قاسمی-آموزش عالی یک کفه سنگین برای توسعه هر منطقه به حساب می آید، وزنه ای که زمانی باعث شده بود خراسان جنوبی به عنوان قطب فرهنگی شرق کشور شناخته شود و این موضوع علاوه بر مزیت های اقتصادی برای منطقه، امتیازی فرهنگی هم محسوب می شد. وجود حدود 40 هزار و بیشتر دانشجو در استان، زمانی پتانسیلی مثبت بود اما در سال های اخیر، ورودی دانشگاه های استان کم شده و این موضوع به ویژه به مراکز آموزشی که درآمدهای خود را از محل شهریه های دانشجویی تامین می کنند ضربه وارد کرده است، مشکلاتی که مسئولان دانشگاه ها در لفافه از آن می گویند.
«محمدعلی خالدی» مدیر طرح و برنامه دانشگاه بیرجند چندی قبل گفته بود: تعداد دانشجویان ثبت نامی مقطع کارشناسی ۷ درصد کاهش و در مقطع ارشد ۲۲ و در دکتری ۱۷ درصد افزایش داشته است. سال گذشته ۱۳ هزار دانشجو وارد این دانشگاه شدند که نسبت به سال ۹۲، هزار نفر کاهش یافته است. به عبارت شفاف تر این که 12 هزار دانشجو در سال 95 در دانشگاه بیرجند درس می خواندند، رقمی که باز هم کاهش دارد و نوسانات آن در بخش تکمیل ظرفیت صعودی بوده است.
گسترش دامنه دانشگاه ها
نزول و صعودی که هرچند به نظر رئیس دانشگاه بیرجند به علت کم شدن استقبال و همچنین گسترده شدن دامنه دانشگاه های مختلف(آزاد، پیام نور، غیر انتفاعی و...) به وجود آمده است در حالی که گسترش دانشگاه ها با پیک تقاضا همراه بود اما از آن دوره عبور شده و حالا کاهش استقبال باقی مانده است هر چند که به ضرر این مرکز آموزش عالی نبوده و یک فرصت برای ارتقای شاخص های دانشگاهی است.
بنا به آمار «خلیلی» هم اکنون بیش از 300 کد رشته برای ادامه تحصیل دانشجویان در این مرکز آموزش عالی وجود دارد که همه مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا را شامل می شود اماحالا این دانشگاه حدود 10هزار دانشجو دارد که از این تعداد 500نفر در مقطع دکترا، کمتر از سه هزار نفر دانشجوی کارشناسی ارشد و بقیه هم کارشناسی هستند.
به گفته وی کاهش تقاضا در آموزش عالی در کشور 15تا 20 درصد است و دانشگاه های مختلف با کم شدن تعداد دانشجو مواجه هستند هر چند در دانشگاه های مرکزی و بزرگ ریزش آمار کمتر است.
با این وجود وی موضوع افزایش تعداد دانشجویان دکترا و ارشد را مطرح و رشد سطح علمی را بیان می کند و می گوید : مقطع تحصیلی این دانشجویان ضریب می خورد و ضریب برای مقطع های کارشناسی یک، ارشد سه و دکترا هم 6 محاسبه می شود که با این حساب، دانشجویان دانشگاه بیرجند معادل 19 هزار نفر محاسبه می شوند.
حرکت به سمت ارتقای تحصیلات تکمیلی در دانشگاه بیرجند با وجود کاهش تعداد دانشجویان و به ویژه در مقطع کارشناسی، به نظر وی روند خوبی است طوری که می گوید:اگر تا30 درصد تعداد دانشجویان دانشگاه در مقاطع تکمیلی باشند مطلوب است و هم اکنون دانشگاه به همین سمت حرکت می کند. وی معتقد است باید در مورد تعداد دانشجویان دکترا و ارشد در کشور تجدیدنظر شود و متناسب با نیاز در این زمینه ها دانش آموخته شوند، البته در چند سال اخیر، این آمار در حال کنترل است و مقداری هم تعدیل شده که همچنان بیشتر از نیاز است چون از قبل تعدادی مشغول تحصیلات تکمیلی هستند.
به گفته وی کم شدن تعداد دانشجویان کارشناسی و بر عکس آن افزایش دانشجویان ارشد و دکترا تبعاتی ندارد بلکه فرصتی است تا شاخص های کیفی دانشگاه ها و به ویژه مراکز کوچک تر ارتقا یابد.
البته شاخص های دانشگاه بیرجند هنوز به ایده آل نرسیده اما نسبت به میانگین کشور بهتر است. نسبت حضور دانشجو به هیئت علمی در دانشگاه بیرجند 30 به یک است، چند سال قبل به ازای هر 35 دانشجو یک استاد بود و چنان چه این عدد به 18 به یک برسد شرایط ایده آل است.
وی شاخص خوب را هزینه کردن معنا می کند و می گوید: وقتی دانشجو کم می شود و هیئت علمی افزایش می یابد به طور طبیعی هزینه ها بیشتر می شود. این دانشگاه هنوز به شاخص ها نرسیده اما به سمت شاخص های خوب و استاندارد حرکت می کند بنابراین از کاهش تعداد دانشجو استقبال می کنیم. دکتر خلیلی کم شدن استقبال دانشجویان کارشناسی این دانشگاه را به دلیل افت کیفیت خدمات و امکانات نمی داند و تاکید می کند: در دانشگاه های شیراز، تبریز و مشهد و ... هم این اتفاق می افتد.
