فرخ نژاد-طرح آبرسانی به شهر بیرجند از 4 بخش مجزا و درعین حال به هم پیوسته تشکیل شده است که شامل پروژه آبرسانی بیرجند از سربیشه (که در مدار بهره برداری قرار دارد)، بیرجند از دشت مختاران (که در حال اجراست)، تصفیه خانه بیرجند که در مدار اجرا قرار گرفته و احداث خطوط ارتباطی بین مخازن و شبکه توزیع آب شهر بیرجند که این پروژه هم تکمیل شده است.
تصفیه خانه آب شرب بیرجند با ویژگی حذف کروم به اجرا درآمد که عمل تصفیه در آن در دو مسیر جداگانه به روش اصلی صافی های غشائی (نانو فیلتر و اسمز معکوسRO) و سخت گیری به روش (PR) انجام می شود.
مسئله اینجاست که مردم فکر می کردند با بهره برداری از تصفیه خانه آب شرب بیرجند دیگر نباید همانند گذشته گالن به دست بوده و به نقاطی که آب شیرین کن نصب شده و یا قنات های روستاها رفته و آب شیرین بیاورند مثل این که با بهره برداری از تصفیه خانه آب شرب بیرجند این اتفاق نیفتاده و بازهم مردم گالن به دست بوده و برای آب شیرین به آب شیرین کن ها و قنات های روستاها می روند.
اما چه چیزی سبب شد تا «خراسان جنوبی» سراغ متولی تصفیه خانه آب شرب بیرجند برود؟ گزارشی است که دراین زمینه به تحریریه روزنامه رسید و نشان از این داشت که تصفیه خانه آب شرب بیرجند با یکسری مشکلات و موانع مواجه است که این چالش هم به مشکلات مدیریتی، نواقص فنی و فرآیندی، ساختمانی، طراحی و محدودیت های منطقه ای بر می گشت.
در این گزارش همچنین مطرح شده بود که با توجه به مسائل و مشکلات بیان شده، تعجیل در راه اندازی تصفیه خانه توصیه نمی شود و لازم است تا زمان برطرف کردن نواقص ساختمانی و تعیین تکلیف مدیریت پس از آغاز بهره برداری تصفیه خانه، افتتاح رسمی آن به تعویق بیفتد. «خراسان جنوبی» با توجه به این گزارش دریافتی به سراغ مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان رفت و چند و چون ماجرا را از زبان وی جویا شد.
مهندس«امامی» این گزارش را مربوط به قبل از افتتاح رسمی این پروژه یعنی سال 93 می داند و این که بعد از ارائه این گزارش نواقص و مشکلات مطرح شده در آن رفع شده است و به این موضوع هم اشاره می کند که به سبب این گزارش 12 ساعت قبل از بهره برداری از پروژه نیز مجبور شده تا از معاونت بهره برداری شرکت آب و فاضلاب کشور برای تایید نهایی دعوت کند و پس از تایید نهایی، پروژه افتتاح می شود.
شروع عملیات اجرایی سال 86
آن طور که او می گوید: شروع عملیات اجرایی پروژه تصفیه خانه آب شرب بیرجند به سال 86 برمی گردد که متشکل از دو واحد ro و pr است که دانش آن هم از کشور هلند خریداری شد.
چرا این سیستم انتخاب شد؟ زیرا واحدهای ro غلظت آن بالاتر بوده و دیگر این که پرت آب شبکه هم کاهش می یافت.
علت ساخت تصفیه خانه هم این بود که با توجه به ساختار زمین شناسی منطقه وجود عناصر سنگین و دیگر فلزات در آب شرب بیرجند بیشتر از حد مجاز بود و با راه اندازی آن از سختی آب و حذف برخی فلزات مانند کروم کاسته می شد.
بعلاوه این پروژه برای 340 لیتر در ثانیه طراحی شد و قرار بود که سال 90 به بهره برداری برسد اما چون منابع مالی مورد نیاز آن به موقع تامین نشد و خطوط ارتباطی و جمع آوری هم تکمیل نبود با تاخیر سه ساله مواجه شد.
