زهرا خسروی
راه رفتن در بافت قدیمی شهرهای کویری مانند قدم زدن در کوچه پس کوچه هزار توی تاریخ است، کوچه های باریک و پیچ در پیچ، خانه های گنبدی با دیوارهای بلند خشت و گلی و آجری، درهای چوبی رنگ و رو رفته و ...، هر کدام با معماری خاص و منحصر به فرد، قصه ای است تکرار نشدنی که فقط در قاب خاطره پدران و مادران این سرزمین به یادگار مانده است، معماری که حالا در دالان گذر زمان رنگ بی توجهی به خود گرفته است و حال و روز خوبی ندارد. از هر قسمت که وارد شوی فقط کوچه های خاکی و خانه های فرسوده در کنار معدود ساختمان های تازه ساز به شیوه مهندسی و غیر مهندسی در کنار یکدیگر قد علم کرده و یک سر و گردن بالاتر رفته است. پای صحبت ساکنان بافت های قدیمی شهر که بنشینی مشکلاتشان یکی دو تا نیست، برخی ترک های موجود بر دیوار خانه ها را نشانه می گیرند و از نبود ایمنی در آن سخن می گویند، بعضی به سقف های سست خانه اشاره می کنند که با هر باد و باران، خطر آوار شدن آن بر سر ساکنان وجود دارد.
ساخت و ساز بی ضابطه
در حال عبور از کوچه ای تنگ و باریک در یکی از مناطق فرسوده بیرجند، بانویی کهن سال عصا به دست شیب زیاد کوچه قدیمی را به سختی بالا می رود و هر از گاهی می ایستد تا نفسی تازه کند و به راه خود ادامه دهد. او می گوید: خانه ام بالای کوچه است و گاهی برای خرید و رفت و آمد به خیابان باید مسیر طولانی و شیب زیاد کوچه را طی کنم. از پیری و بیماری که چند سالی بر او عارض شده است، سخن می گوید و سختی رفت و آمد در این محله و نبود هزینه ای برای جا به جایی به مکانی بهتر چرا که به گفته وی، این مناطق سال های گذشته بر اساس سلیقه شخصی و حتی بدون ضوابط خاصی ساخت و ساز شده است و بیشتر اوقات خودرو نیز به سختی در آن تردد می کند و هر لحظه امکان خطر برای ساکنان آن وجود دارد. شهروند دیگری که چند سالی است خشکسالی و تعطیلی کسب و کار کشاورزی او را روانه شهر کرده است، از اجبار به سکونت در بافت های فرسوده سخن می گوید و می افزاید: چند بار برای دریافت وام نوسازی مسکن مراجعه کردم، اما با توجه به کارمزد بالا، از دریافت آن منصرف شدم. البته ناگفته نماند که مقدار وام برای بازسازی یک خانه نیز کفایت نمی کند بنابراین در صورتی وام ها برای افراد ساکن در این محله ها کارساز خواهد بود که وام بیشتری با سود کمتر برای ساکنان این مناطق پیش بینی تا مشکلات برطرف شود.
عمر بالای 30 سال
مشکلاتی که مسئول اداره بازآفرینی سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری بیرجند برخی از آن ها را تایید می کند و با اشاره به شرایط شهر و قرارگیری برخی نقاط آن روی گسل های فعال زلزله می گوید: از آن جا که این بافت ها سطح وسیعی از شهر و حدود 30 تا 35 درصد مساحت آن را در برمی گیرد و عمده این بناها عمر بالای 30 یا 40 سال دارد، درصد قابل توجهی و بیش از دو سوم بناها خطرآفرین است. «تبریزی»، جمعیت ساکن در محدوده محله های هدف بازآفرینی و بافت فرسوده شهری بیرجند را حدود 70 هزار نفر اعلام می کند و با اشاره به این که محدوده های خیابان آیت ا... طالقانی، معصومیه، موسی بن جعفر (ع)، بازار، 17 شهریور، خیابان انقلاب به سمت کانال کبوترخان و ... از محله های هدف بازآفرینی شهری و جزو بافت فرسوده است، می افزاید: با توجه به قرارگیری این محدوده ها روی گسل مرکزی، وضعیت مجموعه های مسکونی و تجاری واقع در این مناطق خطرآفرین است و درصد قابل توجهی از این بناها نیاز به بازسازی و مقاوم سازی دارد چرا که برخی بناها خشت و گلی است و هر لحظه امکان وقوع حادثه وجود دارد. البته او از مشوق هایی که به این منظور در نظر گرفته شده است، خبر و ادامه می دهد: به این منظور شهرداری 50 درصد تخفیف برای ساخت واحدهای مسکونی در محله های هدف در نظر گرفته است تا افراد با استفاده از این تسهیلات برای ساخت و ساز رغبت بیشتری داشته باشند.
