بیرجند و خیلی از شهرهای دیگر کشور را به فرهنگ می شناسند. درباره مرکز خراسان جنوبی افزون بر سابقه آموزش عالی، وجود بافت تاریخی و میراث فرهنگی را هم می توان یک زیرساخت دیگر فرهنگی بودن دانست. میراث فرهنگی و بناهای تاریخی بخش مهمی از هویت فرهنگی هر منطقه است، بناهایی که به ظاهر خشت و گل هستند اما اگر مجالی برای سخن گفتن داشتند به یقین حرف و حکایت های بی شمار و ناگفته در تاریخ را رقم می زدند.همچنان که بناهای تاریخی امروز یادآور فرهنگ و تاریخ گذشته کشور و از جمله خراسان جنوبی است در گوشه و کنار استان بناهای تاریخی ارزشمندی مربوط به قرن های گذشته وجود دارد که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به سختی از آن ها حفاظت می کند. این کار به جز ابعاد گردشگری، فرهنگی ، تاریخی و... حفظ هویت هر منطقه را هم رقم می زند. گردشی در این آثار و پرداختن به این بناها، کتابی از تاریخ کشور و استان را می گشاید. کتاب تاریخ تا زمانی ورق می خورد که این بناها وجود دارند و چنان چه خدای ناکرده در حادثه ای مانند زلزله آسیب ببینند یا تخریب شوند امکان بازسازی آن ها به سختی فراهم می شود. به عنوان مثال ارگ بم ثبت جهانی بود و عزم یونسکو را برای بازسازی طلب کرد که با وجود مرمت و ساخت بنایی هرچند جدید اما واقعیت این است که آن چه بود دیگر نمی شود. موضوع مهم بازسازی بناهای تاریخی نیست ،مسئله مهم آثاری که از گذشتگان به ارث مانده است، آثاری که سال ها و قرن ها پیش ساخته شد تا ایران اسلامی یا هر نقطه دیگر را به میراث داری از فرهنگ و تاریخ و... مشهور کند سوال این جاست که در ساخت و سازهای جدید چه می سازیم و برای آینده خود چه میراثی به جا می گذاریم. کدام بنای تاریخی در ساخت و سازهای خصوصی و دولتی وجود دارد که برای 100 سال آینده فاخر و ارزشمند باشد و بتوان گردشگری را برای بازدید به آن جا برد و به آن افتخارکرد؟ اگر خدای ناکرده میراث و بناهای تاریخی موجود به هر علت نابود شود چه بنایی به یادگار می گذاریم؟گرایش به ساخت و سازهای جدید و البته تجهیزات و امکانات نو و به روز موضوع عجیب و بدیعی نیست اما ترویج برخی فرهنگ ها از جمله کاربرد نمای رومی و از این قبیل به جز آن که فرهنگ غرب را در استان و کشور ترویج می دهد و هویت ملی را زیر سوال می برد این پرسش را هم به ذهن می آورد که آیا در ساخت و سازهای ایرانی  ،  اسلامی سرستون ها و نماهای شکیلی وجود ندارد که جایگزین نمونه های خارجی شود؟

آیا فرهنگ و هویت غربی را به بهانه کیفیت مانند برخی کالا و لباس ها می توان جایگزین کرد؟ چه از ایرانی باقی می ماند اگر لباس، کفش، لوازم خانه و حتی خانه و نمایش هم غیر ایرانی باشد؟ 

افسردگی پاییزی

 بسیاری از ما در فصل پاییز دچار رخوت و بی‌حالی هستیم. ساعت سه بعداز ظهر است و با این که به اندازه خوابیده ایم اما احساس خواب‌آلودگی با ماست. پرسشی که در ذهن ما جا خوش می‌کند این است که آیا روزهای پاییز دلیل احساس خستگی، غم و اندوه ما به حساب می آید؟ 

آیا افسردگی پاییزی وجود دارد؟ محققان زیادی بر این باورند که افسردگی پاییزی وجود دارد. غم و اندوه پاییز، اختلال عاطفی فصلی (SAD) نامیده می‌شود. افرادی که اختلال عاطفی فصلی را تجربه می‌کنند در تمام مدت احساس غم، تحریک‌پذیری عاطفی، استرس و خستگی را درک می‌کنند. علاقه به غذاهای شیرین و نشاسته‌ای بیشتر می‌شود، وزن‌ افزایش می یابد و افراد میل به ماندن در خانه دارند.این گونه افراد خوب است برای بهتر شدن حال خود به طبیعت بروند و نور کافی دریافت کنند. در کنار آن رفتار درمانی شناختی انجام دهند و بدن خود را به حرکت درآورند.