همچنین با توجه به اهمیت موضوع و تجهیزاتی که در انبارها مانده بود و تعلل در آن عواقب خوبی نداشت به همین دلیل اعتبار مناسبی در سال های 91 و92 به این پروژه تخصیص یافت تا در سال 93 به بهره برداری برسد طوری که در حال حاضر خطوط جمع آوری آن تکمیل شده و تصفیه خانه هم در مدار تولید قرار گرفته و تمام نقاط شهر به جز مهرشهر را پوشش می دهد.
با توجه به تاکیدی که مدیر عامل شرکت آب منطقه ای دارد تمام مخازن آب شرب بیرجند از شمال تا جنوب به تصفیه خانه متصل شده است.
اما با توجه به این که در مهرشهر بارگذاری لازم برای تمام مسکن مهر انجام نشده و قابل بهره برداری نیست و از طرف دیگر آبی که از سربیشه منتقل می شود کفاف زون شمال شهر در آب و فاضلاب شهری دارد با وجود این که خط آن اجرا شده و آماده بهره برداری است اما نیازی به انتقال آب از جنوب به شمال شهر نداریم و آب سربیشه هم مسئله فلزات سنگین را ندارد.
«امامی» هزینه صرف شده برای ساخت تصفیه خانه را 33 میلیارد تومان و خطوط جمع آوری و توزیع را 22 میلیارد تومان اعلام می کند.
وضعیت راهبری مشخص
در ادامه درمورد مشکلات مدیریتی پروژه که یکی از آن ها مشخص نبودن وضعیت راهبری تصفیه خانه پس از افتتاح و شروع به بهره برداری است این گونه توضیح می دهد: وضعیت راهبری تصفیه خانه به طور کامل مشخص بوده زیرا پس از افتتاح آن باید تا یکسال توسط پیمانکار به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار گیرد بعد از آن تحویل آب و فاضلاب شهری شود اما چون هزینه آن بالاست و آب و فاضلاب هم زمینه پذیرش این موضوع را نداشت یعنی پیش بینی چنین اعتباری را نکرده بوده تحویل آب و فاضلاب شهری استان نشد.
او با اشاره به چالش های جدی مالی که آب و فاضلاب شهری استان با آن مواجه است می افزاید: این شرکت از طرف دیگر تعرفه اندکی هم از مشترکان می گیرد و چون هزینه دریافتی آن اندک است در حال حاضر بدون تحویل گرفتن تصفیه خانه دربحث هزینه های برق دیون سنگینی دارد و اگر تصفیه خانه را تحویل بگیرد با چالش جدی مواجه می شود.
به علاوه چون شرکت آب منطقه ای نمی توانست هزینه های تصفیه آبی که وارد شبکه آب شرب بیرجند می شود را به طور مستقیم برمردم تحمیل کند پروژه های مطالعاتی دیگری را برای این شبکه تعریف کرد که از جمله طرح انتقال آب از مختاران است که این پروژه هم مانند ساختار زمین شناسی آن منطقه همانند بیرجند است دارای مشکلاتی است و چون این مشکل وجود داشت در ساختمان تصفیه خانه یک پکیج کوچک برای آب مختاران جانمایی و تجهیزاتی به آن اضافه شد.
همچنین بحث راهبری و بهره برداری تصفیه خانه را در یک دوره بلند مدت دیده و مطالعاتش را انجام داده و تایید مجموعه شرکت آب و فاضلاب کشور و وزارت نیرو را گرفتیم تا به صورت but و یا rot آن هم به صورت خرید تضمین بحث راهبری تصفیه خانه را در دراز مدت به پیمانکار واگذار کنیم و دولت خرید تضمینی داشته باشد تا هزینه به مردم تحمیل نشود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان در مورد نبود یکپارچگی مدیریت راهبری تصفیه خانه، مخازن، خطوط انتقال، ایستگاه پمپاژ و منابع تامین آن هم این طور می گوید: تصفیه خانه دارای پکیجی است که آب را تولید کرده و سپس به مخازن انتقال می دهد و از آنجا در تمام نقاط شهر توزیع می شود طوری که در این زمینه با گذشت حدود 2 سال از در مدار قرار گرفتن تصفیه خانه هیچ گونه چالشی در آب شرب شهر بیرجند به دلیل وجود هماهنگی لازم بین آب منطقه ای و آب و فاضلاب شهری به وجود نیامده است.
