گرده افشانی چالش ها سر راه زنبورداران
فرخ نژاد- دو دهه است که کندوهای علاقه و سرمایه را یکی یکی روی هم گذاشته تا از گلستان های بیرجند شهد برگیرد و عسل تولید کند.
در کنار درس زیست شناسی که به دانش آموزان آموزش می دهد خواسته است که خود نیز با زندگی پر رمز و راز زنبور عسل بیشتر آشنا شود . هر روز که می گذرد هر چند از بسیاری از چالش هایی که سر راهش است نیش می خورد اما هیچ گاه خسته نشده است.
گاهی پیش آمده است که با حمله سارها و زنبورهای قرمز به زنبورستان تمام سرمایه اش را از دست داده اما چون اعتقاد دارد تا نیش زنبور نخوری شهد شیرین عسل ننوشی، همچنان پرتوان و مثل روز اول به کارش ادامه می دهد.
مسیرهای هموار و ناهموار را تا رسیدن به گل تولید همانند زنبورهای عسل می پیماید تا بهترین شهدها را از گلستان بنوشد و عسلی با بهترین کیفیت آن هم از شهد گل های گیاهان دارویی، عناب و زرشک تحویل مشتریان دایمی خود در استان دهد.
نیمی از سال یعنی بهار و تابستان را صرف تولید عسل می کند و گاهی هم اگر شرایط مهیا باشد با کوچ زنبور به مناطق گرمسیری در نیمه دیگر سال به این کار مشغول می شود و از این طریق توانسته برای دو نفر دیگر به غیر از خود و خانمش اشتغال ایجاد کند. تحصیل و تدریس در رشته زیست شناسی ، «محمد ناصر سلیمانی» و همسرش «مژگان ریاحی» را به این فکر وا داشت تا 20 سال قبل با خرید دو کندوی زنبور عسل و نگهداری آن در پشت بام پرورش زنبور و تولید عسل را شروع کنند و این کار سرآغاز داستان دوستی آن ها با این حشرات پر راز و رمز شد.
علاقه «سلیمانی» به این حشره که در قرآن کریم هم از آن نام برده شده است سبب شد تا روزها به پشت بام خانه برود و با نگاه به زنبورها در مورد این حشره بیشتر تعمق کند و با راه و رسم پرورش زنبور با مطالعه بیشتر آشنا شود البته بعد از دو دهه فعالیت و پرورش زنبور عسل باز هم به دلیل زندگی پر راز و رمز این حشره ، اطلاعات و شناختش را در مورد زنبور عسل ناقص می داند و بر این عقیده است که اگر تا پایان عمر به این حرفه مشغول باشم باز هم نخواهم توانست به اسرار این اقیانوس دست یابم. او می گوید : اگر علاقه مند به این حرفه نباشی با یک بار نیش خوردن و یا آسیب رسیدن به کندوها در اثر حمله زنبورهای قرمز و سارها باید کار را کنار بگذاری و دیگر سراغی از آن نگیری اما وقتی عشق و علاقه باشد اگر بارها زنبورها نیشت بزنند و یک یا چند سال درآمدی هم نداشته باشی باز هم دوباره به دنبال پرورش زنبور عسل می روی.
این کارآفرین بعد از آن که سال قبل در اثر حمله زنبورهای قرمز نیمی از کندوهای زنبور عسلش را از دست داد با کمک همسرش تسهیلاتی برای ایجاد کارگاه های کوچک و زودبازده در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی دریافت کرد و کارش را ادامه داد.
«سلیمانی» که شروع کارش با دو کندو بود سال به سال بر تعداد آن ها افزود طوری که اکنون حدود 600 کندو در زنبورستانش دارد و اگر انگیزه و سرمایه برای توسعه و ادامه کارش نبود شاید این فعالیت را رها می کرد.
او می گوید: یک سال بر اثر حمله زنبور قرمز از 120 کلنی زنبور عسلی که داشتم 110 کلنی و تقریبا تمام سرمایه ام(حدود 40 میلیون تومان) از بین رفت و با این که کندوها را بیمه کرده بودم فکر می کردم خسارت وارده جبران خواهد شد اما وقتی به صندوق بیمه برای دریافت غرامت مراجعه کردم حدود 3 میلیون تومان غرامت خسارت به من پرداخت شد که این میزان غرامت به هیچ وجه جوابگوی سرمایه ای که از دست داده بودم نبود. بعد از آن وقتی دیدم از بیمه کردن کلنی ها خسارت چندانی جبران نمی شود دیگر هیچ وقت کندوهای زنبور عسل را بیمه نکردم.
