باغ گلشن طبس پشت دروازه جهانی شدن
قاسمی - عقیق سبزی است در دل کویر سوزان که زیر آفتاب داغ خوش می درخشد. خنکای سایه سار درختان بلند و عطر گل ها و گیاهان پیچیده در فضا در هر فصل سال که باشد خاطر مسافران را به مهمان شدن در باغ گلشن طبس جلب می کند.
باغی که به دلیل زیبایی به بهشت برین نیز شهره است و هر سال گردشگران و مسافران داخلی و خارجی زیادی دارد.
صدها درخت میوه در این باغ تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی نظیری آفریده است که هر بیننده ای از دیدن آن غرق لذت می شود گونه های مختلف گیاهان سازگار با اقلیم های متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار درخت خرما که در مناطق گرمسیری رشد می کند دیده می شود. معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان به صورت شطرنجی طراحی و کشت کرده است.
طراحی
فقط یک ساختمان که از آن با عنوان «عمارت سردر» یاد می شود در باغ وجود دارد. بنایی دو طبقه که زیرزمینی کوچک هم در آن دیده می شود. فضایی که بر اثر زلزله شهریور 57 به طور کامل از بین رفت اما مانند گذشته بازسازی شده است. سر در ورودی باغ با نمایی از اندود گچ سفید رو به میدان و طرف دیگر رو به باغ با ایوانی دو ستونه و تزیینات آجری نقشدار ساخته شده است. یک نکته منحصر به فرد در باغ گلشن طبس دیده می شود که تنها در تاج محل هند مانند مشابه اش وجود دارد، این که باغ به صورت مربع و طول و عرضش با هم برابر است و خیابان های موازی، طول و عرض باغ را به هم متصل می کند.
جهانگردانی چون سون هدین سوئدی و آندره گدار معمار معروف فرانسوی که به طبس آمده بودند، باغ گلشن را توصیف کرده اند و از درختان خرما و مرکبات، سایه خنک نخل ها، نغمه زیبای آب روان جوی ها، چمن های میان دو جوی، زمزمه باد در میان درختان و فواره های متعدد که آب را مانند تحفه ای به آسمان می فرستد در این باغ سخن گفته اند.
شاهکاری که هر چند آوار روزگار کمر به ویرانی اش بست اما ذوق معماران ایرانی جانی دوباره به آن بخشید. قدمتش را به اواخر زندیه و اوایل قاجار نسبت می دهند، حالا 270 سالگی اش را پشت سر می گذارد، شاهکاری که نوع معماری آن حیرت گردشگران داخلی و خارجی زیادی را برانگیخته و قلم به تحسین آن نگاشته است.
وب سایت انگلیسی دیلی تلگراف سال ۲۰۰۸ نام این باغ را در فهرست ۵۰ باغ زیبای دنیا منتشر کرد و «پنه لوپه هابهوس» نویسنده بریتانیایی و کارشناس باغ های ایرانی توصیف ویژه ای از باغ گلشن طبس ارائه می دهد و آن را بهشتی روی زمین می خواند که دیدن آن ارزش هفت ساعت رانندگی در کویر را دارد. شاید این توصیفات بخشی از دلایلی بود که چند سال پیش، ثبت این باغ در فهرست جهانی را مطرح کرد و اقدام هایی هم به این منظور انجام شد اما کار از حدود دو سال قبل متوقف مانده است.
محدودیت شهرستان برای پیگیری
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری طبس علت را توضیح می دهد و می گوید: تهیه پرونده ثبت جهانی باغ های تاریخی، باید توسط کارشناسان خبره و مدیر پایگاه باغ های جهانی استان انجام شود زیرا این کار و قالب پرونده ثبت در یونسکو در اختیار و توان شهرستان نیست. طبس نیروی فنی برای کار ندارد و از طرفی این وظیفه هم به اداره شهرستان محول نشده است.
موضوع دیگری که «بهبهانی» مطرح می کند: ابهام در وضعیت مدیریت باغ های تاریخی استان است که ثبت باغ گلشن در فهرست آثار جهانی را از حدود دو سال قبل مسکوت کرده است هر چند که فرماندار و این اداره مکاتبات زیادی انجام داده اند. قرار بود هشت عنصر اصلی باغ گلشن اصالت بخشی شود و یکسری کارها در باغ مرکزی و حصار و ... انجام و محورهای اصلی و محل گذر آب دایمی از داخل باغ، راهروهای اصلی مرمت و روشنایی هم تامین شد.
اما موضوع مسکوت ماند. توپ از دو سال قبل در میدان مدیران ستادی و معاون اداره کل است که البته حرکتی در این زمینه انجام نشده است. دلیل مهم هم نبود متولی برای پیگیری ثبت باغ گلشن در فهرست جهانی است که در شهرستانی کویر واقع شده اما زنده و پویاست و ویژگی های مورد نیاز را برای جهانی شدن دارد.
به گفته وی، میراث فرهنگی طبس از لحاظ فرهنگی و تاریخی بر حفظ بنا و اصالت های مورد نظر یونسکو نظارت دارد اما پیگیری جهانی شدن خارج از توان این اداره است. باغ در مالکیت اوقاف و امور خیریه و شهرداری مستاجر آن است و برای حفظ آن تلاش می شود. باغ شاخص های متنوع گیاهی، فضای سبز، مدیریت آب و مصرف آن و برخی ویژگی های باغ های تاریخی را دارد و خلاف ضوابط یونسکو عمل نمی شود. البته برخی عناصر مانند اصبطل ها یا فضای نگهداری دام شاید از بین رفته باشد ولی بعضی موارد مانند بازنگری کاربری سردر و بازسازی و مرمت ها اعتبار ملی و استانی می خواهد.
قبل از این اقدام ها پیگیری ها اهمیت دارد تا یک اثر جهانی دیگر به استان اضافه شود، ثبتی که در معرفی، شناساندن و جذب گردشگر خارجی، اقتصاد و سرمایه در استان تاثیر زیادی دارد.
اعتبار؛ مهم ترین موضوع
اما به نظر معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مهم ترین موضوع در جهانی شدن این باغ بحث تکراری و البته مهم اعتبار است هر چند که هر سال برای مرمت و بازسازی آن اقدام می شود تا به مرحله مورد نظر استانداردهای ارزیاب یونسکو برسد که این مهم هم نیازمند است.
«شریعتی منش» در جهانی شدن باغ گلشن، کوتاهی شدن یا مقصر دانستن مسئولان را نمی پذیرد و توضیح می دهد: مشکل اعتبار است اما با هدف بازگشت اصالت ها به باغ گلشن، هر سال اعتبار در نظر گرفته می شود.
استانداردهای یونسکو مشخص است و باید به این مراحل رسید تا برای پیشنهاد ثبت جهانی آماده و بعد ارزیابی شود. استانداردهای یونسکو بازگشت به اصالت های این باغ است و فعالیت های میراث فرهنگی باید به جایی برسد که از نظر یونسکو تایید شود.
به گفته وی این کار حداقل سه سال دیگر زمان می خواهد اما اعتبار مورد نیاز برآورد نشده است ولی هر چه بودجه بیشتر باشد کار زودتر به نتیجه می رسد. به این منظور میراث فرهنگی استان درخواست ردیف ملی را برای باغ گلشن طبس مشابه شوکت آباد، اکبریه و ... مطرح کرده است که در تهران با این پیشنهاد موافقت شده و موضوع در حال انجام است تا ردیف ملی ویژه باغ گلشن طبس اختصاص یابد.