فرخ نژاد- نوای عزا که در کوچه پس کوچه های شهر و روستا می پیچد و بیرق سیاه که بر در و دیوار جا می گیرد همه خود را برای فصلی دیگر از عزای حسین(ع) و یارانش آماده می کنند.
تا کاروانیان به راه می افتند و به سرزمین کربلا می رسند در نقطه نقطه جهان کوس عزا به صدا درمی آید و همه جا سیاه پوش حسین(ع) می شود و دوستدارانش به تکاپو و تلاش می افتند تا محافل و مجالسی در خور و شان عزای سرور و سالار شهیدان به پا کنند.
قدمت آیین عزاداری این امام همام در جهان اسلام به قدمت قیام امام حسین(ع) در 1400 سال قبل برمی گردد، آیین هایی که ریشه در جان و دل حسینیان دارد و هیچ گاه هم از به پا داشتن آن خسته نمی شوند زیرا هر چه از آن می گذرد برشعور حسینی و پیمودن راه و روش شاه کربلا و یارانش افزوده می شود.
مردمان سرزمین خراسان جنوبی نیز همانند همه نقاط ایران زمین برای عزای امام حسین(ع) آیین کهن و ویژه خود دارند که با مهیا کردن مقدمات آن به استقبال تاسوعا و عاشورای حسینی می روند هر چند که این آیین در هر نقطه ای با نقطه دیگر تفاوت دارد اما همه به یک نقطه؛ آن هم عزاداری برای امام حسین(ع) ختم می شود. به گزارش خبرنگار ما از بیرجند، برای ورود به ماه عزا در این شهر چند روز قبل از شروع ماه محرم با برنامه ریزی های از قبل انجام شده شهر کم کم رخت سیاه به تن می کند و با برافراشتن پرچم عزا بر بام مساجد، حسینیه ها و... به استقبال محرم می رود.
علم بندان بیرجند
بنابراین گزارش آن چه مرکز استان بیش از همه نمود دارد آیین علم بندانی است که همانند گذشته با مراسم ویژه و خاص روز قبل از آغاز ماه محرم در برخی هیئت ها و مساجد اصلی شهر برگزار می شود. در گذشته علمها توسط تعدادی از سادات در خانه بسته میشد و بعد به مسجد عاشورا می آوردند و پس از روضه خوانی علمها را پای منبر میبردند که در اصطلاح به آن «به تخت بردن علم» گفته میشد. برگزاری مراسم شبیه گردانی، تعزیهخوانی، آتش زدن نمادین خیمهها و راه اندازی کاروانهای سبزپوش و سرخپوش از دیگر برنامه هایی است که در دهه اول محرم در این شهر به اجرا در می آید. گزارش خبرنگار ما از زیرکوه نیز حکایت از این دارد که در شهر آبیز نیز پایه گذاران این شهر هر کدام علمی دارند که در روزهای دوم و سوم محرم مراسم علم بندان در این شهر که قدمتی بیش از دو قرن دارد برگزار می شود.
همچنین اوج مراسم عزاداری در این شهر روزهای تاسوعا و عاشوراست طوری که در نقطه ای با نام دوازده امام و قدمگاه گرد هم می آیند و ضمن عزاداری نذورات می دهند. سربیشه نیز آن طور که خبرنگار ما گزارش داد روز قبل از شروع ماه عزا مراسم «لبیک یا محرم» را در مهدیه این شهر دارد و پرچم سیاه برای ورود به ماه محرم در مراسم ویژه ای به اهتزاز در می آید.
سال ها پیش نیز در این شهر مراسم علم بندان و علم چرخانی برگزار می شد اما چند سالی است که این آیین در سربیشه انجام نمی شود.
تخت گردانی در آیسک
گزارش خبرنگار ما از آیسک نیز حاکی است، آیین های عزاداری علم بندان و علم گردانی، حلقه ماتم، نخل برداری و تخت گردانی و به تصویر کشیدن گوشه ای از مظلومیت بازماندگان حادثه عاشورا و... همه و همه جزو مراسمی است که مردم شهر آیسک هر سال در دهه اول ماه محرم با اجرای آن و برگزاری مراسم خاص عاشورا کوشیده اند خاطرات رنج و مصائب اهل بیت امام حسین(ع) را زنده نگه دارند.
در این آیین ها که نمادی از مظلومیت امام حسین(ع) و اصحاب با وفای آن حضرت و مصائب کربلاست، ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت(ع) در سوگ آن حضرت اشک می ریزند و به نوحه سرایی می پردازند. نخل برداری و تخت گردانی، حزن انگیزترین آیین سنتی و عزاداری مردم آیسک در صبح روز عاشوراست که سال های سال است با شکوه خاصی برگزار می شود و هر سال بر ابعاد معنوی، فرهنگی و تاثیرگذاری آن افزوده می شود.
