فرخ نژاد- صدای زندگی که در کوه های باقران پیچید اهالی بیرجند را هم از گوشه گوشه شهر به ارتفاعات این سپهر سنگ و لاخی شهر کشاند تا حیات دوباره بندها و آبشارهای این دیوار سنگ لاخی را به نظاره بنشینند زیرا مدت ها بود که خونی در رگ های ارتفاعات باقران جریان نداشت تا راهی رودهای فصلی، چشمه سارها و بند سارهای آن کند. تعطیل و غیر تعطیل ندارد، این روزها دیگر هر روز و هر ساعتی که به بندها و آبشارهای این سپهر سنگ لاخی شهر پناه ببری می بینی که تعداد زیادی خیلی جلوتر از تو یا پشت سر به مهمانی این ارتفاعات می آیند.
هر روز هفته مهمان دارد
این روزها فقط پنج شنبه و جمعه نیست که بندهای امیر شاه، بند دره و آبشار چهارده بیرجند شلوغ است بلکه هر روز هفته مهمان دارند آن هم از همه قشر، پیر، جوان، کودک، بزرگسال، دانشجو، دانش آموز، کوهنورد و... همه می روند تا حیات مجدد مناطق گردشگری شهر تشنه را که دیگر با این بارندگی ها کمی سیراب شده است نظاره کنند و خدا را شاکرند برای این که در فصل سرما شهر بیرجند و دیگر نقاط استان را غرق رحمتش کرد. یکی از نقاطی که این روزها همه حرف رفتن به آن را می زنند منطقه گردشگری بنده دره بیرجند است زیرا رودهای فصلی با ذوب شدن برف های ارتفاعات کوه دوباره جاری شده اند. و این طبیعت برف و باران است که از اوج به سرازیری می آید تا زندگی بخش باشد و زندگی آفرین.
آوازی در دل سنگ ها
همان طور که وقتی برف های ارتفاعات باقران با افزایش دمای هوا آب شد دست در دست یکدیگر گذاشته قدم زنان همراه با آوازی که هنگام گذر از دل سنگ ها سر می دهند خود را به پایین دست ارتفاعات باقران می رسانند. آوازی که برف های آب شده هنگام گذر از دل سنگی سنگ و لاخ های مسیر سر می دهند شاید در حال حاضر بهترین سمفونی باشد که در طبیعت نواخته می شود. گاهی با این آوازی که رودها از خود سر می دهند می توان صدای خدا یا همان صدای زندگی را شنید به شرط این که گوش جان را تیز کنی و فقط تمرکز روی همین باشد و بس.
صدای خدا
چند روز قبل هم که باران آمد صدای خدا دراین ارتفاعات بیشتر از هر زمانی به گوش رسید طوری که دیگر آن قدر این رودهای فصلی که در ارتفاعات سرازیر است از خود بیخود شدند و با سرعت هر چه تمام تر خود را به پایین دست رساندند که بند های دره و امیرشاه لبریز شده فرکانس این صدا را تا نزدیکی شهر بیرجند فرستادند. آبشار چارده هم که نگو با این باران ها وقتی صدای خدا بیشتر از قبل در گوشش پیچید قوی تر از روز های قبل از سخره های سخت به پایین تراوید و صدای زندگی را رساتر در گوش مردم بیرجند زمزمه کرد.
اما از همه شادتر تک درختان بنه، بند های دره، امیر شاه و آبشار چارده هستند هرچند که در خواب زمستانی به سر می برند اما باران های اخیر صفایی به بر و روی آن داده که می شود به خوبی وجد و سرزندگی را از وجود آنان حس کرد.
روزهای بارانی همراه با طبیعت دست به دست هم داده و تصاویری دراین مناطق آفریده اند که در هیچ نمایشگاه عکس یا نقاشی نمی توان آن را به نظاره نشست. این روزها بهترین روزها برای عکاسان و فیلم برداران است تا تصاویری از دمیدن روح درکالبد خشکیده بندهای دره، امیرشاه و آبشار چارده بگیرند و آن را در آرشیو باران و برف زمستان 95 جمع آوری کنند و تصاویری و فیلم هایی که هنرمندان و طبیعت دوستان از این مناطق گرفتند و درشبکه ها، جراید، خبرگزاری ها و... منتشر کردند نشان ازاین دارد که از فرصت پیش آمده بهترین استفاده را برده اند.
