شاخص های کتابخانه عمومی در مرکز استان ورق نمی خورد
نویسنده : قاسمی
برخورداری از کتابخانه استاندارد در شهرهای بالای 200 هزار نفر جمعیت ضروری است و با این که بیرجند را شامل می شود اما مرکز استان نه تنها از داشتن کتابخانه استاندارد محروم است بلکه کتابخانه مرکزی و علاوه بر این زیربنای لازم را هم به اندازه کافی ندارد. کمبود شاخص کتابخانه های عمومی در مرکز استان در زیربنا و منابع مشهود است و فقط در تعداد اعضاست که بیرجند از عدد پیش بینی شده جلوتر است. رئیس اداره کتابخانه های عمومی بیرجند به تحلیل شرایط موجود و مقایسه آن با افق چشم انداز می پردازد و می گوید: زیربنای موجود کتابخانه های عمومی شهرستان 1.59 مترمربع است که باید در افق 1404 به چهار مترمربع برسد یعنی هم اکنون مرکز استان، چهار هزار و 146 مترمربع فضای کتابخانه عمومی دارد که باید در چند سال باقی مانده به 12 هزار و 122متر افزایش یابد. «مهدی نیازی» می افزاید: براساس ضریب رشد جمعیت با محاسبه آمار 10 ساله 85 تا 95 تعداد اعضای کتابخانه ها در شهرستان 4.6 درصد جمعیت است در حالی که افق مورد نظر 106 هزار نفر را پیش بینی کرده است یعنی در این شاخص مرکز استان عقب است اما چنان چه فضاهای جدیدی مانند کتابخانه مرکزی ساخته یا کتابخانه های مشارکتی مجهز شود تعداد اعضا را می توان به شاخص رساند. هم اکنون سه کتابخانه روستایی در اطراف بیرجند در حال ساخت است که چنان چه به اتمام برسد شاخص مورد نظر رشد می کند و محقق می شود، البته اگر به لحاظ مالی بتوان برنامه ریزی کرد.
سهم هر فرد0.58 کتاب
بنا بر آمار وی هم اکنون کتابخانه های عمومی بیرجند به ازای هر نفر یک جلد کتاب هم ندارد و هر فرد 0.58 جلد کتاب سهم دارد در حالی که در چشم انداز مورد نظر باید به چهار جلد کتاب برای هر فرد برسد. در شرایط موجود 152 هزار جلد کتاب در کتابخانه های شهرستان وجود دارد اما باید به یک میلیون و 200 هزار جلد افزایش یابد.
وی تایید می کند که مرکز استان خیلی با شاخص ها فاصله دارد و در صورتی که فضاها توسعه یابد و مخزن های جدید اضافه شود شاید شاخص ها محقق شود. «نیازی» با اشاره به این که از نظر زیربنا باید به ازای هر 100 نفر جمعیت چهار متر مربع فضای کتابخانه ایجاد شود که از این شاخص هم عقب هستیم می گوید: مولفه های اصلی در کتابخانه ها تعداد اعضا، زیربنا وکتاب است که به صورت زنجیره ای به هم وصل هستند و تا یکی فراهم نباشد دیگری تامین نمی شود به گونه ای که تا فضا نباشد امکان تامین کتاب نیست و تا این شرط عملی نشود نمی توان عضو گرفت.
وی یک شرط مهم هم مطرح می کند و می گوید: همه این شاخص ها نیاز به اعتبار دارد و با وضعیت چند سال اخیر بودجه، تحقق آن بعید است و به همکاری همه مسئولان و خیران نیاز دارد.
وی ادامه می دهد: هم اکنون شهرستان بیرجند 9 کتابخانه عمومی نهادی دارد و حداقل دو نقطه روستایی چهکند و دستگرد به این زیرساخت فرهنگی نیاز دارد که البته کتابخانه دستگرد در حال ساخت است و کار در چهکند هم نیاز به پیگیری دارد و برای ساخت کتابخانه داخل شهر هم با شهرداری و شورای اسلامی رایزنی می شود تا در هر بوستان یا نقطه مناسب به ویژه در جنوب شهر کتابخانه عمومی ساخته شود.
