ساقه شکننده فراوری گیاهان دارویی

فرخ نژاد- همین که طبیعت زنده می شود، گل و گیاهان دارویی سفره دشت، دمن، کوه و بیابان را می آرایند آن هم با زیبایی تمام. دسته دسته گل ها و گیاهان دارویی را می توان از گلستان طبیعت چید و برای سلامتی به دیگران هدیه داد.
 داروخانه طبیعت خراسان جنوبی بیش از 800 گونه گیاه دارویی مزیت دار و خاص دارد، اما هنوز آن طور که باید و شاید زمینه های فراوری آن فراهم نیست و عمده این گیاهان به صورت خام و فله به خارج از استان صادر می شود زیرا آن طور که برخی از فعالان این عرصه می گویند: به دلیل این که خراسان جنوبی آزمایشگاه قوانین سختگیرانه در کشور است سرمایه گذارانی که به این عرصه پا می گذارند همان ابتدا عطایش را به لقایش می بخشند و راهی دیگر نقاط برای سرمایه گذاری در حوزه فراوری می شوند.
جالب این که همین حمایت نشدن سرمایه گذار و تولید کننده در عرصه فراوری گیاهان دارویی سبب شده است تا خراسان جنوبی به یکی از وارد کنندگان این گیاهان تبدیل شود و از جمله اقلام وارداتی به این استان گیاهان دارویی باشد. عقب ماندن خراسان جنوبی در حوزه فراوری گیاهان دارویی به حدی است که فقط در این استان به عرق گیری گیاهان بسنده شده است و واحدهای تولیدی که در زمینه اسانس و عصاره گیری و دارو کار می کنند فعالیت آن ها چشمگیر نیست آن هم با گیاهان مزیت دار و خاص اقتصادی و ارزآوری که خراسان جنوبی دارد.
تلخ کامی سرمایه گذاران
تلخ کامی سرمایه گذارانی که در عرصه فراوری گیاهان دارویی پا نهاده اند به دلیل حمایت نشدن است طوری که برخی از آن ها که زمان زیادی را برای شناسایی و جمع آوری گونه های گیاهی این استان و نوشتن کتاب هایی در این زمینه گذرانده و بعد هم به عرصه تولید روی آورده اند آن قدر بی مهری دیده اند که مجبور شدند واحد تولیدی خود را بفروشند.
 یکی از این افراد بنام و کارشناس در حوزه گیاهان دارویی خراسان جنوبی مهندس «پویان» است. او خراسان جنوبی را یکی از استان های مطرح گیاهان دارویی آن هم با بیش از 800 گونه مزیت دار می داند و مزیت دار بودن این گونه را از این لحاظ اعلام می کند که این نوع گیاهان فقط در این منطقه یافت می شود. به گفته او، اگر این گونه های گیاهی به دارو تبدیل شود علاوه بر قابلیت اشتغال زایی، ارزآوری خوبی می تواند داشته باشد. علاوه بر این در تولید این گیاهان مرتعی به دلیل استمرار خشکسالی محدودیت ایجاد شده است اما هنوز گیاهان دارویی مانند زیره، آنغوزه، کندل و ... که به لحاظ اقتصادی در دنیا بسیار مطرح است، در خراسان جنوبی این گیاهان بیشتر جمع آوری و به صورت فله ای صادر می شود. همچنین گیاهان دیگری وجود دارد که از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است که از جمله آن می توان به خاکشیر محلی اشاره کرد و در مناطقی مانند آیسک، سرایان و فردوس تولید می شود که قابل قیاس با نوع وارداتی آن از افغانستان نیست.این فعال و پژوهشگر گیاهان دارویی استان با انتقاد از صادرات فله ای گیاهان دارویی خراسان جنوبی به دیگر نقاط، گلایه اش از این است که چون استان پایلوت و آزمایشگاه قوانین سختگیرانه ای است، برخی از مسئولان می خواهند مر قانون را فقط در خراسان جنوبی اجرا کنند، در حالی که اگر کمی در قوانین انعطاف ایجاد شود سرمایه گذاران فراوری گیاهان دارویی این استان را به عنوان مقصد سرمایه گذاری انتخاب می کنند اما چون بیشتر وقت ها در این زمینه با سرمایه گذاران همراهی نمی شود برخی از آن ها بعد از محک زدن استان راهی دیگر نقاط می شوند و خراسان جنوبی را به عنوان نقطه هدف بر نمی گزینند.  «پویان» خراسان جنوبی را در کشور مشهور به سختگیری های بیش از حد قانونی می داند طوری که این سختگیری ها سبب شده است برخی از سرمایه گذاران به جای این که سرمایه خود را به خراسان جنوبی منتقل کنند در نقاطی مانند تربت حیدریه، چناران و .. سرمایه گذاری کنند.