پیش بینی ها درست نبود
به گفته وی هرچند خیلی ها پیش بینی می کردند با توجه به این که مدیریت تولید آب در یک بخش و توزیع در بخش دیگری است با چالشی مواجه شویم که خوشبختانه هیچ اتفاقی با وجود گذشت دو تابستان و رد کردن دو پیک مصرف رخ نداد.
پاسخ وی در مورد نحوه راهبری آب شیرین کن و سیستم پلیت رآکتور به دلیل نیاز به دانش فنی و تامین قطعات یدکی این است که در خیلی از شهرهای کشور آب منطقه ای تولید آب را توسط سدها و تصفیه خانه های شرب انجام داده و در اختیار آب و فاضلاب شهری یا روستایی قرار می هد و بعد آب تولیدی بین شرب، صنعت و کشاورزی بالانس می شود.
به علاوه از همان ابتدا این سیستم با دانش فنی آن خریداری و بعد بومی سازی شد طوری که این دانش الگویی برای بسیاری از نقاط کشور شده که می خواهند از این سیستم استفاده کنند.
همچنین راهبری آب شیرین کن نیاز به تکنولوژی ویژه ای ندارد زیرا این سیستم در بیشتر واحدهای صنعتی استان هم استفاده می شود.
نکته قابل توجه این است که با راه اندازی تصفیه خانه آب شرب بیرجند نیروهای زیادی آموزش دیدند و به این کار مسلط شدند طوری که وقتی کارگاه آن تعطیل است نیروهای فنی آموزش دیده برای آموزش به دیگر نقاط کشور می روند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان در مورد محدودیت های قرارداد و چگونگی پرداخت هزینه های بهره برداری یک ساله هم می گوید: با توجه به انسجامی که بین همه دستگاه ها از جمله آب منطقه ای، آب و فاضلاب روستایی و استانداری خراسان جنوبی وجود دارد دغدغه ای برای تامین مواد شیمیایی و ... تصفیه خانه وجود ندارد و هر چند وقت یک بار واحد pr آن برای تعمیرات دوره ای و شست وشو خاموش می شود.
تصفیه خانه وارد سیستم شد
توضیح «امامی» در مورد مشکلات و نواقص فنی و فرآیندی که یکی از مسائل آن عدم راه اندازی pr و نداشتن تجربه در راه اندازی آن و تاسیسات و تجهیزات مربوط این است که این واحد به طور کامل در مدار بهره برداری قرار دارد و موید آن هم سوالی است که رسانه ها از من در ابتدای راه اندازی تصفیه خانه می پرسیدند که اوایل مردم از کیفیت آب راضی بودند اما بعد از آن کیفیت متفاوت شد این یعنی این که تصفیه خانه با همه فرآیندهای خود وارد سیستم شده اما نکته ای که در مورد آن وجود دارد این است که هدف تصفیه خانه با اهدافی که در ذهن خیلی ها است متفاوت بوده یعنی آب منطقه ای در نظر داشته برخی فلزات را که میزان آن بیش از حد مجاز بوده تا روی حداقل ها پایین بیاورد که این آیتم های غیرمجاز را در حد مجاز نگه داشته است.
در مورد کاهش سختی هم می توانیم این کار را انجام دهیم اما چون هزینه هایی که به استان تحمیل می شود خیلی سنگین است و در کنار آن هم پروژه کلان انتقال آب از دشت مختاران را داریم تصمیم بر این است تا طرح تصفیه خانه به پروژه آبرسانی لطمه وارد نکند.
به گفته وی پروژه طرح آبرسانی مختاران تا دو سال آینده به اتمام می رسد.
پاسخ او به مشکل مطرح شده در راه اندازی یک واحد از بخش صافی های غشایی هم این طور است که تصفیه خانه بیرجند برای بدترین شرایط کیفی طراحی شده اما همان طور که می دانید آب بیرجند همانند آب دریا آن قدر غیر کیفی نیست تا بخواهیم این بخش را راه اندازی کنیم زیرا وقتی EC آب بیرجند نزدیک به 2 هزار است هزینه هدر رفته ای است تا این بخش راه اندازی شود.