بدون امکانات و زیرساخت
از این همه زیبایی که ارتفاعات باقران و مناطق گردشگری که در دل خود جای داده است بگذریم سوالی که دراین زمینه از ذهن می گذرد این است که چقدر مسئولان و متولیان امر زیرساخت و امکانات را برای بهره بردن از این فضای بکر و زیبا دراین فصل و دیگر فصول فراهم کرده اند ؟
به عنوان نمونه هر وقت برف و بارانی بر زمین می نشیند و شهروندان به ویژه جوانان دل به کوه های باقران می زنند گاه حوادثی رخ می دهد که ناشی از نبود برخی زیرساخت هاست. البته شاید برخی وقت ها هم بی احتیاطی سبب بروز این حوادث بوده اما نباید از حق گذشت وقتی راه های دسترسی به این نقاط از روشنایی لازم،حفاظ و گاردریل و... برخوردار نیست به طورحتم باید شاهد حوادث ناگوار هم دراین نقاط که همیشه پذیرای انبوهی از جمعیت است باشیم و این حوادث در زمانی که برف و باران می بارد و مردم می خواهند از فضای پاک و با طراوت این نقاط استفاده کنند بیشتر ازدیگر زمان ها رخ می دهد. علاوه براین امکانات لازم همانند سطل های زباله، سرویس های بهداشتی، مغازه و... هم دراین نقاط وجود ندارد و یا اگر هم است خیلی کارایی لازم را ندارد.
بند دره
154 سال قبل یعنی در سال 1294 هجری قمری که مصادف با اواخر دوره زندیه و قاجاریه بود بندی تاریخی در دامنه های ارتفاعات باقران بنا شد که هنوز هم پابرجاست محل ذخیره آب برف و باران های زمستانی است. این بند چون آب آن از دره بالا و پایین عبور میکند به این اسم مشهور گشته و در سال ۱۳۸۱ از سوی سازمان میراث فرهنگی با شماره ۴۸۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
به گزارش «خراسان جنوبی» اهمیت این منطقه به حدی بود که طرح منطقه نمونه گردشگری بنده دره بیرجند سال 84 در دور نخست سفرهای رئیس جمهور وقت به تصویب رسید تا این موضوع نقطه عطفی برای رشد و توسعه گردشگری استان شود و بعد از 11سال از تصویب این کار ، خشتی روی خشت قرار نگرفته و ماحصل بحث های بی نتیجه جز مشتی کاغذ و تعدادی جلسه ، وعده و چند صورت جلسه نبوده است .
بند دره در بند یک مصوبه است و این روزها پس از تصویب در شورای عالی معماری و شهر سازی به گفته مدیر طرح منطقه نمونه گردشگری بند دره در تونل پر پیچ و خم بوروکراسی اداری هر روز بیشتر رنگ می بازد و به طرحی تبدیل شده که بند بندش از هم گسسته است.
از سوی دیگر هم مطالبی مطرح می شود مبنی بر این که برخی مسائل مربوط به طرح نمونه گردشگری بند دره را نمی توان مطرح کرد و محرمانه است.
11 سال فراز و نشیب
بنابراین گزارش طرح منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند سال 89 مجوز زیست محیطی دریافت کرد تا بعد از گذشت ۵ سال از تصویب ، عملیات اجرایی آن در منطقه آغاز شود اما باز هم این طرح در فراز و نشیب های اجرا قرار گرفت.
