تیغ خشکسالی بر شاهرگ حیات اقتصاد استان
فرخ نژاد - قهر طبیعت حدود دو دهه حضور مستمر در منطقه رمق را از بخش کشاورزی و دامداری خراسان جنوبی گرفته است طوری که این بخش ها سخت نفس می کشند. نگاه به هر نقطه ای نشان می دهد که یا به تلی از خاکستر تبدیل شده یا در حال احتضار است و به عنوان نمونه در بیشتر نقاط از کشت دیم و محصولات دیمی کمتر اثری می توان یافت.
سنگینی بار تغییر اقلیم و استمرار خشکسالی ها آن قدر روی دوش کشاورزان سنگینی می کند که به هر دری می زنند نمی توانند قد راست کنند و روز به روز هم زیر بار این سنگینی بیشتر کمر خم می کنند.
هر چند در این سال ها کارها و فعالیت های زیادی برای کاهش آثار خشکسالی در بخش های کشاورزی و دامداری انجام شده اما وسعت بحران به حدی است که نمی شود درد چندانی را از کشاورز و دامدار درمان کرد. پرسش این است که در چنین شرایطی مسائل و مشکلات حوزه کشاورزی چیست و چه راه حلی برای برون رفت یا درمان موقتی آن می توان تجویز کرد؟
به گفته دبیر نظام صنفی کشاورزی طبس، تا مسئولان به روستاها نروند و شرایط را نبینند هر چه از وخامت اوضاع کشاورزی و دامداری سخن گفته شود وضعیت اسفبار این بخش ها برای آن ها قابل درک نخواهد بود.
«مسعود رضا بندگی» می افزاید: راه برون رفت از وضعیت وخیمی که بخش های کشاورزی و دامداری دارد این است که به سمت علمی شدن در این بخش ها گام برداریم و در کنار آن در هر نقطه ای با توجه به قابلیت هایی که دارد کشت و دامداری های الگویی به اجرا درآید تا در این بحران بی آبی به سمت کشت گیاهانی برویم که نیاز کمتری به آب دارند، به علاوه باید الگویی در بخش دامداری به اجرا درآید که نیاز کمتری به علوفه مراتع داشته باشد. همچنین لازم است با توجه به قابلیت خوبی که هر منطقه در زمینه گیاهان دارویی دارد بهره برداری از این گیاهان نیز به صورت عملی مورد حمایت قرار گیرد. به گفته وی دیگر این که دولت بار مالی صندوق های حمایت از بخش کشاورزی را برای تامین یارانه خرید شیر و... تامین کند زیرا اگر این اتفاق نیفتد روز به روز از تعداد دامداری ها کاسته شده و به جمعیت شهری اضافه می شود. اگر قرار باشد این حمایت بعد از این که دامداری ها به طور کامل دچار رکود شدند انجام شود به طور حتم هزینه ای چند برابر حال حاضر نیاز خواهد داشت.
اعتبار ویژه برای قنات ها
این فعال حوزه دامداری و کشاورزی طبس پیشنهاد می دهد اعتبار ویژه و خاصی آن هم در یک برنامه پنج ساله برای احیای قنات ها در نظر گرفته شود که اگر این اتفاق نیفتد چند سال دیگر قنات نهرین که طراوت بخش کشاورزی شهرستان به واسطه این قنات است نیز مانند دیگر نقاط آبی نخواهد داشت.
تجدید نظر در زمینه حق بیمه محصولات کشاورزی که به هیچ وجه با غرامت پرداختی از سوی صندوق بیمه همخوانی ندارد دیگر خواسته ای است که باید برای حمایت از قشر کشاورز و دامدار مورد توجه قرار گیرد زیرا به عنوان مثال درخت خرمایی که 400 تا 500 هزار تومان خسارت دیده صندوق بیمه در شرایط فعلی به اندازه یک کیلو خرما غرامت به کشاورز پرداخت می کند و در زمینه دام ها نیز به همین گونه است.
پرداخت تسهیلات براساس مزیت های هر شهرستان، رعایت نشدن معافیت حق بیمه کارفرما در بخش کشاورزی و اصلاح قانون تغییر کاربری اراضی کشاورزی به صورت منطقه ای از دیگر خواسته هایی است که وی به نمایندگی از کشاورزان و دامداران طبس مطرح می کند. وی اشاره ای هم به شروع طرح آمیخته گری در طبس از 11 سال قبل با وورد بزسانن دارد و خواستار اجرای ادامه این طرح به صورت پایلوت در شهرستان می شود. به گفته «بندگی» اگر تسهیلات مدت دار به متقاضیان پرداخت شود با اجرای موفقیت آمیز این طرح می توان در زمینه تولید گوشت دام سبک و لبنیات در طبس نیز خودکفا شد و حتی زمینه صدور آن را به خارج از کشور فراهم کرد.
کمبود منابع آبی در صدر
مدیر جهاد کشاورزی بیرجند نیز عمده مشکل بخش کشاورزی و دامداری را کمبود منابع آبی اعلام می کند که با استمرار خشکسالی ها علاوه بر این که از کمیت آن کاسته شده کیفیت این منابع نیز به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و همین کاسته شدن از کیفیت و کمیت سبب شده است آثار منفی خود را روی محصولات کشاورزی برجا گذارد. به گفته «محمدی» خشکسالی که اتفاق می افتد به دلیل کم شدن ظرفیت پوشش گیاهی و ضعیف شدن بافت های خاک حتی با بارندگی اندک سیل رخ می هد که باید با اجرای پروژه آبخیزداری و آبخوان داری از هدررفت این منابع جلوگیری کرد. همچنین در بحران آبی که وجود دارد چاره ای جز اجرای سیستم های نوین آبیاری حتی در شرایطی که مطلوب نباشد نیست.