مهندسی ارزش
بعلاوه در حال افزایش ظرفیت تصفیه خانه هستیم تا یک مهندسی ارزش برای آن ایجاد کنیم که این اقدام هم با تغییراتی در ساختار لوله کشی آن ایجاد می شود.
همچنین با توجه به میزان خروجی و ظرفیتی که در حال حاضر سیستم دارد و با 35 لیتر پسابی که در آب خروجی آن شاهد هستیم تمام آیتم های آن نزدیک به صفر است و باید گفت در حد آب مقطر اما با استفاده از طرح اختلاط و با ایجاد تغییرات در برنامه داریم 100 لیتر در ثانیه به ظرفیت جدید آن اضافه کنیم تا اگر PR در مدار نباشد به کیفیت آب لطمه ای وارد نشود.
در مورد اتمام زمان گارانتی برخی تجهیزات به کاررفته در تصفیه خانه آب و مشکلات راه اندازی و بهره برداری هم این نظر را دارد که به طور حتم وقتی که پروژه ای با تلنگر عدم تخصیص اعتبار مواجه شود به طور یقین گارانتی تجهیزات و امکانات آن هم به پایان می رسد و شاید به همین دلیل بود که در دولت قبل جزو پروژه های مهر ماندگار قرار گرفت تا به اتمام برسد.
به علاوه تاکنون هم به جز نیاز به تعمیر اندکی که سیستم ها پیدا کرده چالش جدی دیگری تا این لحظه نداشته است.
مهندس«امامی» در مورد راه اندازی نشدن بخش کلرزنی آن هم می گوید: واحد کلرزنی از همان ابتدا ساکن در مدار بوده و دراین زمینه می توان به گزارش های شبکه بهداشت و درمان استناد کرد.
علاوه براین تاکنون هیچ وقت میزان کلر آب شهر بیرجند از حد مجاز پایین تر نبوده ویکی از پایدارترین سیستم های کلرزنی شهرهای شاخص کشور بیرجند به حساب می آید.
به گفته وی اگر هم با چالشی در این زمینه مواجه شدیم بلافاصله با روش هایی که آب و فاضلاب در این زمینه اعمال می کند کار را انجام دادیم.
همچنین در زمان راه اندازی چون شبکه بهداشت و درمان تایید نهایی را نداده بود با وجود این که حجم زیادی از آب پرت شد اما شروع به کار نکردیم.
کروم در حد مجاز
وی در مورد میزان کروم هم می افزاید: میزان کروم آب بیرجند 8 صدم درصد بوده که حد مجاز آن همان حد مجاز آب آشامیدنی ایران یعنی 5 صدم درصد است مگر این که در ماه های پرمصرف این ماده افزایش یافته است.
نظر مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان در زمینه کمبود مخازن ذخیره برای اجرای برنامه های نگهداری، تعمیرات اضطراری تصفیه خانه و نبود پیش بینی در طرح این است که مخازن ذخیره آب شرب بیرجند در حد مجاز کشور است یعنی کمبودی ندارد. همچنین برای ایجاد دو مخزن جدید هم مجوزهای لازم را دریافت کرده ایم.
بعلاوه تصفیه خانه دارای سیستم برق اضطراری است و اگر برق قطع شود حتی چاهی که آب از آن برداشت می شود قطع خواهد شد و زمانی که برق چاه قطع شد دیگر نمی شود کاری کرد. موضوعی که در پایان به آن اشاره می کند این است چون قسمت عمده ای از شبکه انتقال و توزیع آب شهر بیرجند فرسوده است و در زمان پیک مصرف امکان دارد بدون آب شود و اگر آب نداشته باشد شاید پساب فاضلاب و... به آن وارد شود و شبکه را آلوده کند از آب یکسری چاه ها استفاده می شود و چون بدون تصفیه و با اختلاط وارد شبکه شهر می شود در نتیجه تفاوت چشمگیری در زون های شبکه می بینیم بنابراین نمی توانیم بگوییم آب شهر از کیفیت مستمر و پایداری برخوردار است که امیدواریم با تکمیل پروژه مختاران این چاه ها هم حذف شود.