این طرح سال 91 به تصویب کارگروه تخصصی میراث فرهنگی استان رسید و براساس این مصوبه ضمن باقی ماندن ۱۴۴ هکتار با کاربری گردشگری در منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند، قرار شد سرمایه گذار طرح های خودش را در ۱۸ هکتار از زمین های تحت مالکیت خود اجرا کند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار وقت در کارگروه میراث فرهنگی استان در سال 91 با تأکید بر این که طولانی شدن مراحل اجرای طرح جامع منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند باعث به وجود آمدن مشکلات و چالش هایی در این زمینه شده گفت: متأسفانه ورود دستگاه های اجرایی به این موضوع به صورت بخشی و ارائه ندادن تعریف دقیق در این مورد مشکلاتی را به وجود آورد بنابراین برای رفع مشکلات، دستگاه های اجرایی مربوط باید به طور جامع و کامل در این زمینه وارد شوند تا از صدور مجوزهای ناقص و... خودداری شود.
«کاظم اولیایی» گفته بود: محدوده ۱۴۴ هکتاری مورد نظر با کاربری گردشگری باید باقی بماند، دستگاه های متولی زمین در استان هم با تشکیل کمیته ای، وضعیت مالکیت این منطقه را بر اساس اطلاعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بررسی کنند تا حدود منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند و مالکیت شرکت پویش مشخص شود.
با روی کار آمدن دولت یازدهم« حسن رمضانی» به عنوان مدیرکل جدید میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان معرفی شد و مسئولان جدید استان که شعار خود را توسعه صنعت گردشگری در استان قرار داده بودند تلاش کردند با همکاری مدیران جدید شرکت پویش، روند جدیدی در اجرای این طرح در پیش بگیرند. شهریور ماه سال 93 «علی جعفری» مدیر جدید طرح منطقه نمونه گردشگری بیرجند در جریان پیگیری خبرنگاران برای اجرای این پروژه اعلام کرده بود: با توجه به تغییر رویکرد مسئولان جدید استان در این زمینه و همکاری آن ها با شرکت پویش، به زودی با حضور مسئولان خراسان جنوبی عملیات اجرایی منطقه نمونه گردشگری بند دره شروع می شود پس از چند سال پیگیری برای آغاز این پروژه، با توجه به مسائل جدید به وجود آمده در استان، مشاور شرکت در حال تهیه طرح مورد نظر است تا پس از نهایی شدن، اجرای آن آغاز شود. اما حالا شواهد حاکی از این است که سریال ادامه دار موانع قانونی بر سر راه اجرای این طرح قصد تمام شدن ندارد و مدیران شرکت پویش برای گرفتن مجوزهای مربوط دچار مشکل هستند چراکه به گفته مدیر طرح منطقه نمونه گردشگری بند دره بیرجند ، هنوز هم برخی دستگاه های اجرایی مانع اجرای این مصوبه میشوند.
بند امیرشاه
بند تاریخی امیرشاه در فاصله 2 کیلومتری جنوب غرب بیرجند با جهت شرقی – غربی در مسیر رودخانه ای فصلی در داخل رشته کوه باقران بنا شده است .
این سازه با هدف ذخیره آب و مهار سیلاب ها با مصالح آجر، سنگ و ملات ساروج ساخته شده است. بند امیر شاه در سال 1367 از سوی اداره کشاورزی مورد بازسازی قرار گرفته به نحوی که چهره تاریخی این اثر مخدوش شده است.این بند تاریخی در دوره قاجار و زمان حکمرانی حشمت الملک علم ( نیمه دوم قرن 13 ه ) همراه دو بند تاریخی دیگر ( بند دره و بند النگ) ساخته شده و به شماره 4815 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آبشارچهارده
آبشارهای چهارده در مسیر کوهنوردی قله باقران در جنوب شهرستان بیرجند واقع شده و از حدود هشتاد آبشار کوچک و بزرگ متفاوت تشکیل شده است که مسیری مناسب برای آبشار نوردی و سنگ نوردی به حساب می آید. وجود این همه آب در کنار کویر، گوارایی و خنکی آن، نظر هر بیننده ای را جلب می کند. لازم به ذکر است که در نزدیکی روستای چهارده پایین نیز آبشار کوچکی در کنار یک امامزاده قدیمی به نام سلطان شیخ حسین واقع شده که محل تجمع و استراحت خانواده ها است و برای دسترسی به آبشارهای اصلی چهارده نیاز به دو ساعت کوهنوردی و گذشتن از موانع سخت است.