زهرا خسروی- موسیقی مقامی در خراسان جنوبی سابقه دیرینه ای دارد تا آن جا که مردمان خوش ذوق این خطه از کویر حتی برخی کارها مانند کاشت گندم، نزول باران و... را با حرکات و موسیقی های خاصی همراه می کردند، موسیقی که هویت و فرهنگ آن ها را از دیگر مناطق جدا می کند.
در سال های اخیر و با ورود سبک های جدید موسیقی به ویژه پاپ؛ حیات این هنر اصیل در معرض آسیب قرار گرفته و دیگر کمتر می توان آواز نی، دوتار و... موسیقی مقامی، یار و همراه همیشگی مردمان سختکوش این منطقه را شنید.
مدیر گروه سلم آبادی ها که حدود 50 سال در زمینه موسیقی مقامی فعالیت می کند، این نوع از موسیقی را پاک، اصیل و برگرفته از آداب و سنن اقوام هر منطقه می داند که باید نسبت به دیگر سبک های موسیقی در درجه اول دارای اهمیت باشد.
«سلم آبادی» که از نگاه بی تفاوت نسبت به این سبک از موسیقی گلایه دارد می گوید: توجه مسئولان کافی نیست و باید از هنرمندی که حدود 50 سال برای زنده ماندن این هنر تلاش کرده بیشتر حمایت شود. وی تنها امتیاز عضویت در خانه موسیقی را برخورداری از بیمه، آن هم از نوع مشاغل آزاد بیان می کند که باید ماهانه حدود 200 هزار تومان برای آن بپردازد. وی ادامه می دهد: دو برادرم که عضو گروه هستند ماهانه حدود 140 هزار تومان مستمری دریافت می کنند که برای هزینه های زندگی کفایت نمی کند.
او که اجراهای داخلی و برون مرزی زیادی به ویژه در روسیه، ازبکستان، تایلند و... داشته است و حدود 60 تقدیرنامه داخلی و دیپلم افتخار بین المللی را در کارنامه هنری خود دارد می افزاید: در شبکه های صدا و سیما هم کم به موسیقی مقامی پرداخته می شود. او برگزاری جشنواره ها در معرفی این هنر اصیل را موثر می داند و اضافه می کند: جشنواره ها باعث تبادل موسیقی و معرفی آن به دیگر مناطق می شود و موسیقی خراسان با این شهرت شاید هنوز در برخی مناطق ناشناخته مانده و آن طور که باید معرفی نشده است.
به نظر وی، اجرای این نوع از موسیقی در استان مطلوب است اما نمی توان به عنوان ممر درآمد به آن تکیه کرد، چرا که هر اجرا حدود 500 تا 800 هزار تومان برای گروه 8 نفره درآمد دارد که این میزان کافی نیست اما برای هنرمند یا مجری که از پایتخت دعوت می شود چند میلیون تومان صرف هزینه های بلیت رفت و آمد، اقامت در هتل و... می شود.
به اعتقاد وی، در صورتی که بیشتر به موسیقی پاک و بی آلایش و قدیمی مقامی بها داده شود جوانان کمتر سراغ موسیقی های زیرزمینی می روند.
یکی دیگر از هنرمندان باسابقه موسیقی مقامی که گویا این روزها حال و روز خوبی ندارد، می گوید: به دلیل مشکلات به وجود آمده دیگر قادر به کار مداوم نیستم و فقط برنامه های کوتاه دولتی اجرا می کنم.
بی توجهی به هنرمندان
«جابر زارع» با 50 سال سن که گروه نوای کویر خاوران به نام وی ثبت شده است می گوید: کار با دهل را از 6 سالگی آغاز کردم و هم اکنون فعالیت هایم در عرصه موسیقی پراکنده و محدود به برنامه های دولتی با زمان کوتاه است چراکه قادر به اجراهای طولانی مدت نیستم و برادر کوچک ترم این کارها را انجام می دهد.
به اعتقاد وی، اجرای برخی حرکات اصالت لازم را ندارد در حالی که هر برنامه دارای اجرای ویژه است و باید اصیل باشد. وی با مثالی توضیح می دهد: دو نفر در بیرجند دهل بازی را درست اجرا می کردند که یکی از آن ها فوت کرده و دیگری هم خانه نشین شده است و باید ارزش بیشتری به آن ها داده می شد در حالی که استان های دیگر اهمیت زیادی به هنرمندان خود می دهند. او که اجراهای برون مرزی را هم در کارنامه هنری خود دارد، توجه مسئولان را چندان مطلوب نمی داند و می افزاید: مسئولان به فکر حمایت نیستند و از بی توجهی ها دلسرد شده ام .
لزوم برگزاری جشنواره ها
سرپرست گروه موسیقی بزرگمهر قاینات هم که 20 سال است در زمینه موسیقی مقامی فعالیت دارد، می گوید: این موسیقی براساس گویش هر منطقه طراحی شده و نی، دایره، سورنا و دهل؛ ساز اولیه آن بوده و بعدها دوتار هم اضافه شده است.