دیگر این که قهر طبیعت فقر مراتع را در پی داشته است و دامداران مجبور به تامین آذوقه و علوفه به صورت دستی هستند به همین دلیل لازم است دولت علوفه یارانه ای در اختیار آن ها قرار دهد تا بتوانند ادامه حیات دهند البته برای ادامه حیات دامداری ها لازم است تناسب بین قیمت نهاده ها و فراورده های آن ها برقرار شود و اکنون این فاصله خیلی زیاد است.
معوقات گزاف
آن طور که مدیر جهاد کشاورزی فردوس نیز می گوید: بزرگ ترین مشکلی که کشاورزان و دامداران با آن مواجه هستند این است که استمرار خشکسالی رمق و داشته های روستاییان را گرفته طوری که دیگر از پس تامین معوقاتی که به بانک ها دارند برنمی آیند و چون نتوانسته اند تسهیلات سال های قبل را تسویه کنند نمی شود آن ها را برای دریافت وام های جدید معرفی کرد. به گفته «مهمیز» هر چند با مساعدت دولت کشاورزان و دامداران می توانند به صورت تجمیع و تقسیط معوقات تسهیلات را خودشان بپردازند اما چون توان و رمقی در این سال خشکی ها برای آن ها باقی نمانده است تمکن پرداخت 20 درصدی را که سهم آن هاست ندارند. وی مشکل دیگر این حوزه را نبود تعادل بین هزینه تولید و قیمتی که کشاورز و دامدار باید محصولش را بفروشد اعلام می کند و ادامه می دهد: این موضوع سبب شده است کشاورزان و دامداران زیادی متضرر یا ورشکست شوند.
از سویی برخی بانک ها در پرداخت تسهیلات به روستاییان سلیقه ای عمل می کنند و اسناد ملکی را که متقاضیان روستایی برای دریافت وام به بانک ها ارائه می دهند نمی پذیرند و سوال این جاست که چه تفاوتی بین اسناد ملکی روستایی و شهری است که بانک ها برای روستاییان این سختگیری ها را دارند.
اشکال سیستم های نوین آبیاری
به گفته دبیر نظام صنفی کشاورزی استان مهم ترین مشکل حوزه های دامداری و کشاورزی خراسان جنوبی به واسطه استمرار خشکسالی به کمبود منابع آبی برمی گردد و درست است که در این زمینه فعالیت های در خور و موثری از جمله اجرای سیستم های نوین آبیاری انجام شده اما لازم است اصلاحاتی در قوانین پرداخت این تسهیلات که 85 درصد آن را دولت و 15 درصد را کشاورز می پردازد انجام شود زیرا کشاورزی که قهر طبیعت به طور کامل رمق و توان مالی وی را گرفته است با اجرای این سیستم ها به ویژه نقاطی که از شبکه های برق فاصله دارد هزینه ای که باید بپردازد به جای 15 درصد گاهی به 30 تا 40 درصد می رسد و پرداخت این رقم از توان کشاورز خارج است.
مهندس«عابدین محمدی» به اقدام خوب شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی طی سه سال گذشته و نصب کنتورهای هوشمند برای مصرف حجمی آب چاه های کشاورزی اشاره می کند و می افزاید: اگر قرار باشد این طرح موفقیت آمیز باشد به طور حتم باید طرح مطالعاتی الگویی کشت متناسب با قابلیت های هر منطقه در خراسان جنوبی به اجرا درآید و اگر موفقیت آمیز بود بعد از آن دولت به صورت تضمینی خرید محصول را از کشاورزان داشته باشد زیرا اگر این طرح نیز مانند طرح کشت گیاهان دارویی که چند سال قبل به اجرا درآمد و بعد محصول آن خریداری نداشت و روی دست کشاورز ماند اجرا شود، بدون ثمر خواهد بود. به گفته وی حمایت از کشاورز در این زمینه می تواند علاوه بر خرید تضمینی محصول با ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی نیز اتفاق بیفتد.
فقر مراتع
همچنین استمرار قهر طبیعت سبب شده تا مراتع استان به شدت فقیر شود و بیشتر دامداران مجبور به تعلیف دام های خود به صورت دستی باشند اما مشکل این است که قیمت نهاده های کشاورزی در این سال ها خیلی گران و حتی دو برابر شده است ولی قیمت محصول تولیدی آن ها هیچ تغییری نداشته است.
به عنوان مثال قرار بود سال 93 شیر را کیلویی هزار و 430 تومان از دامدار بخرند اما نه تنها از آن سال به اجرا درنیامد بلکه از سال گذشته یک کیلوگرم شیر را هزار و 200 تومان از دامدار می خرند که لازم است تعادلی بین قیمت نهاده های کشاورزی و دامداری و محصول تولیدی باشد و اگر هم قرار نیست این تعادل برقرار شود حداقل با اختصاص یارانه به این بخش کمک شود.