به گفته وی، همین سختگیری های بی مورد سبب شده است تا رغبتی برای سرمایه گذاری در استان نباشد به همین دلیل وضعیت فراوری گیاهان دارویی در استان بسیار نامناسب است طوری که  عصاره، دارو و اسانسی در استان تولید نمی شود و فقط چند کارخانه روی عرقیات کار می کنند و فعال بودن این واحدهای تولیدی به این دلیل است که مواد اولیه آن ها از بقیه نقاط استان تامین می شود.
بی رونقی واحدهای تولیدی
به گفته او، این واحدهای تولیدی چندان رونقی ندارد یعنی صاحبان آن به سختی در حال اداره کردن واحد تولیدی خود هستند. نظر او بر این است که باید یک فکر اصولی برای گیاهان دارویی استان برداشته شود چرا که یک قابلیت اشتغال زا و ارزآور برای استان به حساب می آید و تا زمانی که مسئولان پای کار نیایند و حمایت نکنند نمی شود در این عرصه راه به جایی برد. این خبره حوزه گیاهان دارویی می گوید: به روز نبودن قوانین در کشور سبب شده است تا خراسان جنوبی به طور کلی، بازار افغانستان و پاکستان را در عرصه گیاهان دارویی از دست بدهد، در حالی که ترکیه توانسته است بازار تاجیکستان را در زمینه گیاهان دارویی به قبضه خود درآورد. به علاوه نباید فضا به گونه ای باشد که خراسان جنوبی گیاهان دارویی مانند اسپند، زنینان، سیاه دانه و ... را از افغانستان وارد کند بلکه باید این گیاهان را به افغانستان صادر می کرد که به هیچ وجه مطلوب نیست.
یکی دیگر از فعالان حوزه گیاهان دارویی که از سال 94 برای اولین بار در خراسان جنوبی روی طرح پرورش خارشتر کار کرده، نظرش بر این است که کارهای جدید و نو نیاز به ترویج دارد و از جمله آن ها همین طرح پایلوت خارشتر، آنغوزه، چای ترش و ... است و چون در قالب یک صنعت کشاورزی هزینه بر است به همین دلیل افرادی که وارد این عرصه می شوند چون آشنایی با این کار ندارند در زمینه بازاریابی و فراوری آن با مشکل مواجه می شوند. اشاره دکتر «سینا سرحدی» به موفقیت فراوری گیاهان دارویی در پهنه ای از کشور مانند اصفهان، اطراف تهران و ... است و توصیه اش این است که در خراسان جنوبی به دلیل قابلیت بسیار گیاهان دارویی، آن قشر مظلوم کشاورز می توانند در این عرصه فعالیت کنند اما هنوز این موضوع چندان در میان این قشر جا نیفتاده است. او دلیلش را در این می داند که هنوز برنامه مدونی در حوزه گیاهان دارویی نداریم و به تازگی این موضوع با معاون باغبانی وزارت جهاد کشاورزی در میان گذاشته شده طوری که مهندس «طهماسبی» در هر استان یک نفر را برای مدیریت و پهنه بندی گیاهان دارویی انتخاب کرده است. به گفته وی، فعالیت برای ترویج در این حوزه شروع شده و عمده فعالیت هم بر این است تا گیاهان اقلیم هر منطقه جداگانه شناسایی شود. به علاوه به دلیل این که خراسان جنوبی از مستعدترین نقاط کشور در حوزه گیاهان دارویی است باید قبل از شروع کار بازار هدف شناسایی شود و به دلیل این که تاکنون این کار انجام نشده است بسیاری از دانش آموختگان کشاورزی که پا به عرصه تولید گیاهان دارویی گذاشته اند چون برای بازار هدف و فراوری آن برنامه ریزی نکرده با مشکل مواجه شده اند. وی توصیه اش برای قدم گذاشتن در حوزه فراوری گیاهان دارویی و با مشکل مواجه نشدن تولید کنندگان، تشکیل تعاونی های گیاهان دارویی است طوری که تاکنون چند تعاونی در این زمینه در استان تشکیل شده که زیر نظر تعاون روستایی است.علاوه بر این برخی ها از جمله بانوان در حوزه فراوری ورود کرده اند اما منبع تامین مواد اولیه مورد نیاز آن ها مرتع است و اگر مرتع مدیریت نشود دچار آسیب می شود.
