روایتی از موزه عروسک ،فرهنگ و هنر خراسان جنوبی
تعداد بازدید : 187
عروسک هایی که قصه می گویند
زهرا خسروی - اینجا دروازه ورود به فرهنگ، آداب و رسوم مردمی است که ریشه در تاریخ سرزمین کهن خراسان جنوبی دارد، موزه ای مملو از نقش ها، رنگ ها و طرح ها که این روزها با شهرت عمارت جهانی اکبریه پیوند خورده و مردم را برای ساعاتی کوتاه میهمان آداب، رسوم و فرهنگ منطقه می کند.
عروسک هایی که از گوشه و کنار این مرز و بوم گرد هم آمده اند تا فرهنگ، آداب و رسوم این دیار و پوشش مردمانش را برای مهمانان عمارت جهانی اکبریه به تصویر بکشند .
دیواری کاهگلی و درهای چوبی کوچک و قدیمی با شیشه های رنگی در امتداد هم، شکوه خاصی به موزه فرهنگ و هنر داده اند .
وارد که می شوی دخترکی با چادر سفید به خوش آمد گویی می آید ، از پوشش لباس هایش به نظر می آید تازه عروس باشد، دخترهای خوش لباس کوتاه قد و بلند قد دیگری هم در قاب نگاهت قرار می گیرند اما دیواری شیشه ای اکنون نگهبان شان شده و آن ها را در پس تاریخ این سرزمین نگه داشته است.
دیواری که حائل نمی شود بین نگاه تو و فرهنگ مردم سرزمینت، فرهنگی که اگر دقت کنی چندان هم دور نیست شاید در چند کیلومتری و شاید در همین چند قدمی باشد، چرا که هنوز هستند مردمی که زندگی شان را به تاریخ و فرهنگ سرزمین خود گره زده و عجیب با این فرهنگ غنی عجین شده اند.
عروسک های بومی استان
اولین سالن موزه به عروسک هایی اختصاص دارد که معرف پوشش و سبک زندگی مردم استان است، عروسک هایی هستند اما روی طاقچه ها قرار گرفته و با دیوار شیشه ای از دسترس خارج شده اند و بازبان بی زبانی می گویند فرهنگ باید حفظ شود.
اما در این بین عروسک هایی هم هستند که ساخته دست هنرمند مادربزرگ های قصه گوی این سرزمین و بازیچه دست کودکان دیروز و مادران امروز هستند. مادر و مادر بزرگ هایی که با دیدن این عروسک ها متوقف می شوند و لحظاتی به سرزمین خاطره هایشان سفر می کنند و آرام و در سکوت به روزهای پر از جنب و جوش کودکی برمی گردند و با لبخندی یاد گذشته ها می کنند.
مردم شناسی تاجمیر
سالن دوم که به سالن اول هم راه دارد، قصه عروسک های «تاجمیر» را برایت به تصویر می کشد،از هاجر می گویدکه 24 سال سن دارد و هر چند خاموش است اما داستان زندگی اش برای بازدیدکنندگان بیان شده است عروسک، داستان و زندگی در کنار هم. مشغول بافتن منگوله برای تزئین سیاه چادرش است، سیاه چادرهایی که خودش آن ها را بافته، یکی برای زندگی خودش و دیگری برای نگهداری گوسفندان، تا هر شب که شوهر چوپانش گوسفندان را از صحرا به خانه آورد جایی هم برای آن ها داشته باشند.
هرچند خشکسالی این سال ها هاجر و خانواده اش را اذیت کرده است اما آن ها همچنان زندگی در صحرا را ترجیح می دهند و از آن لذت می برند.
در طرفی دیگر، زندگی مرجان روایت می شود ، زنی که پسری کوچک به نام خالق دارد، کودکی که هر شب با لالایی های مادر و در آغوش او به خواب می رود و هرگاه که مادر از گریه اش به ستوه می آید او را در گهواره ای از پارچه، با لالایی آرام می کند، نجوای شب وروز مادران قدیم که حالا در هیاهوی زندگی جدید صدایش شنیده نمی شود.
در کنار مرجان ،دخترک قالیباف، با سرانگشت هنرمندش هزاران گره از تار خیال بر پود عشق می زند ، رنگ به رنگ، تا نقشی از جنس گل های قالی را به تصویر بکشد و آنگاه که قالی به پایان رسید دلش را به بافته اش بسپارد و پیوندی بدهد به هزاران امید و آرزو.
این زن های عروسکی را به «دوتوک» می شناسند واژه ای که نشان دهنده برند خاص این عروسک ها و معرف آداب و رسوم بلوچ های ساکن در روستای تاجمیر است.