 

«چشم هایش» نام کتابی بود که نخوانده بودم اما این جا نخوانده چشم هایش حرف می زند، چشم هایی که چند کتاب حرف برای گفتن دارد. چشم هایش زبان است و نخوانده حرف می زند، نگاهش مهربانی را ترجمه می کند. سلام کردن می داند اما نمی تواند درست و واضح بر زبان بیاورد پس به تکان دادن سر و لبخندی در آرامش با همان کلمات گنگ بسنده می کند.

خواهر است اما مهربان تر از خواهر، وقتی به خواهر بیمار و کز کرده اش نگاه کردم متوجه نشدم چقدر مهربان است. زمانی که برادرشان از تنهایی دو خواهر بیمار گفت فهمیدم دل هایشان چقدر درد دارد و نگاهشان چقدر سکوت، چشم هایشان اما چند سال و چند کتاب حرف ناگفته و ناشنیده دارد. دو خواهر بیمار و معلول، بیش از 40 سال دارند، این را موهای سپیدی می گوید که از زیر روسری بیرون زده و چروک هایی که کنار چشم و پیشانی شان نشسته است.

خانه شان اتاقی است متصل به آشپزخانه ای کوچک در ورودی حیاطی قدیمی در شمال شهر بیرجند، آن طرف دل مشغولی ها و فراموشی های ما، خواهر کوچک تر بلند قدتر دیده می شود اما گوشه اتاق روی پتویی دراز  افتاده است و حیران نگاه می کند، تنها واکنش او نگاه کردن است. دست هایی در دو طرف افتاده و پاهایی که سال هاست با او همراهی نمی کند.خواهر بزرگ تر اما کوتاه قدتر، غم های بزرگی او را خمیده تر کرده است. گنگ و نامفهوم حرف می زند، تمام تلاشش را به کار می گیرد تا از خواهر بیمارش بگوید، خواهری که زمانی قرار بود معلم شود اما حالا درک سخنانش سخت است. برادر کوچک به کمک می آید و از قصه ناگفته چشم هایشان می گوید. از خواهر بزرگ شان که سال 74 دانشجوی تربیت معلم بود. از پدری که راننده بود اما بیمه نداشت و همان سال همراه مادر تصادف و جان به جان آفرین تسلیم کرد. از «صدیقه» خواهر بزرگ گفت که شنیدن این خبرنه فقط کمرش را شکست که همه وجودش را خرد کرد. شوک عصبی، بدترین ضایعه شنیدن فوت پدر و مادرشان برای او شد. شوکی سخت و سنگین، شاید هم سکته ای برای دختری بیست و چند ساله که او را برای همه عمر خانه نشین کرد، حادثه آن قدر سخت و سنگین بود که حافظه اش را از دست داد و تکه گوشتی در گوشه خانه شد که قدرت حرکت و حرف زدن هم ندارد.  

چشم هایش حرف ها برای گفتن دارد. «طاهره» خواهر بزرگ تر هم،  به برادر نگاه می کند، گنگ حرف می زند و کلماتی را نامفهوم بر زبان می آورد، واضح تر از هر حرف و سخنی ،چشم هایش است که بی صدا فریاد می کند. شاید اگر چشم هایش را روی هم می گذاشت سیل اشک هایش دردهای بیست و چند سال پرستاری از صدیقه را طغیان رودخانه ای بر صورتش می کرد. 

برادر قصه را کامل می کند. طاهره سالم بود، من بچه بودم و نمی توانستم کاری انجام دهم. زحمت پرستاری و نگهداری از صدیقه به طاهره تحمیل شد. او هیچ نمی گفت اما رنج و زحمت پرستاری از خواهر جوانی که هیچ واکنشی نداشت او را بدتر درگیر کرد. افسردگی و شوکی دیگر این خواهر را هم دچار اختلال حواس کرد و حالا قادر به کنترل زندگی خود و هیچ کاری نیست حتی اگر پختن تخم مرغ باشد. سال ها پرستاری از خواهری که فقط تکه گوشتی بی اراده بود او را هم ساکت کرد. حرف هایش نامفهوم است اما چشم هایش حرف ها می زند. 

از خواهرش می گوید که زمانی قرار بود معلم شود اما حالا، چشم هایش لبریز از اشک است.چشم هایشان حرف می زند از درد و رنج بیماری و نگاهی که سال ها از آن خانه قدیمی در شمال شهر خارج نشده اما چشم انتظار است. چشم هایشان حرف می زند از خرج و مخارجی که قوز بالا قوز زندگی دو خواهر غریب شده است. از دستمزد پرستاری که گاهی برای حمام و نظافت شان می آید، از هزینه پوشک دختری که باید حالا معلمی بازنشسته می شد، از هزینه خورد و خوراکی که با مستمری ناچیز و 300 هزار تومانی کمیته امداد به جایی نمی رسد و باید چشم انتظار برادر کوچک شان باشند. دو خواهر ساکت هستند اما چشم هایشان حرف ها دارد، از هزار امید و آرزویی که مانند خیلی ها می توانستند داشته باشند و... .