وی سخنانش را این طور ادامه می دهد که وقتی کشاورزی در اثر خشکسالی یا هر آسیب دیگری محصولش را از دست می دهد حداقل زمین یا درختانش باقی می ماند و سال بعد می تواند از این طریق درآمد داشته باشد اما وقتی زنبور عسل از بین برود به طور کامل سرمایه اش از بین می رود.
وقتی به صندوق بیمه کشاورزی مراجعه می کنیم و می پرسیم که چرا درصد غرامت مربوط به خسارت های زنبور عسل کم است پاسخ این است که دولت بیشتر برای محصولاتی غرامت زیاد پرداخت می کند که سفره مردم وابسته به آن باشد اما عسل جزو سبد غذایی اصلی مردم به حساب نمی آید و اگر در سفره مردم هم نباشد زندگی آن ها فلج نمی شود.
این پرورش دهنده زنبور عسل آفاتی که این حشره را در خراسان جنوبی تهدید می کند زنبور قرمز و سار می داند و ادامه می دهد: دیگر مشکل تولید کنندگان زنبور عسل زیاد شدن دست در تولید این محصول آن هم با روش هایی غیر از تولید با استفاده از زنبور عسل است طوری که برخی گاهی از نقاط دیگر مواد اولیه تولید عسل غیر طبیعی را تهیه کرده و بدون این که زنبور عسل در تولید آن دخیل باشد اقدام به این کار می کنند و همین کار سبب شده تا عسلی که به صورت طبیعی آن هم با مشقت و زحمت فراوان تولید می شود قابل تشخیص با عسل غیر طبیعی نباشد.
به گفته «سلیمانی» اگر آماری از تولید کنندگان عسل و پرورش دهندگان زنبور یا همان زنبور داران حرفه ای تهیه شود در نهایت تعداد آن ها در شهرستان بیرجند به 100 نفر هم نمی رسد اما تعداد فروشندگان این محصول شاید 10 برابر آن ها باشد که نشان از حضور تولیدکنندگانی به غیر از زنبورداران حرفه ای در این شهرستان دارد.
او تولید عسل طبیعی را با توجه به روش های تولیدی که وجود دارد کار هرکس نمی داند، حتی شاید زنبورداران حرفه ای هم نتوانند عسل طبیعی را تشخیص دهند و این کار کارشناسان در آزمایشگاه هاست. این چالش سبب شده تا دست ها در تولید عسل زیاد شود و عده ای بدون پروانه بهره برداری و پرداخت دیگر هزینه ها اقدام به این کار کنند.
برندهای عسل
وی برندهای عسل را متفاوت می داند طوری که هر کیلوگرم عسل طبیعی در شمال غرب ایران حدود 200 هزار تومان قیمت دارد اما تولید کنندگان عسل در خراسان جنوبی با قیمت خیلی کمتر این محصول را به بازار عرضه می کنند ولی گاهی عسل های غیر طبیعی مانع فروش این محصول طبیعی می شود زیرا مردم شناخت چندانی از نوع طبیعی آن ندارند.
او از سازمان و نهادهای متولی و مرتبط مانند جهاد کشاورزی، اتحادیه زنبور داران، سازمان غذا و دارو و تعزیرات حکومتی می خواهد که نظارت بیشتری بر عرضه این محصول در بازار داشته باشند تا افرادی که به علت خواص دارویی می خواهند از عسل استفاده کنند سلامتی آن ها به مخاطره نیفتد و بازار زنبورداران حرفه ای هم کساد نشود.
اساسی ترین چالش
به نظر او هیچ نظارتی در مرحله خرید و فروش عسل نیست و این اساسی ترین چالش این حرفه است.
وی میزان تولید عسل از هر کلنی را با توجه به شرایط آب و هوایی، بارندگی ها، گرد وخاک و ریز گردها و... متفاوت می داند و می افزاید : اگر شرایط مناسب باشد از 4 کلنی 40 کیلوگرم عسل هم برداشت می شود اما اگر زمینه خوبی فراهم نباشد شرایط خیلی متفاوت خواهد بود.