سنت های پا برجا
به گزارش خبرنگار ما از قاین، امروز از قهستان بزرگ و قاینات سرافراز یادها، نواها و آیین هایی در باور زنان و مردان این سرزمین به زیبایی نقش بسته که سنت های محرم و صفر گوشه ای از آن هاست. برای شناخت آن چه از این میراث بزرگ مانده باید گام های استوار برداشت و این آیین و سنت را به نسلی که فردای این دیار از آن، آن هاست سپرد.
حسینیه ها و تکایا خانه تکانی شده و علم ها، بیرق ها و نخل ها شسته و به عطر آگین شده و مسئولان هیئت مذهبی از مدت ها پیش خود را برای برگزاری مراسم آماده کرده اند و علم گردانی در روستاهای باراز، آفریز، بزن آباد،کارشک، اسفشاد و ... و نخل گردانی در قاین، خضری دشت بیاض، آرین شهر، نیمبلوک و روستاهای دهشک، بیناباج، کارشک، فیروزآباد، مرزدآباد، بسکاباد و کرغند از جمله سنت هایی است که با گذشت بیش از هزار سال از واقعه کربلا هنوز در این مناطق از رونق نیفتاده و در رأس برنامه ها قرار دارد.
سیاه پوش کردن هیئت، تکایا، مساجد، کوچه ها و شبیه خوانی و تعزیه خوانی در بیشتر مناطق و قربانی کردن دام و شیپورزنی در مقابل هیئت مذهبی و گل و کاه مالی در روزهای تاسوعا و عاشورا بر روی سر و صورت عزاداران و پابرهنه به عزاداری پرداختن در شهر و روستاها و توزیع آب با مشک به یاد تشنگی کودکان و شجاعت قمر بنی هاشم(ع) و تهیه کجاوه و چرخاندن آن در مراسم عزاداری بانوان و... از سنت هایی است که باشکوه تر از گذشته برگزار می شود.
نخل گردانی در طبس
بنا بر گزارش خبرنگار ما از طبس، مردم این شهرستان که از روزهای قبل با پوشیدن لباس سیاه به استقبال عزای سومین امام خود می روند، در روز عاشورا با تزیین تابوت واره ای مشهور به نخل و بر دوش گرفتن و حمل آن، یاد شهدای کربلا را زنده نگه می دارند.
در شهر طبس، دو نخل یکی در حسینیه میارزه (وابسته به سادات میارزه طبس) و دیگری در هیئت، بعد از نماز ظهر عاشورا به ترتیب در شهر چرخانده می شود.
همچنین هیئت های عزاداری یک روز از ایام محرم را نیز در حرم برادر امام رضا(ع) امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع) طبس حاضر می شوند و شهادت حضرت ابا عبدا... الحسین(ع) را به محضر وی تسلیت می گویند.
بیل زنی خوسف
خبرنگار ما از خوسف هم گزارش داد که محرم این شهرستان را با مراسم سنتی بیل زنی در روز عاشورا می شناسند، مراسمی منحصر به فرد که نه تنها در استان بلکه در کشور نیز مورد توجه قرار گرفته است.
چند روز قبل از شروع ماه عزای امام حسین(ع) در شهرستان خوسف مسئولان هیئت های مذهبی و مساجد، بانیان جلسات و مردم با فراهم کردن امکانات، وسایل مورد نیاز، به روزرسانی وسایل صوتی، فضاسازی و نصب پرچم، بنر و پارچه های عزا در اطراف هیئت ها و شهر و روستاها خود را برای عزاداری و پذیرایی از عزاداران حسینی آماده می کنند.
دومین برنامه، مراسم علم بندان است که در نقاط مختلف شهرستان در روزهای اول تا چهارم محرم با حضور عاشقان اهل بیت(ع) همراه با مداحی و روضه خوانی انجام می شود و مراسم علم گردانی نیز در روزهای تاسوعا و بعد از عاشورا برگزار می شود.
مهم ترین و محوری ترین مراسم خوسف، مراسم سنتی «بیل زنی و نخل گردانی» روز عاشوراست که ثبت آثار معنوی کشور شده و در این روز ده ها هزار نفر از سراسر کشور در این مراسم شرکت می کنند.
زیارت عاشورا
بنابر گزارش خبرنگار ما از نهبندان، بوی ماه عزا با بوی اسپند و عود در کوچه پس کوچه های این شهر می پیچد و علم گردانی یکی از رسومی است که بیشتر در روستاهای این شهرستان برگزار میشود و کسی که نذری دارد با ذبح گوسفند در پای علم ها آن را ادا می کند. همچنین در دهه اول محرم در شهر و روستا هر صبح در مساجد و منازل یا گلزار شهدا زیارت عاشورا برگزار می شود.
