زهرا خسروی - در گذشته وقتی مرد خانه به خرید می رفت با کلی پاکت کاغذی که درون آن هر آنچه نیازشان بود را به خانه می آورد و تحویل مادر می داد و یا هم که خانم خانه یک سبد یا زنبیل پلاستکی دستش گرفته و هر آنچه نیاز بود را بدون این که هر کدام درون پلاستیک جداگانه ای باشد همه را داخل زنبیل می گذاشت و به خانه می آورد اما در حال حاضر زن یا مرد هنگام برگشت از خرید کلی نایلون یا پلاستیک حاوی مواد مختلف در دست دارند.
کاش می شد گاهی به آنچه گذشتگان انجام می دادند نه به فلیم ها بلکه به زندگی حقیقی باز می گشت نه این که برای خرید کوچکترین وسیله ای که به بازار می روی آن را داخل نایلون قرار داده و در دست گرفته و به خانه بیاوری.
در سال های اخیر با افزایش جمعیت و زندگی شهرنشینی ، در کنار تولید محصولات متنوع ، افزایش تولید زباله هم رخ داده است که این موضوع علاوه بر هزینه های هنگفت و سرسام آور برای دفع این زباله ها باعث تخریب محیط زیست به ویژه آب، هوا و خاک هم می شود.
از طرفی افزوده شدن زباله گردها به این چرخه نگرانی هایی را برای برخی از شهروندان و مسئولان به وجود آورده چرا که ممکن است با این روند فرد زباله گرد دچار بیماری هایی مانند پوستی شود که این موضوع سلامت دیگر افراد جامعه را نیز به مخاطره می اندازد.
در این میان تفکیک زباله یا طبقه بندی آن به دو گروه تر و خشک می تواند تا حد زیادی این مشکلات و معضلات را کاهش دهد. زباله های تر مانند پسماندهای مواد غذایی، پوست میوه، سبزیجات غیرقابل مصرف و... در مناطق روستایی از آن بیشتر برای تامین غذای دام و طیور استفاده می شود.
از آن جا که زباله های تر قابلیت تبدیل به کود را دارند بنابراین از این کود می توان به عنوان ماده کمکی برای بهبود کیفیت خاک های کشاورزی نیز استفاده کرد.
زباله های خشک هم شامل کاغذ، شیشه، پلاستیک، فلزات، چوب، پارچه و... است که می توان برای مدتی آن را نگهداری کرد و در موقع مناسب به مراکز بازیافت تحویل داد.
با دور ریختن زباله های خشک، علاوه بر هدر دادن برخی از این منابع که قابل استفاده بوده و با ارزش هستند برخی از مواد مانند پلاستیک نیز سال های طولانی در طبیعت باقی مانده و تجزیه نمی شود که در طولانی مدت باعث آلودگی آب، خاک و هوا می شوند. از این رو تفکیک زباله نه تنها از نظر زیست محیطی بلکه از نظر اقتصادی نیز دارای اهمیت بسیار است.
در کشورهای دیگر شیوههای مختلفی برای کاهش آسیب به محیط زیست و مواجهه با این پدیده طراحی شده است که تبدیل زباله به کود کمپوست، تفکیک مواد از مبداء، سوزاندن زباله و تبدیل آن به انرژی گرمایی و... برخی از این برنامه هاست.
اما با نگاهی به اطراف باید گفت در بیشتر خانه های ما هنوز تنها یک سطل زباله بزرگ آن هم در آشپزخانه قرار دارد که اعضای خانواده تمام زباله های تر و خشک را یک جا در آن سطل می ریزند.
با این وجود باید دید چقدر در زمینه تفکیک و جداسازی زباله های تر از خشک در منزل، محل کار و اجتماع به شهروندان آموزش داده شده یا افراد مقید به این کار هستند؟
یکی از شهروندان ساکن محله سجادشهر بیرجند در این زمینه می گوید: تا جایی که برایم مقدور باشد زباله های تر و خشک را از هم جدا می کنم.
«خالقی» می افزاید: چون منزلمان ویلایی است و چند درخت وسط حیاط وجود دارد برخی از زباله های تر مانند پوست میوه و... را در باغچه خانه دفن می کنم و گاهی وقت ها نیز پوست های میوه را وسط حیاط منزل می گذارم و هنگامی که خشک شد برای تغذیه دام به روستا می فرستم.
