نشتی های استان تشنه
تعداد بازدید : 24
روان آب هایی که هدر می رود
نویسنده : فرخ نژاد
یکی ازجاذبه های گردشگری که این روزها به واسطه نزول رحمت الهی بیش از پیش شهروندان خراسان جنوبی را به سوی خود می خواند سد ها و بندهایی است که پس از روزها تشنگی لب آن ها در بارندگی های اخیر تر شد و سیلاب های خروشان و ناآرام را در پشت خود جای داد تا نقطه امیدی باشد برای رفع عطشی چند ماهه از این استان که روزهای نوزدهمین سال قهر آسمان را تجربه می کند.
این روزها هر کسی فراغ بالی بیابد می تواند پای پیاده ، با خودرو، با دوستان و... به نزدیک ترین نقطه تفرجگاهی و آن جا که روان آب ها، رودها و سیلاب ها جمع شده است و یا از آبشارها به پایین در حال سرازیرشدن است سری بزند و از تازگی که باران به طبیعت داده است حظ لازم را ببرد.
این روزها که برکت آسمان سر و صورت غبار گرفته، لب های خشکیده، درختان تشنه و... شهر و روستاها را خیس کرده و در روزهای پایانی سال غبار از چهره غم گرفته خراسان جنوبی برگرفته شاید بهترین نقاط برای بهره بردن از طبیعت لحظه ای حضور در کنار همین سد ها و بندها باشد که به نوعی نقشی از آبادانی را پشت خود جای داده اند و دریایی بیکران برای این استان تشنه به حساب می آیند. به طور یقین می توان خوشحال ترین گروه پس از بارندگی ها را کشاورزانی دانست که از هدیه بارانی خدا دراین دو روز خرسند و دلشاد شده اند زیرا آن ها تلخی دست خالی زمین و صدای تشنگی درختان و نقش ترک های عمیق خشکسالی را بیش از دیگران دیده و حس کرده اند.
عطش دراین سرزمین تفتیده به حدی است که همیشه دستان کشاورزان ودرختان به سوی آسمان بلند است و تمنای باران دارد اما با این بارندگی ها درختان هم اشک شوق ریختند و از دانه دانه باران بر شاخ های خود گوش آویز نقره آویختند تا خدا بداند که هر آن چه از آسمان لطفش ببارد را به دیده منت می پذیرند. اما آنچه شادی برخی از ساکنان خراسان جنوبی را از روان آب های آرام گرفته در پشت سدها دوچندان کرد آبی بود که در برخی از سد ها مانند نهرین جا گرفت زیرا تا حدودی دغدغه تامین آب شرب شهر در روزهای داغ تابستان از بین رفت.
سدها و تالاب هایی چون سد رزه و کجی نمک زار نهبندان هم که به واسطه نبود آب پیش مهمانان پرواز کرده از سرزمین سرد سیبری شرمسار بودند و به درستی نتوانسته بودند از مهمانان روسی خود پذیرایی کنند با این باران بیش ازپیش دلشاد شدند وتوانستند کمی از خجالت آن ها درآیند.
باران بارید و ناودان خانه ها هم آهنگ شادی سرداد ، قطره قطره باران یکی شد و آب در هر کوچه و خیابان جاری شد اما حجم بسیاری از آب ها راه به جایی نداشت ، روان بود و سرگردان و به مانند سال های گذشته دوباره قصه تلخ و سرنوشت نامعلوم روان آب ها تکرار شد. حجم آب به حدی بود که می شد با جمع آوری، بهترین بهره را از آن برد اما دوباره در غفلت مسئولان راهی بیابان شد تا باز هم دغدغه آب کم نشود.
هدر رفت 700 میلیون متر مکعب رواناب
پس از باران شرایط در شهرها به مانند روستا نبود. ، نه مخزنی فراهم شده بود و نه سدی که روان آب به آن جا هدایت شود و همان میزانی هم که پشت بندها و سدها جمع شد به واسطه اندیشه ای بود که سال ها پیش بر اهمیت این کار واقف شده بود.
بسیاری از شهرداری ها هستند که در پاسخ به خشک شدن فضای سبز و یا چرایی گسترش نیافتن آن ، نبود آب را بهانه می کنند اما هر سال دریغ از پارسال .