وی تصریح می کند: با این وجود و با کمبود کتابخانه عمومی، طبق پیش بینی افق 1404 باید هر سال هزار مترمربع فضای جدید ساخته شود تا به 12هزار و122 متر مربع و برنامه شورای عالی انقلاب فرهنگی برسد. این ساخت و ساز براساس فهرست بهای امسال سالانه یک میلیارد و 500 میلیون تومان هزینه دارد و البته در سال های بعد این رقم افزایش می یابد و از طرف دیگر فقط هزینه ساختمان به تنهایی محاسبه شده است و تجهیزات و منابع و... باقی می ماند. با این حساب می توان گفت چشم انداز مورد نظر از دسترس دور است و به گفته «نیازی» در صورتی می توان به آن رسید که از ظرفیت خیران که در سال های اخیر تعامل شان هم بهتر شده کمک گرفته شود اما حیف است که مسئولان در این موقعیت و با اعلام آمادگی خیران برای تامین زمین اقدام نمی کنند.
وی به نتیجه رسیدن کتابخانه مرکزی بیرجند را کار بزرگی می داند که خود تامین بخش عمده ای از زیربنای کتابخانه ها را شامل می شود، طرحی که از برنامه چهارم توسعه به یادگار مانده است. برنامه ای که تکلیف کرده بود در هر استان یک کتابخانه مرکزی ساخته شود و در این سال ها استانداردها تعیین و ابلاغ شد اما به دلایلی مانند مشکل زمین و اعتبار به نتیجه نرسید و هر چند یکسری موانع اصلی برطرف شده است اما مسائل اعتباری وجود دارد. با این محاسبات که عقب ماندن از برنامه 20 ساله و چشم انداز را تایید می کند می توان نتیجه گرفت که مرکز استان در توسعه فرهنگی برنامه ششم و از جمله شاخص های کتابخانه های عمومی عقب است زیرا این مسئول می گوید: با این که بیرجند مرکز استان است اما از لحاظ زیربنا بدترین وضعیت را در بین شهرستان ها و رتبه یازدهم دارد اما از نظر تعداد اعضا و منابع از بقیه مناطق استان بهتر است و شرایط نرمال را دارد. نهاد کتابخانه ها، کتابخانه های عمومی را درجه بندی می کند و براساس برخی شرایط، بیرجند از شاخص های کشور هم جلوتر است برای مثال باید هشت هزار عضو داشته باشد در حالی که تعداد اعضای کتابخانه های عمومی 12هزار نفر و میانگین اعضا جلوتر است. وی ادامه می دهد: شهرستان بیرجند 261هزار نفر جمعیت و به ازای هر 18 هزار نفر، یک کتابخانه عمومی دارد که البته کتابخانه عمومی آیت ا... آیتی، آستان قدس و برخی کانون های فرهنگی هنری مساجد هم محاسبه نمی شود با این ها باز هم بیرجند شاخص کتابخانه های عمومی را ندارد.
فقط کمک شهرداری
او به کمک خیران خوش بین است و می گوید: قانون نیم درصد سهم کتابخانه های عمومی از درآمد شهرداری ها، فقط این نهاد را مجبور به مشارکت و پرداخت هزینه می کند و بقیه دستگاه ها الزامی برای کمک به کتابخانه های عمومی ندارند اما با این حال قانون دستشان را باز گذاشته است و می توانند مانند خیران و هیئت امنای برخی مسجدها به کتابخانه های عمومی کمک کنند.
به گفته وی برخورداری از کتابخانه استاندارد در شهرهای بالای 200 هزار نفر جمعیت ضروری است و با این که بیرجند را هم شامل می شود اما مرکز استان نه تنها از داشتن کتابخانه استاندارد محروم است بلکه کتابخانه مرکزی و علاوه براین زیربنای لازم را به اندازه کافی ندارد.