 

اعتبار قطره چکانی در قفسه کتابخانه سرایان 

اتمام تنها پروژه در حال ساخت کتابخانه عمومی سرایان هنوز 200 میلیون تومان می خواهد. به گفته رئیس اداره کتابخانه های عمومی سرایان به جز کتابخانه عمومی شهید انصاری آیسک، پروژه سالن اجتماعات این کتابخانه چهار سال قبل در حالی شروع شد که قرار بود طی دو سال به اتمام برسد اما در شرایطی که چهار سال از کلنگ زنی این پروژه می گذرد هنوز از اتمام آن خبری نیست چرا که سالن اجتماعات این کتابخانه دستخوش کمبود و تخصیص قطره چکانی اعتبار شد و یک سال هم هیچ رقمی نگرفت.«فولادی» پیشرفت این پروژه را 70 درصد بیان و اضافه کرد: از 100 میلیون تومان اعتبار پروژه در سال گذشته، 60 درصد تخصیص یافته است و امسال هم 50  میلیون تومان اعتبار مصوب دارد که در اولین مرحله، رقم کمی محقق شده است. 

 

قاسمی

معماری یکی از ستون‌های مهم هویت فرهنگی هر کشور است و نابودی آن به معنی نابودی هویت فرهنگی محسوب می شود. اگر چه گرایش به ساختمان سازی های مدرن موضوع جدیدی نیست ولی پس از چندی ایرادهای استفاده از آن رو می شود. در چند سال اخیر، استفاده از نمای رومی در مرکز استان شدت گرفته است، نماهایی که به صراحت غیرفرهنگی بودن آن ها عنوان می شود و  هر چند در گوشه و کنار کشور یکدست شدن در ساختمان سازی را باعث می شود اما نه تنها تناسبی با فرهنگ و اقلیم منطقه ندارد بلکه نابودی فرهنگ در معماری و شهرسازی اولین و پنهان ترین وجه غالب در ساختمان سازی جدید است.

مالک بنایی چند طبقه و در حال ساخت که نمای رومی در ساختمانش کار شده است، می گوید: هر چند این نما هزینه ای چند برابر دارد اما زیبا و شکیل است و به همین دلیل آن را انتخاب کردم و برای اطمینان از مقاومت آن، پشت کار از سی ان سی استفاده شده که بیش از 100 میلیون تومان هزینه داشته است. 

«خانزاد» به ترویج استفاده از نمای رومی در چند سال اخیر اشاره و اضافه می کند: منتظر پیشنهاد معمار نماندم و از همان ابتدا این طراحی مد نظرم بود. 

در ساختمان چند طبقه دیگری که در حال ساخت است باز هم نمای رومی کار می شود وکارگران مشغول رابیتس بندی هستند. مالک این بنا هم معتقد است نمای رومی زیباتر از آلومینیم و آجر است و به همین دلیل آن را ترجیح داده است از طرف دیگر عمر نمای آلومینیمی کم و مقاومت آجر بیشتر است اما باز هم فرسودگی و تغییر رنگ دارد اما نمای رومی 10تا 15 سال عمر می کند. 

پیگیر نبودم 

«صادق زاده» هم تفاوت چشمگیر قیمت در نمای رومی را با نمونه های دیگر بیان و اضافه می کند: طرح دیگری را نمی پسندم هر چند که نمای رومی بسیار گران تر است. وی در خصوص استفاده از طرح های ایرانی اسلامی پاسخ می دهد: چندان پیگیر این کار نبودم و از همان ابتدا نمای رومی در ذهنم بود. او درباره طرح های همخوان با فرهنگ ایرانی اسلامی اظهار بی اطلاعی می کند. 

