زنجیره از هم گسسته فراوری
تعداد بازدید : 23
خام فروشی و قاچاق 2 ویروس کشنده گیاهان دارویی
اکبری
بسیاری از گیاهان دارویی استان شهره جهانی دارد و از نعمت های بزرگ الهی است که در کوهستان ها یا کویر این منطقه به صورت خودجوش می روید. اگر چه ظاهری علف گونه دارد اما کیمیایی است که می تواند شفا بخش بیماری های صعب العلاج باشد. متاسفانه امروز این کیمیای کمیاب نه این که شفابخش نیست بلکه خودش به انواع امراض مبتلاست. خام فروشی و قاچاق بلای این بازار شده است به گونه ای که از جانبی سودآور نیست و از سویی برداشت بی رویه سبب نابودی آن می شود. متاسفانه مسئولان برنامه ای ندارند نه برای برداشت و نه برای فراوری . این بی برنامگی تا جایی است که یک مدیر در پاسخ به خبرنگار ما برای برنامه ریزی در این باره آب پاکی را می ریزد و می گوید: برنامه فراوری نداریم. این مدیر حتی بیان می کند حدود چند سال قبل فقط طرحی برای تولید گیاه دارویی از زعفران ارائه شد و امید می رود تا پایان سال به نتیجه برسد. به گزارش «خراسان جنوبی» نسخه های کیمیاگرانه برای نجات بخشی صنعت گیاهان دارویی چندان مثمر نبوده است و با آن که تولیدات گیاهان دارویی استان با کمک کشت گلخانه ای و به واسطه آشتی بهارانه آسمان با طبیعت به چندین برابر قبل رسیده است اما در حوزه فراوری، اسانس گیری و احداث کارخانه برای استفاده دارویی گامی اساسی برداشته نشده است و عایدی مردمان کویر از این ثروت هنگفت، سودهای کم حاصل از خام فروشی، تجارت فله ای، قاچاق و قرار گرفتن آن در بسته هایی با برندینگ دیگر استان هاست. از دیگر سو به گفته فعالان این عرصه، داروخانه طبیعت استان با بیش از هزار و 200 گونه گیاه دارویی مزیت دار و خاص، آزمایشگاهی برای قوانین سخت گیرانه است و همین سخت گیری ها، سنگ اندازی ها و حمایت نشدن بخش خصوصی برای سرمایه گذاری سبب شده است تا تولید، فراوری، فروش، برندسازی و صادرات گیاهان دارویی در بن بست باشد و این مزیت اقتصادی و ارز آور استان در کنج عزلت بنشیند.
سود کم از مزیت اقتصادی
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی استان که خود از خبرگان حوزه گیاهان مزیت دار استان به شمار می رود، تنها عایدی خطه کویر از این مزیت اقتصادی و ارز آور را سود کم حاصل از برداشت، خام فروشی و ارسال آن به نقاط مختلف استان و دیگر استان ها برمی شمارد و می گوید: در سه بعد زراعی، باغی و خودرو هزار و 300 گونه داریم و از این تعداد بیش از 80 گونه گیاه شناسایی شده ،مزیت دار است، البته هیچ گیاه بدون خاصیتی وجود ندارد. به گفته «پویان» از گیاهان خودرو به جز زیره، زعفران و زرشک، فقط از 5 تا 8 درصد گیاهان دارویی خراسان جنوبی استفاده اقتصادی می شود. وی علت این موضوع را نبود کارخانه تولید دارو و بسته بندی گیاهان دارویی می داند و می افزاید: در خراسان جنوبی بازاری برای فروش گیاهان دارویی وجود ندارد و هیچ اقدامی برای فراوری اصلی آن یعنی احداث کارخانه که زمینه ساز درآمد، ارزآوری، صادرات فراورده ها، برندینگ شدن و ایجاد اشتغال است انجام نشده و فقط به فراوری های اولیه مانند عرق گیری به روش سنتی و صنعت های کوچک در استان بسنده شده است. اما این مباحث در حالی از زبان مدیر دهکده تحقیقات گیاهان دارویی مطرح می شود که استان های همجوار که تنوع گیاهان دارویی آن ها نسبت به خراسان جنوبی بسیار کمتر است، با ایجاد کارخانه های فراوری عایدی اقتصادی زیادی نصیبشان می شود و همین استان ها گیاهان دارویی خراسان جنوبی را خریداری و با فراوری و بسته بندی با برند خود دوباره در بسته فروش به استان قرار می دهند.
بازار تشنه همسایه و تجارت ضعیف
آن طور که پویان می گوید، کشورهای حاشیه و حوزه خلیج فارس برای گیاهان دارویی کویر بازار فروش مناسبی به شمار می رود و از طرفداران پر و پا قرص این محصولات هستند اما به سبب نبود تجار قوی و سرمایه گذار برای فراوری، از تولیدات به شکل قاچاق بهره می برند. وی با بیان این که تولیدات گیاهان دارویی به سرحد خود رسیده است و استان در بخش تولید با وجود خشکسالی های 20 ساله خودکفاست و مشکلی ندارد، در زنجیره ارزشی این عرصه، فراوری را یک حلقه فراموش شده بیان می کند و می افزاید: بازاریابی و تعیین قیمت سالانه دیگر مبحثی است که تولید کنندگان گیاهان دارویی را درگیر کرده است و نمونه بارز این معضل تولید کینوا متناسب با اقلیم منطقه است. به گفته وی با این نسخه پیچی شاهد تولید چندین تن کینوا هستیم که بدون مشتری است. با ادامه این شرایط وقتی فرد عایدی با افزایش بازدهی تولید نداشته باشد عطای کشت و کار را به لقایش می بخشد و در نهایت پس از این همه تبلیغات و زحمت برای کشت گیاه متناسب با اقلیم منطقه به بن بست می خورد و به نقطه اول برمی گردد. پس بهتر است برای فراوری، بازار فروش، برندسازی و صادرات همپای تولید اقدام شود چرا که عقب ماندن این حلقه ها سبب از هم گسستن زنجیره گیاهان دارویی می شود.