تولیداتش را ابتدا به دلیل کیفیت بالا و طبیعی بودنش آشنایان می خریدند اما با رونق گرفتن کار و توسعه آن بر تعداد مشتریان دایمی و غیر دایمی اش افزوده شد طوری که 90 درصد تولید عسلی که دارد در بیرجند توزیع می شود و به دست مصرف کنندگان می رسد. به گفته او ظرفیت تولید عسل در خراسان جنوبی آن قدر بالا نیست که بیشتر از مصرف بازار داخلی باشد. درآمد زنبوردار آن طور که این پرورش دهنده زنبور عسل می گوید بستگی به شاخص های متفاوتی دارد زیرا براین حرفه گرما، سرما، وزش باد، ریزگردها و بارندگی ها تاثیرگذار است و گاهی نیز با کوچ دادن زنبورها به نقاط خوش و آب هوا می توان درآمد بیشتری هم کسب کرد.
اگر شرایط آب و هوایی با زنبوردار همراهی کند شاید از 10 کلنی درآمدی به اندازه یک سال کسب کند اما اگر آب و هوا و دیگر شرایط همراه نباشد ممکن است نه تنها هیچ درآمدی نداشته باشد بلکه تمام سرمایه اش را هم از دست بدهد البته در وضعیت نرمال می توان از هر کندو 5 تا 10 کیلوگرم عسل برداشت کرد. به علاوه از راه های دیگر مانند پرورش زنبور، تولید موم، ژله و... هم می توان درآمد داشت.
هیچ نقطه ای به گفته «سلیمانی» برای پرورش زنبور عسل شاید به جز شمال غرب ایران مناسب نباشد زیرا زنبور را نمی توان ثابت در یک نقطه نگه داشت و اگر شرایط بعد از شش ماه پرورش و تولید عسل یعنی فروردین تا شهریور ماه که هوا رو به سردی می گذارد فراهم باشد می توان زنبورها را به نقاط گرمسیر در جنوب کشور کوچ داد در غیر این صورت زنبور به شکل غیر فعال درمی آید.
او هم برخی سال ها که شرایط فراهم بود برای بهره برداری بیشتر از زنبورها کلنی های آن ها را به جنوب کشور منتقل کرده و سال هایی هم که توجیه نداشته فقط نیمی از سال را درگیر این کار بوده است.
این پرورش دهنده زنبور عسل نوع تولیدات این حشره را در خراسان جنوبی عسل بهار کوهستان می داند که با توجه به تنوع گیاهان دارویی که این استان دارد فصل بهار زمان مناسب برای تولید عسل نوع بهار کوهستان است.
نوع منحصربه فرد عسل
علاوه براین خراسان جنوبی محصولات استراتژیکی مانند زرشک و عناب دارد که باید گفت یک نوع منحصر به فرد و ویژه عسل هم دراین استان با وجود این محصولات تولید می شود. نوع دیگر عسل ، عسل دشت است که از محصولاتی مانند یونجه، آفتاب گردان، خار شتر و... تولید می شود.
«سلیمانی» با این کارآفرینی که به ثمر رسانده سبب شده تا دو نفر به صورت دایم به جز خودش و همسرش در کار پرورش زنبور عسل مشغول به کار شوند و اگر گاهی بخواهد زنبورها را کوچ دهد به صورت موقت هم نیروهایی را به کار می گیرد.
20 سال قبل که او شروع به پرورش زنبور عسل کرد دو کلنی به قیمت 10 هزار تومان خرید اما اکنون قیمت هر کندو بین 200 تا 300 هزار تومان است.
او که دراین زمینه تجربه زیادی دارد می گوید: همان ابتدا نمی توان با خرید تعداد زیادی کندو شروع به کار کرد بلکه ابتدا باید با تعداد کم شروع کرد و پس از کسب تجربه کافی هر سال بر تعداد آن افزود.
به عنوان مثال سه سال قبل جهاد کشاورزی تسهیلاتی را برای پرورش زنبور عسل به متقاضیان پرداخت می کرد و برخی که تجربه نداشتند همان ابتدا با تعداد زیادی کلنی شروع به کار کردند طوری که در همان سال اول با شکست مواجه شدند که فقط برای آن ها اقساط معوق تسهیلات بانکی باقی مانده بود.
او از مسئولان و متولیان امر می خواهد در زمینه پرداخت تسهیلات تجدید نظر شود تا افرادی بتوانند از این وام ها بهره مند شوند که تا حدودی از آن کار سررشته داشته باشند و بعد دچار زیان و ضرر نشوند و حساب و کتاب های جهاد کشاورزی را هم دراین زمینه به هم نریزند.
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
فرخ نژاد-کشت کلزا باعث افزایش دو برابری درآمد کشاورزان در واحد سطح نسبت به محصول جو در طبس شد.