علاوه بر این، زباله های خشک مانند بطری، کاغذ، کارتن و... را نیز در قسمتی از خانه نگهداری می کنم و در فرصت مناسب با بازیافت تماس می گیرم تا برای بردن آن اقدام کنند.
شهروندی دیگر هم با بیان این که تنها زباله های خشک را جداسازی می کنم، می گوید: تاکنون به مراکز بازیافت مراجعه نکرده ام و از مکان و محل این مراکز نیز آگاهی ندارم و با آن ها آشنا نیستم.
«علی آبادی» می افزاید: هنگامی که زباله های خشک مانند بطری های نوشابه، قوطی های کنسرو و... زیاد شد آن را به دوره گردهایی که به در منزل مراجعه می کنند، می دهم.
وی با تاکید بر این که باید در این زمینه فرهنگ سازی شود، ادامه می دهد: برای این کار باید تبلیغات مناسبی در شهر به ویژه در رسانه های محلی مانند تلویزیون انجام شود و افراد به تفکیک زباله و مراجعه به مراکز بازیافت تشویق شوند.
یک شهروند دیگر که ساکن شهرک فرهیختگان است هم با بیان این که اطلاع رسانی در این مورد ضعیف است و آنچنان که باید و شاید تبلیغات انجام نمی شود، می گوید: توزیع بروشور و نصب آگهی روی بیلبوردهای شهر می تواند تاثیر بسزایی در این زمینه داشته باشد.
«محمدی» می افزاید: برای فرهنگ سازی دراین زمینه باید از کودکان شروع کرد به همین دلیل لازم است در مدارس آموزش هایی ویژه در این زمینه گذاشته شود.
وی به سطل های تفکیک زباله در شهرک فرهیختگا اشاره می کند و ادامه می دهد: این کار هر چند موثر است اما کافی نیست و باید بیشتر در این زمینه به خانواده ها و کودکان آموزش داده شود.
زباله گردها ساماندهی شود
مدیرعامل شرکت بازیافت کویر با بیان این که بیشترین ضایعات مربوط به کارتن و کاغذ است، افزود: تاکنون طرح تفکیک زباله در شهر بیرجند آن چنان که باید و شاید موفق نبوده است.
«قلاسی» می افزاید: تا زمانی که زباله گردها ساماندهی نشوند این طرح موفق نخواهد بود.
وی ادامه می دهد: قرار بود زباله گردها ساماندهی شوند اما تاکنون این کار اقدام عملی نشده است.
وی بر فرهنگ سازی دراین زمینه تاکید و خاطرنشان می کند: انبارهای غیرمجاز زیادی در شهر داریم که ضایعات و مواد بازیافتی را جمع آوری می کنند. در برخی موارد حتی منازل شان تبدیل به انبار ضایعات شده است که این مشکلات زیادی را برای مردم و شهروندان در طول زمان به وجود می آورد.
مدیرعامل شرکت بازیافت کویر با بیان این که در بیرجند یک کارخانه مقواسازی وجود دارد که بخشی از ضایعات کارتن و کاغذ به مقوا تبدیل می شود، می گوید: تنها حدود 30 درصد از ضایعات کاغذ در بیرجند مورد استفاده قرار می گیرد و بقیه به صورت فشرده به شهرهای یزد، تهران، مشهد و... فرستاده می شود. به گفته «قلاسی»، تا دوره گردها و انبارهای غیرمجاز در شهر جمع آوری نشود این روند همچنان ادامه دارد و از این ثروت نمی توان استفاده بهینه کرد.
وی به وجود 4 غرفه این شرکت در ورودی مهرشهر، شعبانیه و میادین ابن حسام و میدان سوم سجادشهر اشاره می کند و ادامه می دهد: مردم آنچنان که باید و شاید از این غرفه ها استقبال نمی کنند چرا که با حضور دوره گردها دیگر نیازی به مراجعه به غرفه ها نمی بینند.
