فرخ نژاد-دنیای بیابان و عرصه های طبیعی خراسان جنوبی که دست ساز عناصر باد، خاک و آب است آن قدر بی نظیر و زیباست که برخی از دست سازهای این عناصر در دنیا تک است و نظیر ندارد نمونه آن هم کوه های مریخی نهبندان و تپه های ماسه بادی بیابان لوت است که به دلیل منحصر به فرد بودن در لیست آثار طبیعی جهانی قرار گرفته است.
نمونه طبیعی زیادی در استان با این وسعت گسترده وجود دارد که شاید کمتر کسی با این گونه ها و ذخیره گاه های ژنتیکی آشنا باشد و گاهی برای اولین بار است گوش با نام آن آشنا می شود.
از جمله این گونه ها و ذخیره گاه های ژنتیکی می توان به جنگل های بنه تگ احمد شاهی نهبندان، سنوی طبس، دیودال زیرکوه و... اشاره کرد.
هرچند مسئولان با اجرایی شدن پروژه های بین المللی مانند ترسیب کربن در حسین آباد غیناب سربیشه و در حال حاضر هم در مناطق بیابانی طبس، فردوس، سرایان، بشرویه و نهبندان و طرح مدیریت جامع حوزه آبخیز بشرویه و پروژه بین المللی احیای اراضی بیابانی سه قلعه به دنبال برداشتن گام هایی در زمینه سرمایه گذاری در حوزه اکوتوریسم خراسان جنوبی آن هم با همیاری و کمک جوامع محلی هستند اما هنوز در این زمینه در ابتدای راه بوده و فاصله زیادی تا رسیدن به ایده آل ها دارند.
خراسان جنوبی به مساحت 15 میلیون هکتار سومین استان وسیع کشور به حساب می آید که بیش از 14 میلیون هکتار آن را عرصه های طبیعی به خود اختصاص داده و از این مساحت 14 میلیون هکتاری هم 12 میلیون هکتار آن اراضی بیابانی و مراتع کم تراکم بیابانی است که با این احتساب دومین استان بیابانی کشور است.
سوال های طرح شده
حال با این همه ظرفیت و قابلیت بیابانی و عرصه های طبیعی که خراسان جنوبی دارد سوال این جاست که چقدر از پتانسیل اکوتوریسم استان برای جذب توریست و گردشگر استفاده شده است؟
دیگر این که گردشگران و مسافران با این ظرفیت ها چقدر آشنایی دارند؟ آیا زیرساخت های اکوتوریسم برای جذب گردشگران فراهم است؟
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان پاسخی که به سوال های طرح شده می دهد این گونه است، رویکرد جدیدی را برای استفاده از ظرفیت های اکوتوریسم، خراسان جنوبی پیش رو قرار داده است و آن هم این که همزمان با اجرای 5 پروژه بین المللی ترسیب کربن؛ احیای اراضی بیابانی سه قلعه و اجرای طرح مدیریت جامع حوزه آبخیز شهرستان بشرویه بخش اکوتوریسم را به بخش های مدنظر این پروژه ها اضافه می کند.
مهندس«نصرآبادی» انجام تمام فرایندهای مربوط به پروژه های بین المللی را برعهده این اداره کل نمی داند و می افزاید: مدیریت کلی اجرای طرح ها در این پروژه ها را منابع طبیعی انجام می دهد اما برای اجرایی دیگر از جوامع محلی و دیگر سازمان ها کمک می گیرد.
همان طور که تاکنون هم با انسجام فرا سازمانی که در اجرای پروژه هایی مانند ترسیب کربن وجود داشته است نهادهایی مانند فنی و حرفه ای و کمیته امداد امام خمینی (ره) همکاری لازم را برای آموزش های مورد نیاز به منظور فراگیری حرفی مانند صنایع دستی که از وابستگی روستاییان به عرصه های منابع طبیعی می کاهد با آن ها داشته و حتی زمینه های بازاریابی آن را هم به روستاییان آموزش داده اند.
انسجام فرا سازمانی
وی انسجام فرا سازمانی را برای استفاده از ظرفیت های اکوتوریسم خراسان جنوبی ضروری عنوان می کند و ادامه می دهد:با همراهی و همکاری این نهادها که زمینه اشتغال و درآمد جوامع محلی را در محدوده های اجرای پروژه های ترسیب کربن فراهم آورده اند به شکل محدودی استفاده از ظرفیت های اکوتوریسم درکویر بشرویه آغاز شده است که از جمله آن می توان به بحث آموزش و بسترسازی برای ورزش گلایدر اشاره کرد. همچنین در بحث کویرنوردی علاوه بر استفاده از قابلیت های گردشگری ماسه بادی جنبه های صنعتی این ماسه بادی ها هم مورد توجه قرار گرفته است.
به علاوه شترسواری به شکل سنتی هم دراین منطقه برای گردشگران و توریست ها وجود دارد اما درآمد شترداران از این بابت کم است که باید این بخش را به سمت اکوتوریسم متصل کرد تا شترداران محلی هم از این محل درآمد خوبی برای خود به دست آورند.
به گفته وی برای این که افراد محلی ساکن کویر به درآمد مناسبی از این طریق دست یابند باید بستر جذب سرمایه گذار فراهم شود.
وی به بازدید کاری که از کشور مراکش داشته و این کشور از ظرفیت ماسه بادی و شتر به بهترین نحو استفاده کرده اشاره می کند و می افزاید: برای استفاده از این ظرفیت حتی در مرکز این کشور هر نقطه ای که خالی بوده چند کامیون ماسه بادی خالی کردند و یک شتر هم برای شترسواری گردشگران و موتورهای چهار چرخ مخصوص کویرنوردی در این نقاط برای استفاده توریست ها گذاشته اند در حالی که خراسان جنوبی در این زمینه قابلیت ویژه ای دارد اما از آن غفلت شده و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ظرفیت های اکوتوریسم
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی اشاره ای هم به نمونه هایی از این ظرفیت ها مانند تپه های ماسه بادی دهسلم نهبندان دارد که ارتفاع آن به 500 متر می رسد و از آن به عنوان بلندترین تپه های ماسه بادی دنیا یاد می شود.