کاروان کربلا در فردوس
خبرنگار ما از فردوس هم گزارش داد، هیئت های مذهبی در شهرستان هر سال درآستانه ماه محرم با راه اندازی کاروان کربلا به صورت نمادین، تجسم حرکت امام حسین(ع) به سمت کربلا را در اذهان مردم تداعی می کنند. در این هیئت ها مراسم روضه خوانی از ابتدای محرم صبح ها در هیئت تالار و سادات و عصرها در تکیه عنبری و میدان برگزار می شود و در روزهای ششم تا دهم محرم به اوج می رسد.
سرایان، هر روز یک تعزیه
گزارش خبرنگار ما از سرایان هم حکایت از این دارد، محرم که می آید این شهرستان چون همه ایران غرق در غم و ماتم می شود و کوچه پس کوچه های آن رنگ عزا به خود می گیرد.
در مرکز شهر سرایان از زمان های دور مراسم خاص عزاداری حسینی، با شکوهی خاص برگزار می شود و پنج هیئت سینه زنی و زنجیرزنی و هفت هیئت عزاداری میزبان عزاداران این شهر هستند و همه مردم علاوه بر این که مهمان تکایا می شوند خود میزبانی عزاداران را با افتخار انجام می دهند و در فعالیت های مختلف همکاری می کنند.
علاوه بر سینه زنی، شبیه خوانی هم در حسینیه های مرکزی علیا و سفلی انجام و هر روز مراسم تعزیه یکی از شهدای کربلا برگزار می شود.
همچنین مراسم حلقه ماتم هم از آیین های عزاداری در سرایان است، صبح عاشورا مراسم عزاداری خاصی در صحن روباز و شبستان زمستانی مسجد جامع سرایان اجرا می شود.
در این مراسم پس از گردهمایی هیئت ها در مسجد، عزاداران به طرف مسجد حرکت و در مراسم مقتل شرکت می کنند. سپیده دم نیز مراسم تشییع شهدای روز عاشورا با عنوان «صبح روسیاه» انجام و کجاوه ها حمل می شود و عزاداران در حلقه ماتم شعرهای محلی و مداحی می خوانند. ظهر عاشورا نیز در مراسم مقتل که نمادی از تشییع پیکر امام حسین(ع) است شرکت می کنند و پس از آن همه مهمان سفره امام حسین(ع) در چهار هیئت عزاداری این شهر می شوند.
صلات کشیدن در بشرویه
بنا بر گزارش خبرنگار ما از بشرویه ورود به ماه عزا در این شهرستان نیز در اولین روز از ماه محرم با برگزاری آیین «صلات کشیدن» آغاز می شود و سادات با اعلام فرا رسیدن ماه عزا، بر پشت بام حسینیه قدیمی حاج علی اشرف بشرویه جمع می شوند و سپس در کوچه ها، حسینیه ها، اماکن مذهبی و حتی در منازل و فروشگاه ها بیرق حسینی نصب می شود.
آیین «علم بندان» از دیگر رسوم قدیمی بشرویه است که طبق این آیین 72 علم به یاد یاران دشت کربلا با پارچه های مختلف آذین بندی می شود و از شب ششم محرم هر شب بعد از مراسم عزاداری هیئت مراسم علم گردان در حسینیه تاریخی حاج علی اشرف بشرویه برگزار و در روز تاسوعای حسینی «نخل بزرگ» در مکانی به نام مسجد نخل و توسط گروه زیر نخلی ها با پارچه ها و بیرق های حسینی پوشانده شده و با گیاه «مورد» مزین می شود. دیگر این که مراسم بنی اسد که به روایتی روز دفن شهدای کربلا توسط قبیله بنی اسد و با حضور حضرت امام سجاد(ع) است از دیگر مراسم ویژه و مرسوم بشرویه است که دو روز بعد از واقعه عاشورا توسط گروه تعزیه خوانی به اجرا در می آید.
علم بندان در قهستان
خبرنگار ما از درمیان هم گزارش داد، هیئت های عزاداری این شهرستان نیز قبل از ورود به ماه عزا تدارکات لازم را برای اجرای مراسم مختلفی که دارند آماده می کنند اما آن چه در شهرستان نمود بیش از همه دارد آیین علم بندان آن در نقاط مختلف این شهرستان است اما علم بندان در محله درخش شهر قهستان آیینی منحصر به فرد است که در روز چهارم محرم در این محله انجام می شود و علم ها تا عصر عاشورا همراه عزاداران در همه مراسم عزاداری حضور دارد. همچنین در این محله کهن شهر قهستان «نخل» که سمبلی از فداکاریهای سقای دشت کربلاست در روز تاسوعا با اجرای مراسم خاصی تزیین می شود.