فرخ نژاد- مقوله اشتغال و رفع مشکلات معیشتی ناشی از بیکاری و تبعات آن به کرات در صحبت مسئولان امور شنیده شده است که باید به عنوان یکی از ابرچالش های پیش روی جامعه ایرانی به صورت فرابخشی به آن توجه ویژه ای شود.
از این رو سازمان آموزش فنی و حرفه ای به عنوان متصدی آموزش های مهارتی می تواند نقش بی بدیل و تعیین کننده ای در تامین نیروی ماهر و کمک به تحقق برنامه های اقتصادی و از جمله اقتصاد مقاومتی داشته باشد.
در خراسان جنوبی نیز آموزش های فنی و حرفه ای ناشناخته نیست، از ابتدای دهه 60 به همت و پایمردی پیش کسوتان این حوزه اولین مرکز در شهرستان بیرجند افتتاح شد و در سال های ابتدایی به علت نیاز مبرم بازار جنوب خراسان به نیروی ماهر این مرکز توانست خدمات آموزشی را به متقاضیان ارائه کند.
اینک نیز با آموزش حدود چهار میلیون نفر ساعت در سال حتی در نقاط کم جمعیت نیز مراکزی دایر شده است اما با این وجود به استناد آمار منتشره اداره کل تعاون ، کار ورفاه اجتماعی استان ، بشرویه با جمعیتی حدود 20هزارنفر و جمعیت فعال اقتصادی هفت هزار و 784 نفر و نرخ بیکاری 12 درصد و جمعیت فاقد شغل حدود 837 نفردر سال 95 ، مرکز فنی و حرفه ای این شهرستان حدود 400هزار نفر ساعت به جویندگان کاردر سال 95 آموزش مهارتی داده است.
اما با این وجود چنان چه استاندارد آموزشی شایستگی کسب شغل را حداکثر 450 ساعت درنظر بگیریم این مرکز به همه بیکاران فقط در سال 95 آموزش های مهارتی ارائه کرده است که اگر در مجموع دوسال قبل از 95 و امسال هم حدود یک میلیون نفر ساعت آموزش داده باشد در شهرستان بشرویه نه تنها نباید نرخ بیکاری بالای 12 درصد داشته باشیم بلکه هر شهروند بشرویه ای در سن اشتغال باید حداقل دو شغل داشته باشد و با درآمدی درخور زندگی مرفهی را برای خود و خانواده اش رقم زده باشد اما می بینیم که این گونه نیست و این آموزش ها یا به تنهایی برای اشتغال زایی و کارآفرینی کافی نبوده است یا به شکل موثری نیاز سنجی و اجرا نشده است که این مهم نیازمند آسیب شناسی جدی است.
عیب کار کجاست؟
سوال اینجاست چرا با وجود آموزش های مهارتی که فنی و حرفه ای در خراسان جنوبی ارائه می دهد و مهارت آموزی نیروی متقاضی کار باز هم نرخ بیکاری در استان بالاست؟ آیا نوع آموزش ها با نیاز بازار همخوان نیست و یا فضایی برای کار کردن نیروهای آموزش دیده وجود ندارد؟
یک مدرس فنی و حرفه ای استان می گوید: فنی و حرفه ای بنا به رسالتی که برای آن تعریف شده است و از ردیف بودجه عمومی استفاده می کند باید مطابق خواست دولت و برنامه های بالادستی ، وظایفش را طوری تعریف کند که منجر به آموزش هایی اثر بخش و کارآفرینانه معطوف به اشتغال باشد. «اسماعیل دهقانی» می افزاید: بخشی از این هدف از رهگذر اعتبار بخشی به پژوهش هایی در حیطه نیازسنجی های مهارت و آینده پژوهی است که محقق خواهد شد.
به عنوان مثال چنانچه مرکزآموزشی مهارت های صنعت ساختمان قبل از تامین اعتبار ساخت مسکن مهر برای استان تاسیس می شد می توانست بخش عمده ای از نیاز نیروی ماهر بازار کار آن روزها را فراهم کند تا منابع مالی قابل توجه این بخش به خارج از استان برای تامین نیروی کار روانه نشود.
