قاسمی
تعزیه میراثی قدیمی و بخشی از فرهنگ حوزه ادبیات آیینی است. سابقه خراسان جنوبی دراین هنرنمایشی یا همان شبیه خوانی کم نیست و در دو سال اخیر کرونا هم نتوانست مانع اجرای آن در استان شود و محرم در گوشه و کنار استان مراسم تعزیه با محدودیت های کرونایی برگزار شد. با وجود استقبال مردم و تلاش 35 گروه تعزیه برای اجرا، کارشناسان تعزیه گردان بر این باورند که دستگاه های اجرایی چندان پای کار نیستند در حالی که استان ظرفیت زیادی در این زمینه دارد. راه اندازی خانه نقالی و تعزیه شرق کشور در چند سال گذشته می توانست این هنر را در استان درخشان کند اما قفل این خانه باز نشده است و موانعی مانند بی توجهی به آموزش و حفظ نسخ و متون اصیل قدیمی ، بی توجهی به مستند سازی نسخ و صحبت با بزرگان تعزیه و ... قفل های تعزیه در استان را محکم تر کرده است.
ضرورت حفظ خرده فرهنگ ها
پژوهشگر، تعزیه گردان و مدرس دانشگاه معتقد است این هنر نمایشی تاثیری چند برابر نقل و گفته دارد چرا که جاذبه آن بیشتر است و با گذر زمان نه تنها از علاقه مخاطبان کاسته نشده است بلکه نسل جدید هم مشتاق اجرای تعزیه هستند. نکته مهم برای حفظ و ماندگاری تعزیه، اجرا به شیوه سنتی است چرا که هر منطقه خرده فرهنگ های خاص خود را دارد که باید با همان سبک اجرا شود.به نظر دکتر «مفید شاطری» برای حفظ و ماندگاری تعزیه، اداره میراث فرهنگی می تواند مانند آواها و نواها اقدام به ثبت آن کند تا به همان سبک گذشته اجرا شود. قدمت تعزیه در استان به دوره قاجار و قبل آن برمی گردد و درخش، خوسف، مود و خنگ در این خصوص معروف هستند البته در نقاطی مانند سرایان و بشرویه هم شبیه خوانی هایی اجرا می شود. وی اظهار تاسف می کند که در شهرها تعزیه با دیگر مناطق مانند اصفهان، سبزوار، تهران و ... ترکیب شده است در حالی که این موضوع به اصالت آن آسیب می رساند چرا که باعث تغییر در موسیقی و ریتم اجرا می شود و حالت نمایش بر تعزیه و عزاداری می چربد در حالی که هدف از این نمایش سنتی، انتقال پیام است.
نیاز به آسیب شناسی
به گفته وی تعزیه، خوانش هنری است و آن چه دقیق اتفاق افتاده است،بیان نمی شود و صحنه ها تصورات ذهنی هنرمند است که البته نیاز به آسیب شناسی دارد تا با واقعیت ها مخالف نباشد. از آسیب ها در تعزیه استان به نظر این پژوهشگر، غنا نداشتن موسیقی است اما نقطه مقابل آن استفاده از نسخه های قدیمی است که از 100 سال قبل قدمت دارد هر چند نیازمند بررسی و تصحیح توسط فردی آشنا به تاریخ اسلام و تعزیه است.آموزش تعزیه گردان ها به عقیده وی ضرورت دارد و با وجود برگزاری چند کارگاه در گذشته بازهم گروه های تعزیه نیاز به آموزش، تبادل اطلاعات و تجربه دارند. درباره متون و نسخ قدیمی هم برخی دستگاه ها مانند سازمان صدا و سیما و فرهنگ و ارشاد تا حدودی پای کار هستند اما این اقدامات کفایت نمی کند و باید بیشتر به این هنر نمایشی بها داده شود. کرونا در دو سال اخیر فعالیت ها را محدود کرده است اما کارگاه های مجازی و دعوت از تعداد معدودی از هر گروه و انتقال آموخته به دیگر افراد راهکاری باهدف حفظ و توجه به تعزیه است. وی تصریح می کند که برخی دستگاه ها با تعزیه موافق نیستند و از آن حمایت نمی کنند و دلایل خاص خود را دارند که برای مثال برخی صحنه ها با واقعیت انطباق ندارد در حالی که تعزیه صحنه تجسم و بحث هنری است مانند فیلم و سریال که با برخی صحنه ها جذاب تر شده است. وی می گوید: بیش از هزار مجلس تعزیه وجود داشته است که بیشتر آن ها درباره امام حسین (ع) و وقایع کربلاست وگرنه در خصوص همه ائمه (ع)و مناسبت ها تعزیه هایی وجود دارد که کم رنگ یا حذف شده است.به نظر این پژوهشگر تعزیه، گذشتگان با زحمت زیاد و بدون امکانات نسخه های قدیمی را حفظ کرده اند اما حالا با امکانات فراوان آن ها به ورطه فراموشی سپرده می شود و حتی برای مصاحبه با پیرغلامان کاری نشده است و با رفتن این نسل، افرادی مانند آن ها برای ذکر تعزیه نخواهند بود.
