177 ژنوتیپ در 12 استان شناسایی شد
تعداد بازدید : 13
گنجینه های امیدبخش «زرشک» و «عناب»
نویسنده : فرخ نژاد
قرار گرفتن خراسان جنوبی درصدر جدول، به دلیل تولید 98 درصد زرشک و 95 درصد عناب کشور است. همین قابلیت و قطب تولید محصولات خاص و مزیت دار بودن سبب شده تا اقبال پژوهشگران و محققان نیز به شناسایی، حفاظت و صیانت از این ذخایر ژنتیکی دو چندان باشد طوری که طرح های تحقیقاتی مربوط به این دو محصول و ایجاد کلکسیون های آن نیز به راهبری خراسان جنوبی در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان به سرانجام می رسد یا به عبارت دیگر خراسان جنوبی مجری هماهنگ کننده طرح های ملی زرشک و عناب کشور است. از جمله طرح های تحقیقاتی که در مورد این دو محصول انجام شده است شناسایی، جمع آوری و ارزیابی ژنوم پلاسم بومی عناب و زرشک است که نتایج حاصل از این پژوهش ها با درگیر شدن 12 استان منجر به شناسایی 177 ژنوتیپ زرشک و عناب شده که از این تعداد پنج ژنوتیپ امیدبخش شناخته شده است.
از نتایج حاصل از این پژوهش های علمی می توان به عنوان گنجینه ای امیدبخش برای این دو محصول مزیت دار و خاص خراسان جنوبی یاد کرد که اگر ژنوتیپ های امیدبخش آن به ثبت برسد می توان به آینده به زراعی و به نژادی زرشک و عناب به عنوان محصولات استراتژیک استان بیش از این امیدوار شد.
شناسایی 127 ژنوتیپ زرشک
آن طور که مجری هماهنگ کننده طرح های ملی زرشک و عناب کشور به «خراسان جنوبی» می گوید: دو طرح جداگانه با عنوان شناسایی، جمع آوری و ارزیابی ژنوم پلاسم بومی عناب و زرشک اجرایی شد که برای عملیاتی شدن این طرح های تحقیقاتی نیز از همه استان های درگیر کمک گرفته شده است.
دکتر «هادی زراعتگر» با بیان این که در اجرای طرح پژوهشی زرشک استان های خراسان جنوبی، خراسان شمالی و خراسان رضوی، سمنان، آذربایجان، اصفهان و تهران همکاری داشتند می افزاید: با همکاری این استان ها بیش از 100 ژنوتیپ زرشک دانه دار و 27 رقم و گونه بی دانه شناسایی شد که این ژنوتیپ های شناسایی شده در حال انتقال به کلکسیون زرشک ایستگاه محمدیه در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی است تا ارزیابی شود.
به گفته عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان، در اجرای طرح شناسایی، جمع آوری و ارزیابی ژنوم پلاسم بومی عناب نیز چهار استان خراسان جنوبی، گلستان، گیلان و اصفهان مشارکت داشتند که با همکاری این استان ها حدود 50 ژنوتیپ مختلف و متمایز از هم شناسایی شد که این گونه ها در حال انتقال به کلکسیون این مرکز است.
سوال این جاست که شناسایی این ژنوتیپ ها چه کمکی به توسعه و پیشرفت به زراعی و به نژادی محصولات زرشک و عناب می کند؟
به نظر این کارشناس همه ژنوتیپ هایی که به نوعی مفید و متفاوت بوده در یک نقطه به عنوان یک منبع ژنی جمع می شود تا به مرور زمان از بین نرود و در ضمن از آن ها در کارهای به زراعی و به نژادی با تلاقی هایی که انجام می دهیم استفاده می کنیم.
مسئله حائز اهمیت در مورد ژنوتیپ های شناسایی شده این است که در گونه های شناسایی شده به یکسری ژنوتیپ ها دست یافته ایم که نسبت به دیگر ارقام برتری دارد و از آن به عنوان تیپ های امیدبخش یاد می شود.
5 ژنوتیپ امیدبخش
«هادی زراعتگر» ژنوتیپ های امیدبخش شناسایی شده عناب را سه گونه و زرشک را دو رقم اعلام می کند که این گونه های برتر در حال بررسی است تا بعد از آن برای ثبت این گونه ها اقدام شود.
