شیشه خالی فراوری گل محمدی
فرخ نژاد- عطر ناب که در کوچه پس کوچه اردیبهشت ماه می پیچد از به گل نشستن گلستان های محمدی در نقطه نقطه این خطه پهناور از ایران زمین خبر می دهد. چند سالی است که توسعه و گسترش تولید گل محمدی به دلیل ماده معطری که از آن استحصال می شود طرفداران زیادی در بسیاری از نقاط جهان پیدا کرده و همین موضوع سبب شده است تا گسترش کاشت و پرورش این گل معطر احمدی در همه نقاط ایران زمین به ویژه خراسان جنوبی در دستور کار قرار گیرد طوری که گسترش آن به وضعیت اشباع نزدیک شده است و از این پس باید برای گسترش واحدهای فراوری این محصول تلاش شود. ارزش افزوده این گیاه معطر نیز همانند دیگر محصولات خاص و مزیت دار خراسان جنوبی به دلیل نبود حلقه فراوری در زنجیره تولید، نصیب دیگر نقاط می شود چرا که در استان فقط زمینه استحصال و فراوری یک سوم محصول تولیدی فراهم است. فراهم نبودن صنایع فراوری گل محمدی گلایه پرورش دهندگان این محصول نیز است و خواهان تکمیل زنجیره تولید آن در استان هستند تا ارزش افزوده آن نصیب پرورش دهندگان، زمینه ساز استحکام بنیه اقتصادی و اشتغال زایی در استان شود.
صدور فله ای
حدود سه سال است که به کشت گل محمدی به صورت گسترده روی آورده و سال قبل از گلستانش، یک تن و 730 کیلو گرم گل و غنچه برداشت کرده است و امسال پیش بینی اش این است که دو و نیم تن برداشت داشته باشد. به علاوه از یک هکتار زمینی که «نخعی» به کاشت گل های محمدی اختصاص داده نیم هکتار بارور است و بقیه هنوز به مرحله باروری نرسیده است. گلایه این پرورش دهنده گل محمدی این است که محصول تولیدی او بیشتر به صورت غنچه و گل خشک به فروش می رسد و برای این که عایدی بیشتری نصیب پرورش دهندگان شود باید صنایع فراوری آن در استان راه اندازی شود. به گفته وی، همان طور که خام فروشی دیگر محصولات تاکنون عایدی چندانی نصیب کشاورزان نکرده است، صدور فله ای این گل معطر نیز بدون ارزش افزوده لازم برای پرورش دهندگان آن است. دیگر این که، نیاز صنایع موجود گلاب گیری که بیشتر آن ها سنتی و خانگی است با یک مزرعه گل محمدی برآورده می شود. به عقیده او، با توجه به توسعه و گسترش کاشت این گیاه دارویی که نیاز کمی به آب دارد و با شوری خاک نیز سازگار است به طور حتم باید بیش از این ها به توسعه و گسترش صنایع فراوری آن توجه شود زیرا توسعه صنایع فراوری ایجاد اشتغال را هم در پی خواهد داشت.
ارزش افزوده 3 برابری تا مرحله تولید
یک پرورش دهنده دیگر گل محمدی که چند سالی است در کنار مزارع ارگانیک زعفران در زیرکوه کاشت 27 هکتار گل محمدی با 90 هزار نهال را در دستور کار قرار داده است، به ارزش افزوده سه برابری این نهال ها بعد از سه سال اشاره می کند و می گوید: هر نهال را 400 تومان خریداری کرده و امسال هر نهال به هزار و 500 تومان رسیده است. مهندس «رحیمی» که خود دانش آموخته کشاورزی است به وفق این گل با هر نوع شرایط آب و هوایی و نیاز کم به آب اشاره و اظهار می کند: امسال به دلیل بارندگی های خوبی که بود به این گل آب نداده و تا پایان برداشت هم نیاز به آب ندارد همچنین، این گیاه بعد از برداشت نیاز چندانی به آب ندارد و در ماه یک بار باید آبیاری شود. به گفته وی، سال قبل قیمت هر کیلو گرم غنچه خشک به 150 هزار تومان رسید در حالی که محصولاتی مانند عناب، پسته و زرشک چنین سوددهی ندارد. او ادامه می دهد: وقتی محصول در مرحله داشت و برداشت این قدر سودآور است به طور حتم اگر فراوری و به صورت اسانس و ماده دارویی صادر شود ارزش افزوده چند برابری خواهد داشت اما صنعت فراوری این محصول همانند دیگر محصولات تولیدی در استان وجود ندارد و فقط به صنایع گلاب گیری سنتی محدود می شود.