هر چند در دانشگاه پیام نور استان هم کاهش تعداد دانشجویان محسوس و چشمگیر است اما رئیس این مرکز آموزشی به اختلاف نظام آموزشی اشاره می کند که به دلیل نیمه حضوری و غیر حضوری بودن مانند دانشگاه های سنتی نیست که با صندلی های خالی مواجه شده باشد.
بنا بر آمار دکتر«ثقفی» دانشگاه پیام نور استان در سال 86 و اوج پذیرش 16 هزار دانشجو داشت که ظرفیت آن لبریز بود در حالی که شاید همان موقع هم نباید بیش از 10 هزار دانشجو می پذیرفت اما با توسعه دانشگاه، 6هزار نفر بیشتر از توان جذب شد ولی حالا نصف آن یعنی حدود 8 هزار دانشجو دارد که با امکانات و شرایط فیزیکی دانشگاه هماهنگ است.
اما کاهش آمار به گفته وی به معنای صندلی های خالی در پیام نور نیست زیرا نظام آموزشی در این دانشگاه بر بستر الکترونیک و تدریس غیرحضوری ونیمه حضوری است و این موضوع تبعات چندانی بر پیام نور تحمیل نمی کند زیرا هزینه های آن ثابت بوده و همیشه کمترین هزینه را دارد.
وی علت کاهش تعداد دانشجویان پیام نور را کم شدن انگیزه و انصراف از تحصیل و توسعه بی رویه دانشگاه های مختلف بدون توجه به نیاز بازار می داند و توضیح می دهد: دانشگاه های متنوعی دراین سال ها ایجاد شده و ظرفیت ها افزایش یافته در حالی که عنوان های آموزشی تغییر نکرده و فقط اسم مراکز تغییر یافته است.
اداره ها و سازمان هم دانشگاه ایجاد کرده اند اما دانشگاه های کلاسیک با ظرفیت های خالی مواجه هستند در حالی که این امکان وجود دارد که بدون هزینه در دانشگاه دولتی درس بخوانند اما دانشگاه ها پراکنده و دانشجویان تقسیم شده اند با وجود این که موقعیت تمرکز آن ها وجود داشت.
وی تاکید می کند: در مقطعی سیاست غلطی رایج شد که راه اشتغال از دانشگاه می گذرد و با این فکر اشتباه افراد زیادی برای داشتن شغل وارد دانشگاه شدند و لقمه بزرگی که در گلوی آموزش عالی گیر کرده بود بالاخره فرو داده شد و همه با مدرک وارد بازار و در نتیجه طیفی تحصیل کرده و بدون شغل شدند و هر چند دراین سال ها شرکت کنندگان کنکور کمتر نشدند اما نسل جدید درمقایسه با تحصیل کردگان بیکار، انگیزه کمتری برای دانشگاه از خود نشان می دهند.
در دانشگاه آزاد اسلامی استان هم وضعیت همین طور و کاهش تعداد ورودی به ویژه در مقطع کارشناسی مطرح است.
معاون آموزشی این دانشگاه هم، روند کاهشی به ویژه در 5 سال اخیر را بیان می کند که بیشتر به دلیل کاهش نفوس، کم شدن تعداد خروجی از دبیرستان ها و همچنین توسعه کمی دانشگاه های غیرانتفاعی به وجود آمده است.
دکتر «حکیم پور» می گوید: دانشگاه آزاد اسلامی امسال در تحصیلات تکمیلی کاهش دارد و حدود 75درصد ظرفیت کارشناسی و ارشد تکمیل نشده است. در سال 90 دانشگاه حدود 11هزار دانشجو داشت که بیشتر هم در مقطع کارشناسی بودند اما هم اکنون به 6هزار دانشجو کاهش یافته است.
وی تاکید می کند: درحالی که مقطع کارشناسی پایه علم است اما به علت خلاء ایجاد شده ، دانشجویان به طرف دانشگاه های بی کیفیت رفته و پس از آن با دانش آموختگان ضعیف در کارشناسی ارشد مواجه می شویم البته مشکل کاهش تعداد دانشجویان مربوط به همه دانشگاه ها و استان هاست.
وی در مورد تبعات این موضوع توضیح می دهد: خروج دانش آموختگان بدون مهارت و دانش کافی از عواقب توسعه دانشگاه های بی کیفیتی است که هیچ کدام از زیرساخت ها را ندارند و به صرف دادن مدرک، افراد به طرف آن ها جذب می شوند در حالی که تشکیلات عریض و طویلی که در نظام آموزشی کشور (هیئت علمی، آزمایشگاه، کارگاه و...) ایجاد شده همه خاک می خورد اما افراد در دانشگاه های نامعتبر درس می خوانند و میلیاردها تومان سرمایه گذاری بدون استفاده می ماند.
سرمایه ای که در دانشگاه آزاد به مدد استفاده از شهریه های دانشجویی سر جمع شده است و حالا به گفته وی این مرکز آموزشی با کاهش درآمد و بحران مالی مواجه شده و به ناچار مجبور به برنامه ریزی برای کم شدن هزینه، طرح تعاون، جابه جایی هیئت علمی و...است تا مشکل صندلی های خالی را جبران کند.