دولت بی برنامه برای صادرات
وی در ادامه صحبت هایش با اشاره به هزینه های سنگین تهیه بذر و نهاده هایی چون کود و سم که هزینه تولید را بالا می برد، نبود بازار فروش و صفر بودن صادرات گیاهان دارویی را عاملی می داند که رغبت را برای ادامه تولید کاهش می دهد . او خواسته اش را با یک سوال این گونه مطرح می کند که آیا دولت تمهیداتی برای صادرات به کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس که تشنه این محصولات هستند اندیشیده است؟! وی با اشاره به شرایط بد بازار گیاهان دارویی و قیمت بسیار پایین آن، ادامه می دهد که برای فراوری کارخانه نداریم و صادرات تنها راه حل برای منفعت بردن استان از این غنیمت های طبیعت است اما در بازار گیاهان دارویی فقط شاهد تجارت فله ای و قاچاق محصول هستیم. «پویان» عارضه پیش آمده در گیاهان دارویی را مربوط به اقتصاد و ضعف در تبلیغات برای عرضه به بازار بیان می کند و می گوید: تقاضا از کشورهای حوزه خلیج فارس که شن زار هستند و تولید گیاه دارویی ندارند، بسیار است و به شکل قاچاق از این گنجینه ها و مواهب طبیعی خراسان جنوبی منفعت می برند و تا زمانی هم که تضمینی برای فروش و تجارت به شکل رسمی که یک نقص ملی است، نباشد تولید کم می شود بنابراین به نقطه اول باز خواهیم گشت. وی در ادامه با اشاره به شرایط کرونا، تحریم و ... به تجارب کشورهای موفق این عرصه اشاره می کند و می افزاید: هند طی شش ماه نزدیک به 800 میلیون دلار فقط از یک گیاه دارویی چون هل درآمد دارد و نیاز دنیا را تامین می کند اما در ایران و استانی چون خراسان جنوبی که رتبه یک تولید محصول استراتژیک زرشک را دارد و تمام دنیا هم این محصول را شناخته است این گیاه پر ارزش روی دست کشاورز مانده و بازار فروش خود را از دست داده است.
حمایت های مورد نیاز سرمایه گذاری
مهندس پویان با اشاره به هزینه های سرسام آور برای راه اندازی یک واحد فراوری و کارخانه در استان به سبب ضعف های زیرساختی و نبود حمل و نقل ریلی از سنگ اندازی و قوانین سخت گیرانه پیش روی سرمایه گذاران می گوید و می افزاید: حمایت از سرمایه گذاران کم است و اگر مسیر ارائه تسهیلات به این افراد آسان شود و مورد حمایت قرار گیرند با فراوری گیاهان دارویی شاهد اشتغال، ارزش افزوده، ارزآوری بالا و صادرات خواهیم بود. وی حمایت را فقط ارائه تسهیلات ارزان قیمت بانکی نمی داند و می گوید: با در اختیار گذاشتن زمین دولتی رایگان، تامین زیرساخت ها، فرصت تنفس طولانی مدت برای باز پرداخت تسهیلات می توان زمینه سرمایه گذاری را تسهیل کرد. وی در ادامه با بیان این که تاجران دیگر استان ها نیز به صورت فله گیاهان دارویی استان را خریداری و سپس با بسته بندی از مبادی مختلف آن را دوباره به بازار استان یا از طریق کانال های غیرقانونی آن را روانه بازارهای کشورهای همسایه می کنند، می افزاید: این اقدامات نشان می دهد می توان مقابل کرونا و تحریم ایستاد و محصول ناب و درجه یک فراوری شده تولیدی را به روش قانونی صادر و ارزش افزوده دو چندان را نصیب استان کرد و ارز آوری بالا داشت. معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی سازمان جهاد کشاورزی هم می گوید: حدود 30 درصد گیاهان دارویی منطقه، در کارگاه ها به شکل عرقیات و ... فراوری می شود و در استان بیشتر بسته بندی محصولات را شاهد هستیم. به گفته «بیکس» در بحث گیاهان دارویی به سبب تخصصی بودن، راه اندازی صنعت فراوری زمان بر است و پس از تحقیقات چند ساله، نیاز به مجوز از وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی و در ادامه نیاز به سرمایه گذاری زیادی است. وی ادامه می دهد: در خصوص زعفران، طرحی برای تولید دارو از این گیاه ارائه شده است که مطالعه و تحقیقات آن حدود چهار سال زمان برد و امیدواریم تا پایان سال تولید دارو از این گیاه به نتیجه برسد. وی از دیگر طرح های ارائه شده برای فراوری گیاهان دارویی در استان خبر می دهد و می افزاید: برای تولید دارو از محصولات استراتژیک، وزارت جهاد کشاورزی، پارک های علم و فناوری، بنیاد نخبگان و مرکز جهاد دانشگاهی حمایت های لازم را انجام می دهند و هم اکنون به دنبال طرحی قابل قبول برای فراوری هستیم.