زهرا خسروی
رواج استفاده از آفت کش ها در بخش کشاورزی و باقی مانده سموم محصولات تولیدی در این بخش به اندازه ای جدی شده است که بارها کارشناسان درباره عوارض آلودگی های آن هشدار داده اند، موردی که می تواند سبب بروز بیماری های جدی و به دغدغه ای نگران کننده برای افراد تبدیل شود چرا که به نظر می رسد در بسیاری از موارد به دلیل استفاده بیش از اندازه و غیر مجاز سموم کشاورزی در میوه ها و سبزیجات در میان نظارت کم مسئولان متولی، بسیاری از مردم در معرض بیماری های خطرناک و به ویژه انواع سرطان قرار دارند.
عوارض خطرناک
آن طور که معاون فنی اداره کل محیط زیست می گوید: باقی مانده کود و سم موجود در میوه و سبزی وارد بدن انسان می شود و عوارض خطرناک برای سلامت فرد به دنبال دارد. البته مهندس «اله پور» درباره این که آیا استفاده از سموم کشاورزی کنترل شده است پاسخ را مربوط به حوزه جهاد کشاورزی و مرکز تحقیقات کشاورزی می داند اما بر این نکته تاکید می کند که شنیده ها حکایت از میزان بسیار بالای مصرف کود و سم در ایران نسبت به استانداردهای جهانی و دیگر کشورها دارد. او به نبود آزمایشگاه برای تشخیص میوه سالم از ناسالم در استان اشاره می کند و گریزی به برگزاری کارگروه مدیریت پسماند استان در سال ۹۴ می زند و اظهار می کند که در جلسه یاد شده، دانشگاه علوم پزشکی و سازمان جهاد کشاورزی اعلام کردند میوه و تره بار ورودی و توزیعی در استان از نظر میزان باقی مانده کود و سم آزمایش نشده است و میوه و تره بار برگشت خورده از دیگر استان ها به خراسان جنوبی ارسال می شود.
نبود دستگاه اندازه گیری
او موضوع مهم دیگری را یادآور می شود که می توان از آن به عنوان زنگ خطری یاد کرد؛ این که سرطان، سومین دلیل مرگ و میر در استان را به خود اختصاص می دهد و حتی می تواند ارتباطی میان این دو موضوع باشد. او، با توجه به نظارت دستگاه های متولی مانند دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، جهاد کشاورزی و ... بر این موضوع، به این نکته اشاره می کند که دانشگاه علوم پزشکی بعد از پیگیری این اداره کل به عنوان دبیرخانه کارگروه مدیریت پسماند استان، اعلام کرده است که دستگاه اندازه گیری باقی مانده کود و سم ندارد و پیگیر تامین این دستگاه از تهران است. این اداره کل در سطح استانی و ملی از طریق سازمان حفاظت محیط زیست؛ اهمیت و ضرورت موضوع را به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منعکس کرده است و پیشنهاد همکاری دانشگاه بیرجند را در این باره برای داشتن دستگاه یاد شده دارد.
کنترل سموم هر 3 سال یک بار
مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی هم به عنوان یکی از متولیان اصلی این موضوع، پاسخ هایی کلی ارائه می دهد. مهندس «یوسفی»، آفات را از اصلی ترین عواملی مطرح می کند که سبب کاهش عملکرد محصولات کشاورزی می شود، بنابراین استفاده از سموم شیمیایی، برای کنترل آفات موضوعی اجتناب ناپذیر است. البته از سیاست های وزارت جهاد کشاورزی برای دستیابی به امنیت غذایی و توسعه کشاورزی پایدار، توجه به موضوع کنترل تلفیقی آفات با رویکرد کاهش مصرف سموم شامل مجموعه روش های شیمیایی، بیولوژیکی، زراعی و روش های مکانیکی است. او به این نکته هم اشاره می کند که سموم مورد استفاده در بخش کشاورزی هر سه سال یک بار توسط دستگاه های وزارت جهاد کشاورزی بازنگری می شود تا دوباره مصرف یا سموم پر خطر از چرخه تولید خارج و سموم با دوره کارنس پایین معرفی شود. او در پاسخ به این که آیا استفاده از سموم کشاورزی کنترل شده است و کشاورزان دانش و مهارت کافی درباره نحوه و میزان مصرف کودهای شیمیایی و سموم را دارند، این طور می گوید که نسخه نویسی و توصیه سموم، توسط کلینیک های گیاه پزشکی دارای پروانه فعالیت در قالب نسخه گیاه پزشکی و توزیع سموم نیز توسط فروشندگان مجاز در استان با ارائه این نسخ انجام می شود بنابراین در این چرخه، توزیع، مصرف و روش استفاده توسط کشاورزان تحت کنترل است و از طرفی هر سال کلاس های آموزشی لازم نیز برگزار می شود.