نکته قابل تامل این است که هر سال بنابر آماری که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اعلام می کند حدود 700 میلیون متر مکعب روان آب از استان خارج می شود که شاید بهترین راهکار هم اجرای پروژه های آبخوان و آبخیزداری باشد تا بتوان از این میزان روان آب بهترین استفاده را برد.
به گفته مهندس«نصرآبادی» میزان رواناب سالانه استان 800 میلیون مترمکعب است که فقط 70 میلیون متر مکعب آن مهار می شود.
هر چند معاون شرکت آب منطقه ای استان هم می گوید که در بارندگی های اخیر ذخیره سدهای مخزنی استان بیش از دو میلیون متر مکعب افزایش یافت و به 9 میلیون مترمکعب رسید اما باز هم حجم وسیعی از روان آب ها بی هدف راهی زمین هایی شد که با تبخیر آب ها دوباره ترک بر خواهند داشت.
در کنار این هم بخشی از آب هایی که پشت سدها و بندها جمع شده است به طور حتم تبخیر خواهد شد بدون این که در زمان خود ، مورد استفاده قرار گیرد .
حال سئوال اینجاست که در این بحران بی آبی چه اقدامی برای استفاده مفید از این آب ها می شود؟ آیا برنامه ای در استان وجود دارد ؟
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در پاسخ به سئوال طرح شده می گوید: طرح های آبخیزداری به دو نوع کوچک و بزرگ تقسیم می شوند و در طرح های کوچک که به صورت پلکانی ایجاد می شود به طور معمول از سرشاخه حوضه آبریز به زمین های پایین دست ادامه می یابد تا سرعت رواناب ها را کاهش دهد که حداقل دو هفته زمان می برد تا آب های جمع شده دراین سازه ها در زمین نفوذ کند.
مهندس«نصرآبادی» می افزاید : سازه های دیگری که این اداره کل اجرا می کند بزرگ و در قالب بندهای خاکی است که در پایین دست بندها لوله گذاری انجام می شود تا
کم کم و به مرور آب ها در زمین های پایین دست و سفره های آب زیر زمینی نفوذ کند که به طور معمول هم کمتر از یک ماه زمان می برد تا آب پشت بندها نفوذ کند و دراین مدت هم تبخیر چندانی انجام نمی شود.
همچنین در بندهایی که آب به میزان زیادی آبگیری می شود هم آب آن ها بیشتر برای دام ها مورد استفاده قرار می گیرد و روستاییان پایین دست هم با مدیریت دهیاری و شورای اسلامی می توانند از آن استفاده کنند.
تغییر اقلیم
به علاوه این موضوع را هم باید در نظر داشت با تغییر اقلیمی که در خراسان جنوبی رخ داده است به طور معمول بارندگی ها از نیمه بهمن تا نیمه فروردین که تبخیر چندان بالانیست اتفاق می افتد.
این مقام مسئول در مورد بهره مندی از جنبه تفرجگاهی این نوع آبگیرها می گوید: اگر منابع طبیعی بخواهد در این زمینه ورود پیدا کند در قالب پارک های آبخیز است که نمونه آن در سبز رود سرایان به اجرا درآمده است البته با مشارکت میراث فرهنگی زیرا این اداره کل در مورد اجرای پروژه های تفرجگاهی آبخیزداری سرفصل اعتباری ندارد.
به علاوه چون ماندگاری آب پشت برخی از بندها خیلی کوتاه است این قابلیت را ندارد تا با هماهنگی میراث فرهنگی زیرساخت ها برای گردشگران فراهم شود.
نیاز به گسترش آبخیزداری
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی هم درباره مدیریت روان آب های ناشی از بارندگی ها می گوید: بسیاری از کشاورزان روان آب ها را به بند سارها برای کشت دیم هدایت می کنند.
مهندس«سروری» با تاکید بر این که روان آب ها را می توان با اقدامات آبخوان و آبخیزداری مهار کرد تا در هر بارندگی که اتفاق می افتد حجم عظیمی از آن تبخیر نشود.
به گفته وی بیش از 70 درصد روان آب ها توسط بند سارها و... مهارمی شود و با وجود حجم پایین روان آب ها و وسعت استان نمی توان طرح های بزرگ مانند سدهای جدید را اجرا کرد بلکه باید با اجرای طرح آبخوان و آبخیزداری حجم نفوذ روان آب ها را به سفره های زیرزمینی افزایش داد.