کاری نشد

شورای عالی شهرسازی و معماری ایران سال 87 ضوابط و مقررات پاک سازی و به سازی نماها و جداره های شهری را مصوب کرد. سامان دهی سیما و منظر شهری، روستایی، احیای فرهنگ معماری و شهرسازی غنی گذشته کشور، جلوگیری از بروز ناهماهنگی های بصری و... چند مورد از اهداف این مصوبه است. این مصوبه ضوابطی داشت تا در هر یک از استان ها انتخاب مصالح به گونه ای باشد که افزون بر رعایت ضوابط شهری، باعث آلودگی زیست محیطی نشود به جز این، موارد زیاد دیگری در این برنامه تصویب شد. عضو سازمان نظام مهندسی استان با تایید این موضوع می گوید: مصوبه به استان ها اعلام شد تا متناسب با فرهنگ و شرایط اقلیمی این موارد را بومی سازی و اجرا کنند اما در خراسان جنوبی و برخی استان های دیگر، این اتفاق نیفتاد بنابراین مصوبه و قانونی که برای نماسازی در استان طرح بدهد وجود ندارد البته شرایط کلی استفاده از ابزار مختلف در نماها بیان شده است. «فروزان فر» برگزاری چند جلسه توسط سازمان های  راه و شهرسازی، شهرداری و... در سال های گذشته را مطرح می کند که به نتیجه نرسیده است و می گوید: به همین دلیل شهرداری ابزاری برای کنترل و منع قانونی ندارد و دفاتر نظام مهندسی هم قادر به ارائه طرح نیستند به همین دلیل هر که هر طور بخواهد ساخت و ساز می کند. وی اضافه می کند: نمای رومی در ظاهر بد نیست و زیبا و شکیل است اما اختلاف آب و هوای روزانه و شرایط اقلیمی منطقه باعث می شود بعد از مدتی از بنا جدا شود و بیشتر سنگ ها این طور هستند. در خصوص نمای رومی زیرسازی می شود و طبق مقررات باید با سیم (اسکوپ) نصب شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه، بعد فرهنگی و فنی استفاده از نمای رومی را مطرح و اضافه می کند: در نمای رومی مجسمه های غربی، ستون و... کار می شود که با فرهنگ و معماری ما همخوان نیست و فقط در صورت وضع مقرارت قابل حل شدن است. مشکل فنی را هم تا حدودی می توان رفع کرد ولی با توجه به لرزه خیزی استان هر چه نما و ساختمان سبک تر باشد آسیب آن کمتر است. 

وی به پر شدن نیمی از شهر از نماهای رومی اشاره می کند و ادامه می دهد: برای استفاده از نمایی همخوان با فرهنگ ایرانی اسلامی مشکل نبود جایگزین وجود دارد چرا که هر چیزی باید جایگزینی داشته باشد تا نبود آن را تکمیل کند و نیاز است معماران و طراحان الگوی دیگری ارائه کنند.

وی تصریح می کند: باید اعتراف کنیم که نماهای رومی زیباست اما نماهای ایرانی هم وجود دارد و متاسفانه کاربرد معماری ایرانی اسلامی در حد حرف و شعار مانده است و نمود کمتری دارد. باید طراحان و معماران ما روی زمینه های فرهنگی، قوی تر کار کنند و بستر فرهنگی آن قدر جذاب و قدرتمند باشد تا نیاز به اجبار در استفاده نباشد. 

وی یادآوری می کند: با ارائه طرح های جایگزین و طراحی های جدید ، معماران جذب می شوند. در معماری ایرانی هم ستون، نما و سبک های زیبایی وجود دارد که مانند نماهای رومی قابل استفاده است.

معماران طرح بدهند

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هم می گوید: مانند دیگر شهرها از جمله میبد، یزد، کاشان و ... می توان از نماهای ایرانی و همخوان با اقلیم منطقه در ساخت و سازهای جدید استفاده کرد چون کار سخت و دشواری نیست و کافی است که معماران، معماری منطقه خود را بشناسند و براساس آن اقدام کنند.

«شریعتی منش» تدوین مستندسازی و تحلیل سردرهای بافت تاریخی بیرجند را مطرح و تاکید می کند: معماران ما هم می توانند بر اساس این منشور طرح بدهند. رعایت ضوابط ساخت و ساز در حریم بافت تاریخی برخی شهرها الزامی است و در خارج از این مناطق، دفاتر مهندسی باید بر معماری نظارت کنند چرا که بایددر این زمینه تحصیل کرده و به فرهنگ منطقه خود تعصب داشته باشند. نمونه ساده ساخت و ساز در بیرجند، مقبره حکیم نزاری است که از سال 54 تاکنون با نمای آجری و زیبا دوام داشته است. 

وی یکسان شدن نما و ساختمان سازی در ساخت و سازهای جدید را مطرح و اضافه می کند: با این کار معماری براساس اقلیم و فرهنگ هر منطقه نیست معماران ما باید آموزش ببینند تا مانند دیگر مناطق کشور براساس اقلیم خود طرح بدهند و تاسیسات جدید مطابق با شرایط اقلیمی و معماری ایرانی احداث شود.