مهندس«نصرآبادی» می افزاید: در بسیاری از کشورها ماسه بادی ها را به وسیله کامیون به نقاط شهری برده و در این زمینه بسترسازی های لازم را انجام می دهند اما در خراسان جنوبی با این که قابلیت های فراوانی دراین زمینه آن هم در اطراف پروژه های بین المللی داریم از آن بهره ای نبرده ایم.
وی از رایزنی هایی در این زمینه با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خبر می دهد تا بتوان از ظرفیت های اکوتوریسم به شکل گسترده ای آن هم با مشارکت جوامع محلی استفاده کرد. به علاوه نگاه این نیست که سرمایه گذار یا گردشگری از مرکز یا هر نقطه ای از کشور به عرصه های اکوتوریسم استان آمده و با سرمایه گذاری که انجام می دهد سود آن به خودش برگشت کند بلکه هدف این است برنامه ریزی لازم را با حضور مستقیم جوامع محلی، شتردار، مرتع دار و... انجام دهد تا اهالی هم از این قابلیت بهره مند شده و درآمدی از قبل آن کسب کنند. به گفته وی وقتی تمام زنجیره ها به یکدیگر متصل شود به شکل مناسب تری می توان از ظرفیت های اکوتوریسم در استان بهره برد.
ضرورت توجه به اکوتوریسم
وی از توجه به بخش اکوتوریسم به عنوان یک حوزه اصلی و اساسی نام می برد و می افزاید: به عنوان مثال اگر می خواهیم در حوزه مرتع کاری انجام دهیم در اجرای آن به طورحتم به موضوع اکوتوریسم توجه خواهیم داشت تا از این راه علاوه براین که درآمد درست و حسابی برای مردم منطقه ایجاد می شود از فشار بر مرتع هم کاسته شده و شاهد پیشروی کویر در مناطقی مانند بشرویه و دیگر نقاط نباشیم.
وی به توفان گرد و خاکی که سال گذشته در کویر بشرویه همانند خوزستان رخ داد اشاره می کند و ادامه می دهد: باید برنامه ریزی ها طوری باشد که تنها با دادن اعتبار و صرف کاشتن نهال به دنبال جلوگیری از پیشروی بیابان نباشیم زیرا اجرای این گونه کارها زمان بر بوده و باید از ظرفیت اکوتوریسم در کنار این برنامه ها برای جلوگیری از بیابان زایی استفاده کرد تا هم اهداف زیست محیطی محقق شود و هم درآمد و استقرار جمعیت در این نقاط را برای ساکنان داشته باشیم. به گفته وی وقتی محیط زیست سالم و پایداری داشته باشیم محیط و مردم آن می توانند متقابل به یکدیگر خدمت کنند.
ذخیره گاه های منحصر به فرد
وی اشاره ای به ذخیره گاه های جنگلی و گونه های خاص طبیعی استان متناسب با شرایط اقلیمی خراسان جنوبی دارد و مثالی هم می آورد مبنی براین که ذخیره گاه درختان سنوی طبس، بنه تگ احمدشاهی نهبندان، دیودال زیرکوه و... نمونه هایی از ذخیره های ژنتیکی و منحصر به فرد خراسان جنوبی است که شاید در کمتر نقطه ای از ایران و دنیا این گونه ها را داشته باشیم.
به نظر وی وقتی یک درخت خاص در یک نقطه روستایی می تواند در فهرست آثار جهانی به ثبت برسد به طور حتم گونه های منحصر به فرد طبیعی که در خراسان جنوبی وجود دارد هم می تواند دراین جایگاه قرار گیرد.
به علاوه این ذخیره گاه ها در سطح ملی به عنوان ذخیره گاه های ژنتیکی و جنگلی در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی به ثبت رسیده است اما اگر به جنبه اکوتوریسم این گونه ها توجه شود باید با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان روند ثبت جهانی آن طی شود همان طور که این اتفاق برای کوه های مریخی نهبندان در قالب کویر لوت افتاد.
به گزارش «خراسان جنوبی» این استان دارای مناطق بکر طبیعی و منحصر به فرد بوده که از جمله آن ها می توان به مناطق کویری همت آباد زیرکوه، سه قلعه سرایان، دهسلم و حیدرآباد نهبندان، حلوان طبس، کویر بشرویه و خور اشاره کرد.
وجود چشمه های طبیعی متعدد آب درمانی مانند آبگرم فردوس، آبگرم لوت، آبترش سربیشه، آبگرم مرتضی علی(ع) و...، وجود غارهای شگفت انگیز و تاریخی در منطقه، زیستگاه های حیوانات و گیاهان دارویی خاص که تحت مراقبت سازمان محیط زیست است نظیر منطقه شکار ممنوع درمیان، منطقه حفاظت شده آرک و گرنگ، تالاب کجی نمکزار نهبندان و... با وجود پستانداران و پرندگانی چون گربه شنی، قوچ و میش، هوبره، عقاب طلایی و... بر زیبایی های طبیعی سومین استان پهناور کشور افزوده است.
شناسایی 800 گونه گیاهی دارویی در استان و قرار گرفتن خراسان جنوبی به عنوان قطب تولید محصول کشاورزی زعفران، زرشک و عناب کشور، این استان را در کانون توجه عمومی قرار داده است.