خانه بسته تعزیه و نقالی
سرپرست سابق خانه نقالی و تعزیه استان هم از کم توجهی مسئولان به هنر تعزیه گلایه می کند و می گوید: سال 96 حکم سرپرستی خانه نقالی و تعزیه از طرف اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی برایم صادر شد اما بعد از آن با وجود ارائه برنامه پنج و 10 ساله کاری در این زمینه نشد و تامین حداقل ها در مکان مد نظر(حسینیه خضر) پیگیری شد اما به نتیجه نرسید. دکتر «اقبالی» از ادامه کار گروه تعزیه در قالب هیئت عاشقان اهل بیت(ع) صحبت می کند که با فعالیت آن ها تجهیزات خوبی در اجراهای هفته دفاع مقدس از سپاه تهیه و به دیگر گروه ها هم امانت داده می شود و به جز گروه بیرجند، در آرین شهر، سرچاه تازیان و روستای دره عباس هم تعزیه دهه اول محرم با رعایت پروتکل ها فعال است. این تعزیه گردان و مدرس دانشگاه ، نقاط ضعف استان در تعزیه، را بی توجهی به پیرغلامان و تعزیه خوان های پیش کسوت مطرح می کند که هر چند در برنامه نقالی بود اما به جایی نرسید در حالی که آن ها به دلیل بالا رفتن سن در حال کاهش هستند و طرح شناسایی و جمع آوری نسخه های تعزیه هم عملی نشد. وی تصریح می کند: درباره دغدغه مستند سازی تعزیه، در آرین شهر با جمع آوری نسخ 170 ساله کار شد اما محلی و تجربه ای برای نگهداری از این نسخه های قدیمی نیست. در روستای سرچاه تازیان هم نسخه های قدیمی تری وجود دارد اما در خصوص نگهداری از آن ها اطلاعی ندارم. در خراسان جنوبی حدود 180 سال قبل نسخه های تعزیه از طریق یزدی ها وارد استان شد اما با گذشت این مدت، هنوز به دست متخصصان نرسیده است تا صحافی شود.
نبود آموزش واحد
تاسف وی از این است که گروه های تعزیه در استان پای کار هستند اما آموزش اصولی نیست و گروه ها از این طرف و آن طرف تقلید می کنند. بیشتر تعزیه گردان ها جوان هستند و پیش کسوتان فوت کرده اندیا توان اجرا ندارند و آموزش واحدی هم در کار نیست حتی در کارگاه های سال های قبل فقط گروه های برگزیده حضور داشتند و همه تعزیه گردان های استان از این موقعیت استفاده نکردند.یک مشکل دیگر را هم توضیح می دهد: تعزیه خوان ها باید از بچگی و از طفل خوانی وارد این کار شوند اما حالا از همان ابتدای ورود به کار، نقش بزرگ بر می دارند در حالی که در گذشته آموزش نسل به نسل و از کودکی بود. البته در آرین شهر با توجه به راه اندازی تکیه تخصصی، کودکان برای تعزیه استعداد یابی می شوند. او می گوید: در صورت فعال شدن ،خانه نقالی و تعزیه امتیاز بزرگی برای استان بود اما به حال خود رها شد در حالی که برخی استان ها این مکان را دارند و از آن استفاده می کنند.مستند سازی تعزیه یک ضرورت دیگر است که به گفته او خود گروه های تعزیه پای کار فیلم برداری هستند. برخی دستگاه ها شاید چند سال قبل کاری انجام دادند اما بایگانی وجود ندارد و برای نسخه ها اقدامی نشده است و غیر از تعزیه گردان ها، کسی پای کار نیست. برای حفظ تعزیه انجمن نمایش می تواند با نظارت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیر کار و مصاحبه شفاهی با پیش کسوتان باشد تا تعزیه حفظ و منتقل شود.
سنگ اندازی در اجرای تعزیه
«جعفر ابراهیمی» هم از هنرمندان عرصه تعزیه که بیش از 60 سال از عمر خود را در تعزیه خوانی سپری کرده است، دل پری از وضعیت این هنر در استان دارد. او معتقد است که تعزیه تا زمانی خوب بود که روی سن نیامده بود.او از سنگ اندازی برخی دستگاه ها برای اجرای تعزیه در مناسبت ها سخن می گوید و می افزاید: در زمان شهادت سردار «سلیمانی» قصد داشتم تعزیه «حمزه سید الشهدا» را در گوشه ای از این شهر اجرا کنم که با اما و اگرهایی رو به رو شدم و متاسفانه در نگاه برخی، تعزیه هنری آیینی نبود. وی که دستی در نوشتن نوحه و برپایی مجالس تعزیه دارد، اظهار می کند: در هنر تعزیه نمی توان به بخش هایی از آن دست برد.