نتیجه یک تحقیق دانشگاهی نشان داد
تعداد بازدید : 7
پستونشینی گنجینه های فرهنگ استان
نویسنده : قاسمی
خراسان جنوبی آداب و رسوم و فرهنگ های مختلفی در خود جای داده که نوع آن متناسب با هر منطقه متفاوت است.
گویش ها، پوشش ها، لهجه ها، موسیقی، صنایع دستی، آداب و رسوم، ازدواج، غذا و... ویژگی هایی هستند که به عنوان قابلیت های فرهنگی هر منطقه شناخته می شوند.
این شاخص ها به مرور زمان و با گسترش تکنولوژی ،توسعه شهرها، افزایش مهاجرت و... دچار تغییر و تحول شده و امروزه به جز در برخی نقاط استان، بسیاری از موارد رو به فراموشی است و بی توجهی به آن باعث شده که روند تغییر فرهنگ های حاکم گذشته شدت گیرد.
فرهنگ غنی و پیشینه تاریخی، مراکز آموزش عالی متعدد، فعالیت ها و فضاهای آموزشی، تعلق خاطر مردم استان به مولفه ها و متغیرهایی مثل گویش، پوشش و...، افزایش سطح سواد، علاقه مردم به فعالیت در زمینه های فرهنگی- هنری نسبت به دیگر مناطق کشور و... از جمله قابلیت های فرهنگی خراسان جنوبی است و در مقابل این شاخص ها کمبود امکانات، زیرساخت ها و فضاهای فرهنگی مناسب و عمومی نظیر آموزشگاه یا سالن تئاتر و...، وجود خرده فرهنگ های متعدد و احتمال حذف فرهنگ های سنتی مثبت، شفاف نبودن نیازها، اولویت ها و آموزش های فرهنگی و هنری، انگیزه مهاجرت به خارج از استان بین نخبگان، همجواری با مرز و قرارگیری در مسیر ورود قاچاق کالا و موادمخدر، گسترش استفاده از کالاهای غیر فرهنگی مثل سی دی های غیرمجاز، نبود پوشش شبکه های سیما در بعضی روستاها و... از نقاط ضعف و چالش های فرهنگی و اجتماعی استان است.
«مفید شاطری»، «محمود فال سلیمان» و «محمد حجی پور» استادان دانشگاه بیرجند در یک پروژه تحقیقاتی به بررسی شرایط و وضعیت این موارد پرداخته اند. براساس این تحقیق پتانسیل ها و نقاط قوت فرهنگی در استان بر ضعف ها و چالش های این حوزه غالب است.
براساس آنچه یکی از این محققان می گوید: کار بر اساس مدل swot انجام شد و در هر فصل توسعه فرهنگی بستر و زیرساخت توسعه در دیگر بخش ها در نظر گرفته شد.
نتایج این پژوهش نشان می دهد عوامل مثبت داخلی و خارجی موثر در توسعه فرهنگی بر عوامل منفی برتری وزنی دارد. براین اساس استان از پتانسیل های بالقوه بالایی به منظور توسعه فرهنگی برخوردار است اما تاکنون به مرحله فعل نرسیده بنابراین می توان با استفاه از نقاط قوت و فرصت های موجود برای تعدیل و رفع ضعف ها و تهدیدهای فرهنگی اقدام کرد.
بنابر نتایج مطالعات دکتر «شاطری» و همکارانش، استان از توان لازم برای توسعه فرهنگی برخوردار است زیرا در بعد عوامل داخلی با نقاط قوتی مانند فرهنگ غنی و پیشینه تاریخی، وجود مراکز آموزش عالی متعدد، داشتن اساتید مجرب در حوزه های مختلف و ارتقای میزان سوادآموزی و در بعد خارجی با فرصت هایی مانند کم شدن هزینه ها در استفاده از برخی تکنولوژی های نوین، کاهش چالش ها، تنش ها و ناهنجاری های اجتماعی و کم شدن مراجعات به برخی دستگاه های دولتی مواجه است.
عوامل موثر بر فرهنگ
دکتر «مفید شاطری» به شناسایی 15 عامل موثر داخلی بر فرهنگ اشاره می کند که وجود فرهنگ غنی و پیشینه تاریخی، مراکز آموزش عالی متعدد، اساتید مجرب در حوزه های فرهنگی وهنری، رشد میزان سواد، صدا وسیمای استانی، دستگاه های مختلف برای توسعه فرهنگی، تعلق خاطر مردم به مولفه های فرهنگی مانند پوشش، موسیقی، آداب و رسوم و... از آن جمله است. او تاکید می کند: فرهنگ قوی ، پیشینه تاریخی و سابقه امکانات آموزشی مانند حوزه های علمیه، مکتب خانه ها و مدرسه نوین در استان، مفاخر فرهنگی منطقه و... در کنار هم یک توان فرهنگی برای استان ایجاد کرده که این عوامل سلسله وار به هم متصل هستند و با فعالیت دانشگاه های جدید ، استادانی از نقاط مختلف کشور در منطقه حضور یافته اند که در افزایش ظرفیت فرهنگی استان موثر می باشند.