طرفداران جهانی گل محمدی
یکی از کارشناسان گیاهان دارویی استان که سال هاست در این عرصه تحقیق و پژوهش می کند و کتاب هایی نیز در همین زمینه به رشته تحریر درآورده است این طور توضیح می دهد که اسانس هایی که از گل محمدی گرفته می شود خیلی طرفدار دارد و بسیاری از کشورها از جمله فرانسه اعلام کرده اند که خواهان این ماده معطر هستند اما با ابراز تاسف این گیاه معطر صادر نمی شود. مهندس«پویان»، با بیان این که همین رویکرد جهانی و توجه به گل محمدی سبب شده است تا گسترش فیزیکی آن در دستور کار قرار گیرد، می افزاید: در این چند سال سطح زیرکشت این گیاه دارویی در ایران و به ویژه در خراسان جنوبی 60 تا 65 درصد افزوده شده است. به گفته مدیر مجتمع گیاهان دارویی، جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی برای تولید یک ماده موثر مانند مواد معطر گل محمدی، گسترش فیزیکی حلقه اول است که این حلقه به خوبی در کشور و خراسان جنوبی اجرا شده اما حلقه مفقوده آن فراوری است و زمانی هزینه های توسعه و گسترش پوشش داده می شود که به سراغ صنایع فراوری آن برویم تا در کنار سودآوری اشتغال زا نیز باشد. او، اشاره ای به نکات بسیار ظریفی درباره این گیاه می کند که استخراج مواد دارویی و استحصال شش تا هفت مورد دارو از جمله این هاست. پیشنهاد او در مرحله ای که درهای وارداتی دیگر کشورها به روی ایران بسته است، این که گسترش فضای تولید آن کم شود چرا که وقتی تولید افزایش یافت قیمت پایین می آید و کشاورز ضرر می کند.
37 ژنوتیپ برتر
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی، نیز با بیان این که توسعه و گسترش گل محمدی در قالب طرح جامع گیاهان دارویی استان چند سالی در دستور کار قرار گرفته است، می افزاید: با توجه به شرایط اقلیمی خراسان جنوبی و خشکسالی 20 سال گذشته، کاهش حجم سفرههای آب زیر زمینی، کم شدن نزولات آسمانی و کاهش دبی آب چاهها و قنات های استان، سیاستهای جهاد کشاورزی توسعه و گسترش محصولات کم آب بر با ارزش اقتصادی بالاست که یکی از این محصولات گل محمدی است. «عصمتی پور»، با اشاره به وجود مزرعه پنج هکتاری با 37 ژنوتیپ برتر که از مرکز تحقیقات منابع طبیعی کشور به بیرجند منتقل شد، می گوید: 195هکتار در استان زیر کشت گل محمدی است که 103 هکتار آن بارور است. پیش بینی وی، برای امسال حدود 280 تن گل محمدی است که عایدی آن برای کشاورزان حدود 15 میلیارد تومان است به علاوه، گل محمدی با توجه به شرایطی که استان دارد یکی از گیاهان بسیار مقاوم به تنشهای محیطی است. این گل آفات خاصی ندارد و یک محصول با ارزش اقتصادی بسیار بالاست. به گفته وی در زمینه گیاهان دارویی توجه خاصی به این محصول کردهایم و تسهیلاتی را به کشاورزان برای احداث باغ های جدید می پردازیم پیگیری می شود که منابع اعتباری خوبی برای ترویج و توسعه باغ های گل محمدی از سرفصل های مختلف دریافت شود.
یک کارگاه صنعتی در طبس
او ، با بیان این که در استان یک کارگاه صنعتی گل محمدی در طبس با ظرفیت 500 تن در سال در حال فعالیت است، می افزاید: هزار و 500 تن در سال تولید گل محمدی تازه داریم و حدود یک سوم از گلهای محمدی تولید شده در استان فراوری میشود. غنچه خشک شده این گل را شرکت تروند زعفران می خرد و به هندوستان صادر می کند. رئیس سازمان جهاد کشاورزی هم با اشاره به این که بیشترین سطح زیرکشت گل محمدی در سربیشه و زیرکوه است، می گوید: برداشت این محصول تا پایان اردیبهشت ماه ادامه دارد. «قوسی»، ادامه می دهد: گل محمدی برداشت شده در خراسان جنوبی به روشهای صنعتی و سنتی گلاب گیری و علاوه بر مصرف در داخل استان به استانهای همجوار ارسال میشود. به گفته وی، برای استفاده بیشتر از گل محمدی باید از خام فروشی آن جلوگیری کرد که این موضوع در سالهای اخیر مورد توجه بیشتر مسئولان استان قرار گرفته است تا عواید بیشتری نصیب بهره برداران شود.