به نظر «کربالی» استقبال از این هنر اصیل مطلوب است اما این علاقه پایدار نیست و بعد از مدتی افراد سراغ سازهای سنتی می روند.
او سازهای سنتی را شامل تار، سه تار، سنتور و آوازهای ردیفی بیان می کند و می افزاید: استقبال از موسیقی سنتی و حمایت مسئولان بیشتر است البته برخی هنرمندان هم پشتکار خوبی در عرصه موسیقی مقامی ندارند در حالی که در مناطقی مانند تربت جام مردم هم همکاری زیادی دارند اما در خراسان جنوبی این طور نیست.
وی برگزاری جشنواره در معرفی این هنر اصیل را موثر می داند به شرط این که گزینه هایی برای تشویق هنرمندان پیش بینی شود، زیرا گاهی گروه ها به جشنواره کشوری راه می یابند اما حمایت چندانی نیست و آن طور که باید پیگیری نمی شود البته برگزاری جشنواره ها هم کیفیت مطلوبی ندارد و از داوران خوب استفاده نمی شود.
به نظر وی موسیقی مقامی به نوعی مهجور مانده و در صورت حمایت بیشتر مسئولان، شاید پشتکار افراد و عملکرد گروه ها بهتر شود هرچند نسبت به چند سال اخیر وضعیت خوب شده است و نیروهای جدید شناسایی و جذب و به مردم معرفی شده اند.
پیش کسوتان فراموش شده
او که ساکن مشهد است ولی در عرصه موسیقی مقامی قاینات فعالیت دارد، ادامه می دهد: حتی بیمه نشدم و انگیزه ای برای شرکت در جشنواره ها ندارم و دلسرد شده ام چون داوری خوبی نیست و از پیش کسوتان استفاده چندانی نمی شود و هم اکنون به طور شخصی فعالیت می کنم و مشغول جمع آوری آهنگ های محلی و موسیقی های گذشته برای آیندگان هستم.
وی اضافه می کند: اگر موسیقی سنتی بین مردم شناخته شده و به نوعی جا افتاده، به واسطه حمایت ها و اجرای کنسرت ها بوده است در حالی که حتی در برخی موارد موسیقی مقامی به طور اصیل اجرا نمی شود و گاهی آن را با سازهای غربی تلفیق می کنند. وی با مثالی توضیح می دهد: گاهی دوتار با پیانو تلفیق می شود برای این که با سلیقه جوانان و جذب مخاطب همخوان باشد در حالی که با این کار موسیقی مقامی اصالت خود را از دست می دهد، البته موضوع منحصر به خراسان جنوبی نیست و در برخی مناطق دیگر هم مشاهده می شود.
او که در این عرصه موفق به کسب مقام های برتر نیز شده است، معتقد است: برگزاری همایش موسیقی مقامی یک بار در سال، استفاده از این هنر اصیل به مناسبت های مختلف به ویژه جشن ها و... در معرفی و شناسایی موسیقی و هنرمندان این عرصه تاثیر زیادی دارد.
موسیقی درآمدزاست
معاون فرهنگی و هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان موسیقی را یک بخش درآمدزا می خواند که هنرمندانش، چندان نیاز به حمایت مالی ندارند البته فرهنگ و ارشاد در قالب برگزاری جشنواره ها یا پرداخت هزینه های دفتر انجمن و... به انجمن موسیقی کمک می کند اما به طور مستقیم اعتباری به گروه ها پرداخت نمی شود چرا که باید خودشان درآمدزا باشند. «زمزم» بیمه هنرمندان، دعوت برای اجرای برنامه ها و پرداخت هزینه به طور موردی و کمک به اعزام هنرمندان به جشنواره های منطقه ای، ملی و... را از حمایت ها بیان می کند و می گوید: جشنواره های موسیقی بنا به تصمیم گیری شورای برنامه ریزی اداره کل و اعتبار آن برگزار می شود و امسال اولین جشنواره منطقه ای موسیقی نواحی در خراسان جنوبی برگزار شد.
به نظر وی فعالیت و اجرای موسیقی مقامی در استان بیشتر از سنتی و در بحث های تبلیغاتی هم موسیقی مقامی مطرح و شناخته شده تر است البته این موضوع به میزان فعالیت و کیفیت کارگروه ها بستگی دارد. او بیمه هنرمندان را یکی از امتیازها برای اهالی هنر بیان می کند و ادامه می دهد: هر چند این موضوع دو سال با مشکل مواجه بود اما هم اکنون مشکل برطرف شده است و چنان چه افراد متقاضی فعال در زمینه موسیقی دارای شرایط باشند و زیرپوشش هیچ بیمه ای نباشند برای معرفی آن ها مشکلی وجود ندارد. وی پرداخت مستمری ماهانه و تجلیل از پیش کسوتان در جشنواره موسیقی نواحی را از دیگر حمایت ها می داند و اضافه می کند: دیدار با پیش کسوتان عرصه های مختلف فرهنگی و هنری از برنامه های فرهنگ و ارشاد اسلامی است.