اقوام ایران
باید از سالن دوم خارج شد تا ایستگاه سوم عروسک ها را دید، آنها که از گوشه و کنار کشور گردآوری شده اند در قاب نگاهت پیوند می خورند، عروسک هایی از مناطق مختلف مانند قزوین، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان، سیستان و بلوچستان و...
رو به روی در، دو عروسک به نسبت بزرگ نگاهت را می دزدند ، عطر و بویی خوب و آشنا دارند. به گفته راهنما هرچند در ساخت بدنشان از گیاهان دارویی و معطر استفاده شده است اما با لباس های محلی به زیبایی پوشانده شده اند. یکی سبد کوچکی از عناب و دیگری نیز سبد کوچکی از زعفران را تعارف می کند. بین شان پیرزنی نشسته که صورتش به طرز ماهرانه ای از سیب خلق شده است.
سمت راست این عروسک ها و در طاقچه دیگری از سالن، «لُعبتک» تمام قد با پوشش محلی مقابلت ایستاده، عروسکی که از بازیچه های سنتی کودکان دیار سیستان و بلوچستان است و بیشتر به شکل دختر ساخته می شود.
بدنش از یک چوب و سرش از یک تکه پارچه که گرد شده و صورتش نیز با قلم نقاشی شده است. لباس عروسک فقط یک تکه پارچه است که به شکل چادرهای محلی زنان زابلی بر تن عروسک پوشانده شده است. بنا به گفته مسئول موزه، عروسک های گیاهان دارویی و عروسک سیب توجه تعداد زیادی از مخاطبان را به خود جلب کرده است. به علاوه این عروسک ها دارای خواص دارویی، برگرفته از طبیعت منطقه خراسان جنوبی و معطر هستند.
«گنجعلی» موزه عروسک ، فرهنگ و هنر خراسان جنوبی و گنجینه عروسک های اقوام ایران را بسیار گسترده تر می داند و از گسترش آن در آینده خبر می دهد.
مشاهیر خراسان
ایستگاه چهارم موزه فرهنگ استان، عروسک و مجسمه های مشاهیر خراسان را در قاب دیوار خود جای داده است، مشاهیر بزرگی مانند استاد پورعطایی، پروفسور گنجی، فردوسی و...
کتاب مجسمه های کاغذی اهدایی موزه ملل نیز در قسمت دیگری از اتاق گنبدی موزه خودنمایی می کند.
عروسک های چوبی
آخرین ایستگاه موزه عروسک ، فرهنگ و هنر به عروسک های چوبی اقوام مختلف با پوشش و سبک زندگی متفاوت اختصاص دارد، عروسک هایی که با ظرافت تمام به دست هنرمندان صیقل خورده و در رنگ های مختلف تزئین شده است بر دیوار گچی و سپید اتاق کوچک موزه خودنمایی می کند.
سمت دیگر اتاق ، عروسک های نقوش جانوری و انسانی فرش منطقه خراسان روی دیوار نصب است. مسئول موزه عروسک ، فرهنگ و هنر خراسان جنوبی با اشاره به این که حدود 300 قطعه عروسک در این موزه نگهداری می شود از برنامه های آتی برای موزه می گوید و این که قرار است اسباب بازی های قدیمی در بخشی از موزه به نمایش درآید.
«گنجعلی» به کارگاه عروسک سازی در مجاورت موزه عروسک اشاره می کند و می گوید: این کار با هدف به کارگرفتن استعداد و خلاقیت افرادی که از مدارس برای بازدید موزه مراجعه می کنند، راه اندازی شده است چرا که افراد برای طراحی صورت عروسک ها محدودیتی ندارند و هر فرد براساس خلاقیت خود آن را طراحی می کند.
وی ادامه می دهد: افرادی که تمایل دارند عروسک های قدیمی، بومی و دست ساز را به موزه هدیه کنند از آن ها استقبال و به نام خودشان در موزه نگهداری می کنیم، همچنین کسانی که قادر به ساخت عروسک های قدیمی و محلی گذشته هستند نیز می توانند در صورت تمایل عروسک ها را بسازند و به موزه اهدا کنند تا به نام خودشان در موزه نگهداری شود.
دومین موزه عروسک ایران
این موزه دومین موزه عروسک ایران است که توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و پروژه بین المللی ترسیب کربن با همکاری موزه عروسکهای ملل و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و با هدف آشنایی مردم به ویژه نسل جوان با عروسک ها و فرهنگ ایران به ویژه عروسک ها و فرهنگ و هنر و طبیعت خراسان و نیز حفاظت و پاسداری از این گنجینه و میراث سرزمین ایران تاسیس شده است.