نیازهای آینده
به گفته وی اینک هم ریل گذاری قطار و نیازهای مهارتی حمل و نقل ریلی در آینده ، تعمیر ماشین آلات مدرن و انرژی های نو، راهکارهای مقابله باخشکسالی، کم کردن تبعات بحران های ناشی از آن و... نیاز به کار پژوهشی و نگاه های آینده نگرانه دارد، چون متقاضی در اولین فرصت نیاز خود را تامین می کند و منتظر نمی ماند تا ما از خواب بیدار شویم و بعد به تامین خواسته او بپردازیم.
فنی و حرفه ای با توجه به امکانات ، تجهیزات و نیروی انسانی منحصر به فردی که در اختیار دارد می تواند نقش تعیین کننده ای در عینی سازی و به سود رسانی ایده ها در قالب استارتاپ های دوره ای داشته باشد به نحوی که صاحبان ایده به مراکز مراجعه کنند و بدون مواجهه با بوروکراسی های رایج و خسته کننده، مدیران مراکز با نیروی انسانی فنی ، حقوقی و خدماتی و امکانات مالی در اختیار، صاحبان ایده ها را برای عینی سازی یا به سازی همراهی کنند و ایراد ها را برطرف کنند وکالای ساخته شده را حتی تا مرحله سرمایه پذیری عام حمایت کنند تا نظر سرمایه گذاران بالقوه جلب شود و از این رهگذر بخشی از مشکلات اشتغال رفع شود اما جای خالی این موضوع در آموزش و شرح وظایف مراکز فنی و حرفه ای به شدت احساس می شود.
افزون بر این فنی و حرفه ای می تواند در نقش تسهیل گر با تاسیس شرکت های تعاونی کار آموزی توسط مربیان و کار آموزان علاقه مند، آموزش دیدگان را پس از آموزش های مقدماتی در مراکز رها نکند و ادامه آموزش های فنی نظیر مشتری مداری ، حقوقی و بیمه ای و حسابداری و مداراگری در کار تیمی را در کارگاه هایی که به وسیله این شرکت تعاونی ها ایجاد می شود دنبال کند تا بتواند ضمن کم کردن ریسک کارآفرینی، کیفیت محصول تولیدی یا خدمت ارائه شده واعتماد به نفس آموزش دیدگان و اعتماد عمومی را بالاتر برد.
به علاوه با این کار می توان نقص های ایمنی کارگاه ها ناشی از نقص تجهیزات کارگاه های مراکز را رفع و بهره وری و برند سازی را تضمین کرد . همچنین این کار کسری زمان محدود اختصاص یافته به ارائه این آموزش ها درمراکز را جبران می کند.
برون سپاری چگونه باشد
موسس اولین سمن تسهیل گری اشتغال در کشور ادامه می دهد: از آن جا که مطابق اصل 44 قانون اساسی بخشی از وظایف سازمان آموزش فنی و حرفه ای برون سپاری شده است و به آموزشگاه های آزاد به عنوان بازوهای اجرایی مراکز فنی و حرفه ای واگذار شده است باید این واگذاری ها مطابق نظام عرضه و تقاضا به شکل شایسته ای انجام شود که هم شهروندان و هم آموزشگاه های آزاد بتوانند از این آموزش ها منتفع شوند.
به گفته «دهقانی» در این زمینه اگر بپذیریم که غالب آموزش های فنی و حرفه ای که ارائه می شوند کالایی خصوصی اند که شهروندان با فراگیری آن نفع می برند و دولت از آن نفع چندانی نمی برد باید مطابق اصل 44 دولت تصدی گری آن را رها و به بخش خصوصی واگذار کند تا نظام عرضه و تقاضا با توجه به کارآمدی و کیفیت آن تعیین نرخ کند.
وی ادامه می دهد: تنها اداره های فنی و حرفه ای به عنوان ناظر ، قواعد بازی را تعیین کنند و بعد از اجرا محتوی را بررسی و رصد کنند نه این که با دخالت های روزمره و هم چنین موازی کاری در بخش دولتی ، منافع بخش خصوصی را به چالش بکشند و سرمایه گذاران را از این حوزه دور کنند.
از دید این کارشناس چنانچه این آموزش ها را کالایی حاکمیتی بدانیم که هرچند این گونه نیست باید با ساز وکار درست و مطلوب، آموزش ها به نحوی اجرا و بسامان شود که درصد بالایی از آموزش دیدگان جذب بازار کار شوند در غیر این صورت ضمن سوختن اعتبارات دولتی وقت آن ها تلف می شود و اعتماد عمومی نسبت به کارآمدی دولت مخدوش می شود.
