آیین محرم در محله «آسیابان»

فرخ نژاد-شکوه و شوکت عزاداری برای شهید دشت نینوا در روزهای نهم و دهم محرم یعنی تاسوعا و عاشورا به اوج می رسد اما قبل از این که این شکوه و شوکت و اجتماع های بزرگ انسانی دراین دو روز به اوج خود برسد برنامه ها و تدارکات ویژه ای از سوی مسئولان هیئت های مذهبی در هر نقطه و محله ای اندیشیده می شود تا همه آن هایی که از هر نقطه ای خود را به شهر و روستا برای برگزاری این مراسم رسانده اند از خوان محرم بهره مند شوند.

هر نقطه ای مراسم ویژه و خاص همان منطقه، روستا، شهر و محله را دارد طوری که مردم آن روی این مراسم تعصب ویژه ای داشته و می خواهند هر سال بر شکوه آن افزوده شود، از همه مهم تر این که نامشان به عنوان خادم حسینی در دفتر و جریده اعمالشان ثبت شود.

پیر غلامان سال هاست دروازه بانی این مراسم را برعهده دارند و تا زمانی هم که زنده اند به عنوان پیشکسوت باز هم میدان دار این مراسم هستند و همه می دانند اگر مراسم محله، روستا، شهر و هیئت آن ها رنگ و بویی دارد و زنده است به خاطر این پیران پاک دل و حسینی است. یکی از این پیرغلامان «غلام رضا برزگر» مسئول هیئت ابوالفضلی محله «آسیابان» شهر قهستان درمیان است که سال هاست به گفته خودش نوکری امام حسین (ع) را می کند و هر آن چه در زندگی دارد به برکت خدمتگزاری به عزاداران سرور  و سالار شهیدان است.

برنامه ریزی از روز مباهله

وی می گوید: سال 1323 این هیئت راه اندازی شد و قدمت برگزاری مراسمی مانند علم بندان و نخل گردانی هم در این محله به همزمانی با راه اندازی هیئت ابوالفضلی محله آسیابان برمی گردد. به گفته وی قبل از راه اندازی هم به طورحتم همین مراسم وجود داشته و اجداد و مسئولان هیئت اکنون ادامه دهنده این راه هستند.

آن طور که این پیشکسوت و پیر غلام امام حسین(ع) می گوید: در این محله که قبل از ارتقای قهستان به شهر، روستایی با همین نام بوده است مقدمات و برنامه ریزی برای ماه محرم به ویژه دهه اول از روز مباهله یعنی 24 ذی الحجه با شور و هماهنگی اعضای هیئت امنا شروع  شده است.

این هیئت متشکل از 4 کمیته خدماتی، فرهنگی، مراسم و عزاداری است و خبرگان و بزرگان هیئت از 24 ذی الحجه برنامه ریزی های لازم و تدارکات ویژه را انجام می دهند.

دو تا سه روز مانده به شروع محرم هم تزیینات بیرونی، غبارروبی و نظافت حسینیه و مکان اصلی عزاداری انجام وبا شروع ماه عزا هم تزیینات خاص داخل هیئت و حسینیه شروع می شود. با برافراشته شدن بیرق عزا در مسجد جامع آسیابان و نواخته شدن طبل عزا از همان شب اول محرم هیئت عزاداری آسیابان هر شب به در خانه هرکدام از اهالی که نذر دارند رفته و برای برگزاری مراسم عزاداری و نوحه خوانی و مداحی به حسینیه برمی گردند. در روز ششم محرم با اجرای مراسم علم بندان از همه اهالی محله و آسیابانی های  مقیم  نقاط  مختلف کشور دعوت می شود  تا در این مراسم ویژه شرکت کنند و ناهار را هم مهمان هیئت ابوالفضلی باشند.

در این مکان دو  علم بسته می شود به این صورت که تمام ابزار و وسایل مورد نیاز علم را روی دو طبق یا سینی گذاشته و با سلام و صلوات و دود کردن اسپند به داخل حسینیه می آوریم و با شروع مداحی اهل بیت (ع) مراسم بستن و تزیین علم ها آغاز می شود. وقتی علم ها بسته شد صدای یا حسین یا حسین (ع) علم بندها بلند شده و علم های بسته شده را محکم به زمین می کوبند تا اگر نقص و مشکلی داشت برطرف شود.