چالش ها
در مقابل این مولفه ها او از چالش هایی مانند کمبود مراکز فرهنگی مناسب، نبود پوشش شبکه های صدا و سیما در روستاها، شفاف نبودن اولویت های فرهنگی، نبود حوزه علمیه در برخی شهرستان ها، گسترش استفاده از کالاهای غیر فرهنگی نظیر ماهواره و سی دی های غیر مجاز، همسایگی با کشور جنگ زده افغانستان و... نام می برد که در مقابل فرصت ها وتوانمندی ها وزن کمتری دارند. «شاطری» نسبت به عوامل خارجی تهدید کننده فرهنگ هشدار می دهد که تمام کشور در معرض آن قرار دارد و در سال های اخیر با افزایش نقل و انتقالات انسانی خرده فرهنگ های مثبت در حال کمرنگ شدن است، از طرف دیگر فرهنگ یک عامل ثابت نیست و از عوامل داخلی و بیرونی تاثیر می پذیرد اما مهم این است که منطقه مغلوب فرهنگ مهاجم نشود.
به گفته وی، هر چند فرصت های مناسبی پیش روی توسعه فرهنگی استان است اما در حد زیادی از این موقعیت ها استفاده نشده و در این بین کاهش چالش ها ، تنش ها و ناهنجاری های اجتماعی بیشترین فرصت را برای توسعه فرهنگی استان فراهم کرده است .
به نظر وی و با استناد به تحقیق انجام شده نابرابری سطح فرهنگی بین مراکز شهری و روستایی به دلیل حرکت توسعه فرهنگی از کانون های شهری، تهدیدی جدی علیه توسعه فرهنگی استان است؛ علاوه بر این نابودی خرده فرهنگ های سنتی مثبت، یکدست شدن فرهنگ ها و تحمیل هزینه های مالی بر بعضی خانواده ها از دیگر تهدیدهای توسعه فرهنگی است که در دسته عوامل خارجی جمع بندی می شود. او استراتژی های مختلفی را براساس مدل تحقیقاتی برای توسعه فرهنگ منطقه پیشنهاد می دهد.
در استراتژی تهاجمی مورد نظر وی فراخوان واستقبال از سرمایه گذاران داخلی در زمینه تامین زیرساخت های سخت و نرم افزاری مورد نیاز در توسعه فرهنگی، استفاده از تجربیات و ایده های استادان و متخصصان دانشگاهی و حوزوی برای ارتقا و توسعه فرهنگ، کشف و استفاده از استعدادها و توانمندی های بومی، معرفی سنت ها و خرده فرهنگ های مناسب و کاربردی محلی با کمک مردم و صدا و سیما مطرح می شود.
گسترش فضاهای فرهنگی و هنری با کمک دستگاه های اجرایی، ایجاد فرهنگسرا در همه شهرستان ها، تدوین برنامه جامع فرهنگی استان به منظور تعیین سیاست ها و برنامه های آتی، واگذاری تسهیلات ویژه برای ارتقای تجهیزات و امکانات چاپ نشریات و... هم بخش دیگری از راهکارهای این گروه تحقیقاتی است.
استراتژی تحقیقاتی او بر بازنگری هم تاکید دارد، بر این که برنامه های فرهنگی زودبازده نیست و باید به ارتقای فرهنگی مناطق روستایی و تخصیص اعتبارات لازم هم توجه شود و علاوه بر این افزایش طرح های پژوهشی به منظور شناخت بیشتر وضعیت فرهنگی، مشارکتی مردم و... هم ضرورت دارد. به گفته وی، تدوین برنامه جامع فرهنگی استان به منظور تعیین سیاست ها و برنامه های آتی ضروری است.
او با تایید کمبود منابع مالی در اجرای پروژه ها وبرنامه های فرهنگی راهکاری ارائه و توضیح می دهد: باید مشارکت بخش دولتی کم شود وتصدی گری برعهده مردم باشد زیرا مشارکت این قشر در امور نقش موثری دارد.
در بحث های انسانی توسعه دو بخش مشارکت و توانمند سازی مهم است.
به عقیده وی علاوه بر استفاده از توان استان، با افزایش نقش مردم و سازمان های مردم نهاد در این قبیل امور، منابع مالی هم از طریق آنها قابل تامین است و در شرایط فعلی نمی توان خیلی منتظر کمک های دولتی ماند.
وی تدوین سند چشم انداز، جلوگیری از موازی کاری در دستگاه های فرهنگی و تدوین پیوست بومی و محلی از مسائل فرهنگی منطقه را هم توصیه و تاکید می کند: در اولین قدم باید نیازسنجی از بخش های مختلف فرهنگی براساس یک پژوهش مستدل و دقیق علمی از مردم انجام شود و سپس به مرحله اجرا ونظارت توسط ملت و دولت برسد زیرا بحث و پژوهش بدون عمل نتیجه ای ندارد.