علاوه براین در زمینه آموزش های صنایع دستی نیز باید برای بازار ملی و بین المللی به گونه ای خلاقیت و ظرفیت های هنر بومی را وارد کرد تا ضمن این که مفهومی را القا کند سفیری شایسته برای معرفی بوم زیست باشد که خود مستلزم این است که به هرسه وجه مصرفی، هنری مصرفی و هنری آن در این آموزش ها توجه شود و از مواد اولیه سازگار با محیط زیست ، پرداخت زیبا و ماندگاری و دوام قابل قبولی برخوردار باشد.
همچنین لازم است به هنرمندان خود ارزیابی هایی آموزش داده شود تا بتوانند مطابق نیاز بازار و سلیقه مشتری دست سازه ای را تولید و قیمت آن را منصفانه تعیین کنند.
آینده نگری
نتیجه گیری این کارشناس داور مسابقات مهارت ملی این است که از آن جایی که خراسان جنوبی با مشکلات ناشی از خشکسالی های مکرر رنج می برد سازمان فنی و حرفه ای می تواند بنا به رسالتی که دارد آموزش هایی برای کم کردن تبعات خشکسالی نظیر استفاده بهینه از منابع حداقلی آب و آبیاری های نوین، انرژی های نو به ویژه خورشیدی ومزایای آن ارائه کند و بخشی از مشکلات معیشتی مردم و بحران مهاجرت را پیش بینی و پیشگیری کند.
به عنوان مثال چنانچه هر خانوار روستایی بتواند نیروگاهی پنج کیلو واتی در پشت بام یا مزرعه خود با سرمایه گذاری حدود 22میلیون تومان احداث کند از این رهگذر ماهیانه با درآمدی حدود 900 هزار تومان در قالب قراردادهای خرید تضمینی 20 ساله ای که با وزارت نیرو منعقد می کند بخشی از در آمد های آسیب دیده ناشی از خشکسالی ها رامی تواند جبران کند.
از دید «دهقانی» این موارد و بیشتر از آن می تواند یک مرکز فنی و حرفه ای را در مشکل بزرگ اشتغال کشور و استان، کارآمد کند به شرط این که آموزش هایی که ارائه می کند ناشی از تحقیق های عمیقی باشد که نیازمندی های حال و آینده بازار را تامین می کند.
مهارت تنها عامل نیست
به گفته مدیرکل فنی و حرفه ای استان هم عوامل متعددی باید دست به دست هم دهد تا وقتی فردی مهارتی را در مراکز فنی و حرفه ای آموخت بتواند مشغول به کار شود و از جمله آن می توان به داشتن سرمایه، پایین بودن نرخ تسهیلات دریافتی و... اشاره کرد. «خوشایند» داشتن مهارت را به تنهایی برای یک فرد زمینه ساز اشتغال نمی داند و می افزاید: هرچند مهارت داشتن مهم ترین عامل برای پیدا کردن شغل است اما وقتی فردی نتواند از بانکی تسهیلات با کارمزد کم دریافت کند یا در منطقه کارخانه ای نباشد تا در حرفه ای که مهارت کسب کرده است مشغول به کار شود معلوم است که شاهد کاهش نرخ بیکاری در استان نخواهیم بود.
به علاوه تنها مجری مهارت آموزی افراد فنی و حرفه ای نیست بلکه مراکز آموزشی دیگر مانند دانشگاه ها هم باید مهارت های لازم را به تحصیل کنندگان متناسب با نیاز بازار کار بیاموزند تا وقتی فردی دانش آموخته شد بتواند مشغول به کار شود.
وی دستگاه های مرتبط با ایجاد اشتغال را بیش از 43 دستگاه اعلام می کند و ادامه می دهد: فنی و حرفه ای فقط یک نهاد است و بقیه نهادها هم باید به وظایفشان دراین زمینه عمل کنند تا زمینه اشتغال افراد بیکار یا دارای مهارت در استان فراهم شود.
معضلات ایجاد اشتغال
این مقام مسئول معضلات ایجاد اشتغال را زیاد می داند که از جمله آن آمار بالای جویندگان کار با تحصیلات عالی ، مطابق نبودن رشته های تحصیلی با بازار کار، نبود بازارکار و کار آفرینی و نبود امنیت شغلی برای افراد مشغول به کار در بخش های خصوصی است.