سر دادن نغمه یا حسین(ع)

به گفته وی بعد از این همه اعضای هیئت یک صدا این نغمه را سرمی دهند که: محرم آمد و دل اهل عزا /  از این غم خسته شد/ برای ماتم حسین فاطمه (ع) /  علم ها بسته شد / حسینم وا حسین /  حسینم وا حسین

بعد از خواندن این نوا و سروده اعضای حاضر هیئت سینه زنی دوره گرفته و حدود نیم ساعت هم به این شکل عزاداری می کنند. پایان بخش این مراسم هم سخنرانی روحانی محله است. چند ساعتی به غروب خورشید که مانده باشد عزاداران حسینی علم ها را به در خانه بزرگان هیئت که در قید حیات نیستند می برند و برای آن ها طلب آمرزش می کنند  و  در نهایت هم به مزار شهدا رفته و بعد از قرائت فاتحه برای تمام اهل قبور این مزار به منزل یک پیشکسوت دیگر هیئت رفته و فاتحه می خوانند. 

در پایان این مراسم هم علم ها را به مسجد جامع آسیابان می برند زیرا در روز هفتم مراسم علم چرخان از این مسجد و با رفتن به درخانه تک تک اهالی و قرائت فاتحه سلامتی برای اعضای خانواده شروع می شود.

وی می گوید: در مراسم علم چرخانی هم هر یک از اهالی که نذر و نیازی داشته باشند اهدا می کنند.  کار علم چرخانی دو روز ادامه دارد  تا به در خانه همه  اهالی برسد که  این مراسم هم شکوه خاصی دارد و پس از آن  شب همه مهمان هیئت ابوالفضلی هستند.

آن طور که این پیر غلام امام حسین (ع) اشاره می کند قدمت علم بندان در محله آسیابان به سال 1323 و همزمان با تاسیس هیئت ابوالفضلی این محله برمی گردد، یعنی اسناد و مدارکی که هیئت دارد به این تاریخ مربوط است اما به طور حتم قبل از آن هم مراسمی به همین شکل بوده است.

بستن نخل

به گفته «برزگر» روز هشتم محرم هم مراسم بستن نخل در این محله و هیئت عزاداری با حضور اعضایی که از قبل مشخص می شوند همراه با مداحی مرثیه خوانان برگزار می شود که این مراسم تا ظهر روز هشتم ادامه دارد و با پذیرایی از عزاداران  به پایان می رسد.

روز هشتم محرم که می رسد بر شکوه مراسم عزاداری در این محله هم بیش از پیش افزوده می شود زیرا هر آسیابانی که در هر نقطه ای از کشور باشد خود را برای مراسم ویژه محرم به این جا می رساند و بر شکوه و تعداد اجتماع انسانی این هیئت با حضور این افراد افزوده می شود. مراسم نخل گردانی این محله عصر روز نهم با شکوه و مراسم ویژه ای برگزار می شود و روز عاشورا هم این مراسم ادامه می یابد. سال های قبل و زمانی که اعضای هیئت در محله حضور داشتند مراسم تعزیه خوانی یا همان شبیه خوانی در بیشتر روزهای محرم اجرا می شد اما در  سال های اخیر  این مراسم فقط در روز عاشورا و به مدت نیم ساعت برگزار می شود زیرا بیشتر اعضای هیئت و اهالی مشغول کار در شهرها و دیگر نقاط هستند.

به گفته پیر غلام هیئت ابوالفضلی محله آسیابان در گذشته عصر روز تاسوعا شبیه خوانی حضرت ابوالفضل العباس (ع)، حضرت علی اکبر(ع)، مسلم بن عقیل و دیگر یاران امام  اجرا می شد اما چند سالی است که فقط مراسم تشت آب فرات و گهواره علی اصغر (ع) که روی ناقه ها بسته است به اجرا در می آید. مسئله قابل تامل این است که به گفته «برزگر» پیشکسوتان این هیئت دوست دارند بخشی از کارها به ویژه اجرای مراسم شبیه خوانی را به جوان های محله بدهند اما چون بیشتر آن ها برای کار به شهرها رفته اند نمی توانند از این ظرفیت استفاده کنند.

باید به طورحتم از جوانان برای اداره این گونه مراسم کمک گرفت تا زمانی  که پیشکسوتان دار فانی را وداع گفتند علم عزاداری ابی عبدا... (ع) همچنان برافراشته بماند. نسخه های متن و شبیه خوانی تعزیه ها را هم آن طور که این پیرغلام امام حسین(ع) اطلاع دارد اجداد آن ها نوشته و سروده اند.