مرثیه ای برای تعزیه خوانی در استان
تعزیه هنر ماندگار و مردمی برای انتقال مفاهیم و فرهنگ دینی است که به گفته بسیاری در صورت رعایت اصول آن، تاثیر ماندگاری بر ذهن مخاطب به ویژه نسل جدید دارد. تعزیه در دوره ای از تاریخ با بی توجهی مواجه شد اما در سال های اخیر، گروه های مردمی زیادی به این هنر رو آورده اند با این وجود مشکلاتی مانند کمبود و نبود آموزش، گرانی وسایل و تجهیزات، نداشتن مکان برای اجرا و...آزارشان می دهد هر چند که این هنر به طرز ظریفی آسیب پذیر بوده و در صورت بی توجهی بازده منفی به دنبال خواهد داشت.
تعزیه گردان گروه عاشقان اهل بیت(ع) می گوید: متون تعزیه را از «زمینه میرعزا» که مورد تایید کارشناسان است تهیه و نقش ها را هم کارگردان یا «معین البکا» بعد از دیدن اجرای همه بازیگران تعیین می کند.
«صادق شهابادی» اجراهای مناسبتی این گروه در همه مراسم عزای ائمه را مطرح و اضافه می کند: گروه تعزیه ام به طور مداوم در سال تمرین و اجرا دارد اما در این مورد زیاد اطلاع رسانی نمی شود و نیاز به حمایت یک دستگاه قوی دارد.
به گفته وی این گروه تعزیه حدود 100 نفر عضو دارد که البته در تمرین ها، همه حضور ندارند اما همه با عشق به اهل بیت(ع) پای کار هستند و به صورت رایگان اجرا دارند و چنان چه هزینه ای هم از طرف دستگاهی پرداخت شود بابت امور خیریه مصرف می شود.
وی می گوید: موسیقی تعزیه ها همخوان با فرهنگ منطقه و تعزیه است و مواردی مانند ترومپت، نی، طبل ریز و بزرگ را شامل می شود.
وی آسیب پذیری تعزیه ها را تایید می کند و توضیح می دهد: اگر روایت ها و نسخه ها با مقتل شک و شبهه داشته باشد بیننده، همخوان نبودن آن ها را گوشزد می کند و در سال های قبل نیز این موارد دیده شده اما حالا با استفاده از متون غنی و مورد تایید، این مشکل کمتر شده است.
وی می گوید: برای تاثیرگذاری هر چه بیشتر تعزیه بر مخاطب، نقش های اصلی به بهترین بازیگران واگذار می شود که صدا، چهره و اجرای خوبی داشته باشند.
وی ادامه می دهد: در گذشته که تعزیه ها، کارگردان یا تعزیه گردان نداشت و سالی یکی دو بار دور هم جمع می شدند تعزیه ها بیشتر نقص داشت. برای نقش یک جوان شاید سالمندی می گذاشتند اما حالا سعی می شود شخصیت ها به واقعیت نزدیک باشد و انتخاب نقش براساس توانمندی است.
وی از ضرورت های تعزیه در بیرجند به پیش بینی مکانی برای اجرا اشاره و اضافه می کند: در کوچه و خیابان اجرا داریم و جابه جایی سن متحرک سخت است در حالی که مکانی مانند حسینیه امام رضا(ع) که مناسب تعزیه است اما امکان اجرا وجود ندارد. 30 گروه تعزیه در استان شناسایی شده که گمنام هستند اما چنان چه فضایی برای اجرا باشد زمان بیشتری به این کار اختصاص می دهند.
«شهابادی» به نقش تعزیه در ترویج فرهنگ و شعائر مذهبی اشاره و اضافه می کند: وقایع و تاریخ اسلامی به صورت زنده تکرار می شود و این موضوع در ذهن بیننده به ویژه کودکان و نوجوانان ماندگار و تاثیرگذارتر است.
وی گلایه ای ندارد اما می گوید: تعزیه از جایی حمایت نمی شود در حالی که برخی دستگاه ها می توانند کارهایی انجام دهند، انجمن نمایش برای هنرمندانش دوره های آموزشی دارد اما گروه های تعزیه هیچ ندارند.
وی ادامه می دهد: تمام تجهیزات و وسایل تعزیه با هزینه شخصی اعضا خریداری شده و کمبود وسایل گران قیمت تعزیه، در صورت حمایت کمتر می شود.
تعطیلی خانه نقالی و تعزیه
یک بازیگر دیگر تعزیه که از چهار سال قبل به صورت حرفه ای این کار را دنبال می کند می گوید: خانه نقالی و تعزیه دو سال قبل تاسیس شد اما به جایی نرسید و تاسیس نشده تعطیل شد.