صدور 14 پروانه در یک سال
وی از رقم تسهیلات ابراز بی اطلاعی می کند و اعلام اطلاعات بیشتر در این باره را مربوط به بانک های عامل می داند و می افزاید: سال گذشته حدود 14 پروانه ساخت در این زمینه صادر شد اما به دلیل گرانی مصالح و مواد مورد نیاز برای ساخت مسکن در شرایط کنونی رغبت مردم به ساخت و ساز در این نقاط کمتر شده است که این موضوع نیاز به تبلیغات و آرامش بیشتر بازار مواد اولیه و مصالح ساختمانی دارد. وی با اشاره به مجموع مساحت محله های هدف با 654 هکتار، بیشترین محدوده را با 230 هکتار مربوط به بافت نابه سامان میانی اعلام و اضافه می کند: همچنین محدوده سکونتگاه های غیر رسمی، روستاهای ادغام شده و محدوده بافت تاریخی به ترتیب 225، 155 و 44 هکتار را به خود اختصاص می دهد. وی از اجرای پروژه های بزرگ شهری با هزینه های میلیونی شامل احداث پارک، اجرای آسفالت، سالن ورزشی و ... در این محله ها خبر می دهد و می افزاید: نمی توان آمار دقیقی از میزان بازسازی در این محله ها طی سال های گذشته ارائه داد هر چند از برنامه های طراحی شده در این زمینه بسیار عقب هستیم.وی، نوسانات اخیر بازار را از مشکلات ایجاد شده برای ساخت و ساز در این محدوده ها بیان و تصریح می کند: ساختمان هایی در این محله ها شروع به بازسازی کرده و با پیشرفت 20 تا 30 درصدی به امید ارزان شدن مصالح تعطیل شده است هر چند شهرداری به تعهدات خود در این باره عمل کرده و تخفیف هایی برای شهروندان قائل شده است.وی محدوده های شمال شهر شامل محله های موسی بن جعفر (ع)، کارگران و جوادیه را از مواردی اعلام کرد که در صورت وقوع حادثه بیشتر در معرض آسیب قرار دارد و دلیل این موضوع را نیز نبود نظارت بر ساخت و ساز در گذشته دانست و افزود: منازل محدوده های خیابان آیت ا... طالقانی هر چند به شیوه امروزی نظارتی بر ساخت و ساز آن نبوده است اما به طور قطع از منازل محدوده شمال شهر، مقاوم تر است.
40 میلیون تومان؛ تسهیلات
رئیس دایره امور اعتباری بانک مسکن استان هم مبلغ تسهیلات برای ساخت و ساز در محله های هدف بازآفرینی شهری را 40 میلیون تومان اعلام می کند و می گوید: سال گذشته تسهیلات به طور تکلیفی ارائه می شد و افراد از طریق راه و شهرسازی برای دریافت آن معرفی می شدند. «فریدی» می افزاید: امسال این تسهیلات در قالب قرارداد عاملیت بین شرکت ملی بازآفرینی شهری ایران و بانک مسکن منعقد میشود و افراد از طریق راه و شهرسازی برای دریافت معرفی می شوند. به گفته وی، این میزان تسهیلات در همه شهرستان ها یکسان است و به منظور ساخت و ساز در محدوده های هدف بازآفرینی شهری به متقاضیان پرداخت می شود. البته این رقم برای افراد مجتمع ساز و حرفه ای ساز بیشتر است و در مرکز استان و شهرستان ها متفاوت خواهد بود.