وی با اشاره به قیمت زبالههای بازیافتی خاطرنشان می کند: در این ایستگاهها ضایعات کاغذ و کارتن با کیلویی 200 تا 220 تومان و نایلون با کیلویی حدود 500 تومان خریداری میشود که البته بسته به وزن آن قیمت ها متغیر است و هرچه وزن آن بیشتر باشد قیمت خرید هم بالاتر می شود.
وی مهمترین مشکل در اجرای ناموفق طرح تفکیک زباله را فرهنگ سازی نشدن مناسب عنوان می کند و ادامه می دهد: وجود انبارهای غیرمجاز و زباله گردها از عمده ترین مشکلات پیش روی اجرای این طرح است.
9 ایستگاه فعال تفکیک زباله
معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند هم با بیان این که در حال حاضر 9 ایستگاه تفکیک زباله در بیرجند فعالیت میکند، می گوید: در ایستگاه مستقر در میدان ابن حسام و ورودی مهرشهر استقبال مردم از این طرح بیشتر است.
«خانزاد» با تاکید بر این که طرح تفکیک زباله در مبدأ و مقصد در سال های گذشته نیز اجرایی شده بود و با چند پیمانکار نیز تفاهم نامه هایی بسته شد، می افزاید: در دورههای قبل برخی از پیمانکاران عملکرد مطلوبی نداشتند و برخی نیز از ادامه کار منصرف شدند و طرح تفکیک زباله ناتمام ماند.
وی خاطرنشان می کند: بعد از آن همچنان پیگیری برای اجرای طرح ادامه داشت تا این که در خرداد ماه سال جاری و بعد از یک وقفه دوباره از سرگرفته شد.
بعلاوه به این منظور توافق شد با مشارکت پیمانکارهایی که در این حوزه تخصص داشتند فرهنگ سازی انجام شود و کانکس هایی در شهر مستقر شد که مکان و تبلیغات آن رایگان در اختیار پیمانکاران قرار گرفت.
وی با بیان این که این طرح تاکنون با استقبال خیلی خوب از طرف مردم روبه رو بوده است، ادامه می دهد: براساس آخرین آمار، روزانه حدود 200 کیلوگرم زباله در هر کانکس جمع آوری می شود که این نشان می دهد در روز حدود یک تن و 600 کیلوگرم زباله درون سطل های زباله ریخته نمی شود و این اتفاق باعث می شود حدود 15 تا 20 زباله گرد از چرخه جمع آوری زباله خارج شوند.
وی به ایجاد مشوق هایی از طرف پیمانکاران برای افراد اشاره می کند و می افزاید: با این طرح و ایجاد مشوق ها هم مردم استقبال بیشتری می کنند و هم رقابتی سالم بین پیمانکاران برای اجرای طرح انجام می شود.
معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند با بیان این که اگر زباله قابل تفکیکی در سطل های آشغال نباشد دیگر برای زباله گردها صرفه اقتصادی ندارد، به اجرای طرح تفکیک در مقصد اشاره می کند که برای اجرای این طرح مناقصهای برگزار شده اما متقاضی نداشته است. «خانزاد» نقش رسانه ها را در فرهنگ سازی مهم عنوان می کند و ادامه می دهد: تبلیغاتی نیز در برخی از محله های شهر برای اطلاع رسانی از طرح تفکیک زباله انجام شده است حتی در برخی مهدکودک ها برای آموزش به کودکان نیز طرحی انجام شد که کودکان زباله های خود را به بازیافت تحویل می دادند و در قبال آن بستنی دریافت می کردند.
سامان دهی زباله گردها در حال پیگیری
وی با بیان این که طرح ساماندهی زباله گردها در حال پیگیری است و کار شناسایی و معرفی زباله گردها به شرکت های پیمانکار در حال انجام است، ابراز امیدواری کرد: به زودی این طرح در شهر اجرایی شود.
وی در مورد انبارهای غیرمجاز و برخی منازل که محل انباشت مواد بازیافتی شده اند، خاطرنشان می کند: در این موارد ابتدا به مالک آن اخطار داده می شود و اگر این کارساز نبود و فرد اقدامی به منظور رفع و تخلیه انجام نداد به مراکز بهداشت و مراجع قضایی معرفی می شود.