«محمدی» ادامه می دهد: متن های تعزیه از نسخه های میرعزا تهیه می شود که معتبر است و بارها ویرایش شده است. در گروه های حرفه ای تعزیه، افراد تحصیل کرده حضور و در همه مناسبت ها اجرا دارند، با این وجود امکان آموزش موسیقی مخصوص تعزیه در استان نیست و علاقه مندان با هزینه شخصی به استان های دیگر مراجعه می کنند. به گفته وی تعیین نقش ها در تعزیه دیگر سنتی و ارثی نیست و به ویژه در گروه های حرفه ای به توانایی افراد و عواملی مانند صدا و ایفای نقش بستگی دارد، تعزیه فقط نوحه سرایی نیست و باید افراد به هنر نمایش، اجرا و تاریخ اسلام آشنا باشند.
او به مشکلات گروه های حرفه ای اشاره می کند که در مناسبت های مختلف نیاز به تجهیزات و لباس متفاوت دارند اما هزینه ها فقط با کمک مردم، گروه تعزیه یا اعضای هیئت مدیره تامین می شود و تفاهم نامه ها با اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی یا اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کفاف هزینه ها را نمی کند.
به گفته وی فقط تعزیه های سنتی است که تمرین ندارد یا کم در این زمینه کار می شود و در روزهای عزا افراد با نسخه ای در دست اجرا می کنند اما نسل جدید و حرفه ای حتی در فضای مجازی هم دنبال آموزش و تمرین است.
محمدی برای تاثیرگذاری بیشتر تعزیه؛ استفاده از متن و نسخه های معتبر، توجه به اجراهای حرفه ای و انتخاب موسیقی درست را توصیه و تاکید می کند: تعزیه فقط به حمایت مادی نیاز ندارد بلکه کمک های معنوی هم در تاثیرگذاری این هنر مردمی موثر است، گروه ها به محلی برای اجرا نیاز دارند در حالی که حسینیه امام رضا(ع) این قابلیت را دارد اما برای ساده ترین کارها باید بارها مکاتبه کنیم تا شاید به نتیجه برسیم.
توجه به متون قدیمی
پژوهشگر و استاد دانشگاه که خود دستی در کار تعزیه دارد با اشاره به تاریخچه این هنر در استان می گوید: در روستاها هنوز از همان نسخه ها و متن های قدیمی تعزیه استفاده می شود هر چند تعزیه در سال های اخیر مورد توجه مردم قرار گرفته و حدود 35 گروه در استان شناسایی شده اما مسئله این است که گروه ها از تعزیه خوانی قدیمی و سنتی فاصله می گیرد.
به نظر دکتر «شاطری» این فاصله ها نوعی آسیب رساندن به تعزیه است و می تواند بر موسیقی، اجرا و متن اثر بگذارد. گروه های تعزیه به متن های قدیمی توجه نداشته و از نسخه های جدید الگوبرداری می کنند یا موسیقی و آهنگ های صدا و سیما را در تعزیه منطقه ای خود به کار می برند در حالی که این هنر، بومی محلی و منطقه ای است که در هر محل با ویژگی های خاص آن آمیخته می شود و نتیجه کار با مناطق دیگر متفاوت است.
او هر چند استفاده از نسخه های میرعزا در برخی تعزیه ها را تایید می کند اما می گوید: همه آن ها زمینه میرعزا نیست و در طول زمان تغییر کرده است هر چند که حتی اگر نسخه میرعزا هم باشد باز هم نیاز به آسیب شناسی دارد.
او تعزیه را در دو قسمت روایت تاریخ و بخش هنری اجرا می بیند که با این وجود نمی توان خیلی انتظار داشت عین تاریخ تکرار شود، علاوه بر این تعزیه نباید از فلسفه اصلی قیام امام حسین(ع) فاصله بگیرد و برخی حاشیه ها مانند موسیقی یا اجرا بر ماهیت متن غالب شود هر چند که در فهرست آسیب های تعزیه محتوا، متن و موسیقی مهم است.
او که چهار کتاب در زمینه تعزیه نوشته معتقد است برای اثرگذاری بیشتر تعزیه باید متن ها ویراستاری و برخی اصطلاحات حذف شود و این کار نیاز به آشنایی با تاریخ اسلام، مقتل و متن ها دارد. علاوه بر این صدا، اجرا، موسیقی و...همه در کنار هم و حتی انتخاب رنگ، احیای پیش خوانی و... هر کدام در موفقیت اجرا تاثیرگذار است. او آموزش در اجرای تعزیه را هم از دیگر موارد اثرگذار می داند و تصریح می کند: از کارگاه چند سال قبل در سرایان، دیگر در این زمینه کاری انجام نشده در حالی که حضور و آسیب شناسی تعزیه ها توسط بزرگان این هنر در کشور اثرگذار است.