آزمایشگاه نداریم
به گفته وی، در استان آزمایشگاهی برای تعیین حد مجاز باقی مانده سموم وجود ندارد و کشاورزان برای دریافت گواهی نامه محصول سالم، نمونه های خود را به آزمایشگاه های مربوط در دیگر استان ها ارسال می کنند. حال این سوال مطرح است که آیا تاکنون درباره میزان سم موجود در میوه ها و سبزیجات وارده به استان یا باغ ها و گلخانه ها بررسی انجام شده است؟ وی در این باره به ماده 28 آیین نامه اجرایی حفظ نباتات استناد می کند که بر اساس آن بهداری هر منطقه موظف است میوه، صیفی و تره بار و دیگر مواد خوراکی سم پاشی شده را قبل از عرضه به بازار معاینه و در صورت موجود بودن بقایای سم، موضوع را به شهرداری یا دیگر مقامات مربوط اعلام و از فروش آن ها جلوگیری کند. اما «خسروی» رئیس سازمان سامان دهی مشاغل شهری و فراورده های کشاورزی شهرداری بیرجند از این موضوع ابراز بی اطلاعی می کند و می افزاید: تاکنون موردی درباره میزان سموم باقی مانده در محصولات کشاورزی قبل از عرضه وجود نداشته است.
ملاک سنجش نداریم
اما در این میان صحبت های مسئول واحد بهداشت محیط و حرفه ای مرکز بهداشت بیرجند هم خواندنی است، «کربلاییان» با اشاره به این که درباره مصرف سموم کشاورزی و کیفیت محصولات از نظر باقی مانده سموم، دستورالعمل و شرح وظایفی برای این حوزه تعریف نشده است و ملاک، معیار و وسیله سنجشی در این زمینه نداریم، بر این نکته تصریح می کند که سازمان جهاد کشاورزی نیز در عمل نظارت چندانی بر این موضوع ندارد. آن طور که خود نیز تجربه کرده است، هر چند به تازگی اسم و رسم و منطقه محل سکونت افرادی که برای خرید سم مراجعه می کنند، یادداشت می شود اما به گفته وی، فقط برخی سم فروشی ها و نه همه، این موضوع را رعایت می کنند چرا که گاهی سم مورد نیاز به هر میزان و کیفیت در اختیار افراد قرار می گیرد. البته برخی هم سموم را به اشتباه در اختیار افراد قرار می دهند.هر سمی دوره کارنس (زمان لازم از سم پاشی تا برداشت) دارد که باید توسط کشاورزان رعایت شود در غیر این صورت در هر سم پاشی مقداری از این سموم در میوه ها انباشته خواهد شد. بنا به گفته وی، برخی دوره کارنس را نیز اشتباه یادآوری می کنند چرا که مطالعه کافی و تخصص لازم را ندارند. البته از طرحی سخن به میان می آورد که به واسطه آن و بر اساس تفاهم نامه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با جهاد کشاورزی، محصولات فصلی خاص منطقه در سطح عرضه توسط معاونت غذا و داروی دانشگاه نمونه برداری و به دانشگاه قطب در خراسان رضوی ارسال و در آن جا پایش از نظر میزان سموم انجام می شود.
ورود محصولات بدون شناسنامه
مدیر آزمایشگاه کنترل غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند هم پایش و نمونه برداری محصولات به صورت تصادفی و ارسال آن به دانشگاه های قطب را تایید می کند و می گوید: نتایج در اختیار اداره کل و معاونت غذا و دارو قرار می گیرد. مهندس «کامیار» معتقد است در صورت کدگذاری مزرعه ها و کد رهگیری برای محصول می توان تشخیص داد محصول از چه نقطه ای وارد استان می شود و در چرخه مصرف قرار می گیرد، چرا که محصولات فعلی شناسنامه دار نیست بنابراین تشخیص و پایش آن بسیار سخت است. او تاثیر استفاده از سموم در بخش کشاورزی و ارتباط آن با شیوع سرطان را بسیار زیاد می داند، هر چند به نظر وی، موضوع منحصر به خراسان جنوبی نیست. او به مطلب مهمی اشاره می کند، این که چون باقی مانده سموم در بدن چندان تجزیه نمی شود، امکان دارد مواد به مرور زمان و در طولانی مدت و به راحتی به بروز سرطان منجر شود.