تدوین سند گیاهان دارویی
دیگر توصیه ای که او دارد این است که سند عملیاتی گیاهان دارویی استان تدوین شود تا بر اساس آن منابع اعتباری اختصاص یافته هدفمند برای کاشت هر گونه گیاهی در هر منطقه ای متناسب با آن توزیع شود. همچنین اگر این سند تدوین شود بر مبنای آن چند فاز از فراوری این محصولات در استان و بقیه در نقاط دیگر کشور انجام می شود.  به علاوه برای افرادی که به این عرصه وارد می شوند باید وضعیت کشور توضیح داده شود تا ناامید نشوند. او که حدود پنج سال در این عرصه فعالیت دارد اما به گفته خود سختی های زیادی را متحمل شده است و ناامید نیست زیرا می داند اگر کار تولید خارشتر توسعه یابد زنبورداری را می تواند راه اندازی کند تا از بیابان زدایی جلوگیری شود و عرق خارشتر تولید کند.
رئیس انجمن نخبگان کشاورزی استان در نمای کلی که از حوزه فراوری و گیاهان دارویی استان ارائه می دهد به این موضوع اشاره می کند که هنوز خیلی از این عرصه عقب هستیم و جای کار بسیار است و فعالیت های انجام شده توسط شرکت های دانش بنیان و ... را در حوزه فراوری قابل قدردانی می داند. دیگر این که در حوزه گیاهان دارویی به دلیل خشکسالی که خراسان جنوبی درگیر آن است، باید زودتر از این ها ورود کرد و اکنون که گام در این راه گذاشته است همه باید به یکدیگر کمک کنند تا به سرانجام برسد.
پاسخ مسئول
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سختگیری درباره سرمایه گذارانی را که برای فراوری گیاهان دارویی به استان می آیند قبول ندارد و می گوید: از هر سرمایه گذاری که بخواهد دراین زمینه ورود کند با آغوش باز استقبال می کنیم و هر آن چه را نیاز باشد در اختیارش قرار می دهیم.مهندس« قوسی» با بیان این که اقلام وارداتی گیاهان دارویی از افغانستان فقط به دلیل نیاز استان نیست می افزاید: بیشتر اقلامی که از بازار افغانستان به خراسان جنوبی وارد می شود مورد نیاز کشور نه استان است.
او این موضوع را هم قبول ندارد که افغانستان بازار هدف خراسان جنوبی برای گیاهان دارویی است و ادامه می دهد : از خراسان جنوبی به افغانستان خوراک دام صادر و دام زنده وارد می شود.

خبر مرتبط
فعالیت 6 واحد فراوری گیاهان دارویی
شش واحد فراوری گیاهان دارویی در استان فعال است. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت زراعی گیاهان دارویی استان را هزار و 600 هکتار اعلام کرد و گفت: از این سطح زیرکشت هزار و 700 تن گیاه دارویی برداشت می شود. مهندس «عصمتی پور» با بیان این که شش واحد فراوری گیاهان دارویی در استان فعال است افزود: 630 تن از این گیاهان دارویی تولید شده در استان در این کارخانه ها به مصرف می رسد و بقیه صادر می شود. به گفته وی این سازمان با پرداخت تسهیلات از فعالان این عرصه به ویژه تولید صاحبان واحدهای تولیدی  حمایت می کند.
همچنین کشت گیاهان دارویی جدید مانند چای ترش، سبز، گل زوفا و نشاء های مختلف در دستور کار است که باید به طور حتم زمینه بازاریابی و فراوری آن فراهم شود.