مجری هماهنگ کننده طرح های ملی زرشک و عناب کشور مرحله ثبت ژنوتیپ های برتر را پروسه ای بسیار سنگین و طولاتی مدت می داند طوری که شاید برای ثبت یک رقم 20 سال زمان صرف شود یعنی از مرحله ای که طلاقی رقم ها انجام شده و به نتیجه می انجامد تا زمانی که بذر یا محصول اصلاح شده به دست کشاورز می رسد حدود 20 سال طول می کشد که این کار برای درختان زمانی بیش از این نیاز دارد.
به گفته «زراعتگر» سعی بر این است که برخی از ژنوتیپ هایی که فکر می کنیم امیدبخش تر است و می تواند در نهایت به کشاورز کمک کند را از پروسه هیبریداسیون خارج کرده و خارج از نوبت آن را به ثبت برسانیم.
به گفته وی سال 95 مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان باغی با عنوان باغ پیوندی متراکم عناب احداث کرد. داخل پرانتز، وی قبل از این که در مورد این باغ توضیح بیشتری دهد به روش تکثیر عناب به صورت پاجوش اشاره می کند که همین روش سبب شده تا شاهد باغ های یکدست و یکنواخت عناب در استان نباشیم.
پاجوش های گران
همچنین قیمت پاجوش خیلی گران است طوری که در زمان کاشت، قیمت هر پاجوش به 30 هزار تومان می رسد و اگر فردی بخواهد یک هکتار باغ احداث کند، برای کاشت 400 پاجوش باید بین 12 تا 15 میلیون تومان هزینه کند که رقم زیادی است بنابراین در بحث تکثیر عناب باید روش های دیگر را به کار برد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ادامه می دهد: چند سال قبل روی نهال بذری عناب روش پیوند زدن نیز به اجرا درآمد طوری که موفق به انتقال درختان عناب پیوندی از ارقام برتر شدیم یعنی تکنیک تکثیر درختان عناب از طریق بذر و پیوند روی آن انجام شد.
قدم بعدی که در ادامه این کار انجام شد این بود که با استفاده از تکنیک های جدید باغبانی باغ های متراکم عناب ایجاد شد.
«زراعتگر» این موضوع را نیز یادآور می شود که باغ های عناب موجود بیشتر بدون نظم و یکنواختی است و برای این که در باغ های جدیدی که احداث می شود مقداری شکل و نظم بهتری به آن بدهیم فواصل کاشت درختان را نزدیک کردیم یعنی در یک هکتار که حداکثر 400 تا 500 درخت جای داده می شود با اجرای سیستم متراکم هزار و 350 درخت کاشته می شود که این اقدام سبب استفاده بهینه از منابع آبی شده و تعداد درختان نیز به سه برابر افزایش یافته است.
پرسش دیگری که به ذهن متبادر می شود این است که اگر روش کاشت متراکم خوب است چرا تاکنون استفاده نشده است؟
به گفته این کارشناس نکته اصلی این جاست درختانی که به این روش کاشته می شوند به طور حتم به هرس و تربیت خاصی نیاز دارند و نباید درختان عناب را به حال خود رها کرد یعنی علاوه بر این که به آن ها کود و آب می دهیم تا قد بکشند باید یکسری روش های تربیت و هرس را که در دنیا مرسوم بوده و رویش را کم و زایش و تولید را افزایش می دهد اجرا کنیم.
وی با بیان این که بیشتر درختان عناب در خراسان جنوبی طول آن ها از پنج و شش متر بیشتر است و گاهی به 10 متر نیز می رسد می افزاید: در باغی که به صورت متراکم است برای اولین بار در مرکز تحقیقات از تکنیک ها و سیستم های نوین تربیت و هرس درختان استفاده کردیم. مجری هماهنگ کننده طرح های ملی زرشک و عناب کشور فعالیت های انجام شده را از جمله کارهایی اعلام می کند که به ثمر رسیده است اما طرح های دیگری در زمینه تکثیر عناب از طریق قلمه، سال آوری درخت زرشک، تغذیه زرشک و عناب و نیاز آبی درختان این دو محصول نیز در حال انجام است که در آینده به نتیجه می رسد.