«شریف»، فقط یک نام برای این خانه
زهرا خسروی-لا به لای کوچه های قدیمی شهر بر بلندی تپه ای که می توان آن را بامی از بیرجند نامید خانه ای خوش می درخشد .
این خانه قدیمی ناز دارد بر چهره شهر بیرجند، هرچند که قدیمی است و ترک های روزگار برچهره اش نمایان، اما همچنان زیباست و روزگار هم نتوانسته کمرش را خم کند، هر چند زخم هایی بر آن وارد کرده اما هنوز پابرجاست با دردهایی که کم کم می رود تا رنگ وبوی کهنگی بگیرد.
در کوچه پس کوچه های خیابان حکیم نزاری و بر بلندی تپه ای خانه شریف می رود که بیش از صد سالگی اش را جشن بگیرد بنایی که به گفته مدیر پایگاه بافت تاریخی در دوران قاجار ساخته و در زمان پهلوی اول ، بخشی به آن الحاق و مرمت شد .
دیوارهای بلند خانه از پایین دست، خود را از بناهای اطراف بالاتر می کشد گویا از همان دور دست تاریخ برای شخص خاصی ساخته شده تا از هر آسیبی در امان بماند و شاید به همین دلیل وسعت و زیبایی خاصی دارد.«نصرآبادی» هم این موضوع را تایید می کند وتوضیح می دهد: این خانه برای« شریف» اولین فرماندار بیرجند ساخته شده است.
خانه دو راه ورودی دارد در چوبی کوچکی که به حیاط و قسمت به ظاهر اعیانی خانه باز می شود و دری هم در ضلع دیگر بنا که به اتاق هاو فضاهایی راه دارد که به نظر عامیانه تر و به اصطلاح خودمانی است.
اما با توجه به این که خانه متعلق به فرماندار بوده این احتمال هم وجود دارد که در دوم خانه ،محلی برای رفت وآمد خدمه بوده باشد.
وارد حیاط که می شوی نگاهت به کف پوش مربعی و آجری بنا گره می خورد اما عظمت معماری خانه ها و وسعت آن، بلافاصله نگاهت را می دزدد و حیران می مانی از سلیقه معمار در آن سال های دور.
ساختمان دارای دو واحد مجزاست، پنجره های چوبی زیبا واسطه ای می شوند برای حضور خورشید در اتاق ها تا در سرمای زمستان گرما را میهمان اهالی کند و در تابستان نور و روشنایی را.
پله های آجری از دو طرف به قسمت اعیانی راه دارد اتاق هایی سفید وتمیز با سقف گنبدی، همان ابتدا آشپزخانه اپن با کاشی وکابینت و...خیره ات می کند، قدم هایت را سست می کنی تا حضور عناصر جدید و ناهمگون در این بافت سنتی یک باره تو را از اصالت فضای اولیه دور نکند، پنجره های چوبی با پرده های پوشیده از حریر و میز و صندلی های اداری در اتاقی بزرگ .
راهروی باریکی که به راه پله و بام ارتباط دارد و همه اتاق ها را به هم وصل می کند در انتهای واحد با چند پله، به در دیگری از این بنای بزرگ راه دارد.
از پایین که به بلندی دیوار نگاه می کنی نرده های شکیلی بر لبه بام ها کشیده شده که علاوه بر زیبا کردن نمای عمارت، تصور قدم زدن و نگاه کردن از بلندترین نقطه های شهر در روزگار قدیم را به ذهن می آورد و در مقابلش احتمال دیده بانی بر فراز خانه اولین فرماندار بیرجند و یا چای و شام خوردنی اعیانی در شب های خوش تابستان.
دری کوچک در ضلع دیگر بنا تو را به دنیای بزرگ و حیرت انگیز آن سوی عمارت می برد و به هر کدام از اتاق ها که قدم بگذاری راهروهای باریک و درهای چوبی تو را به فضای دیگری می برد اتاق هایی که همه به هم راه و روشنایی کمی دارند.
حوضی میان اتاق بزرگی حتی در آن نور کم نگاه را جلب می کند، نور از دریچه های سقف، هر چند کم سو به درون می تابد شاید اتاقی تابستان نشین که در نصر و خنکا با این حوض آب، ساعت های خوشی به یادگار گذاشته است .
زیر سقف های گنبدی و بلند که از بیرون خوش می نماید کاخ تصورت از این بنای باعظمت فرو می ریزد. دیوارهایی که فرو ریخته و حتی کاهگل بر پیکر قطور آنها دیده می شود ، تلی از خاک بر کف زمین و راهرویی که همچنان می پیچد به فضاهای جدید آشپزخانه بزرگ و قدیمی با تنور، اجاق و دودکش هایی که هنوز سیاه است ، مطبخ قدیمی که حالا جای خیلی چیزها در آن خالی است و از همهمه وسر و صدای زنان برای پختن نان و غذا خبری نیست و فقط سرما است و کمی ترس از اتاق های سیاه وتاریک ته آشپزخانه که حالا درونش خاک تلمبار شده است.
راهرویی هم به حمام قدیمی و سربینه راه دارد با خزینه و تختی کوچک و چایی که حالا سال هاست سرد شده ودیگر خبری از آن نیست.
مسیر بازگشت هم از راهروها می گذرد، یک تکه از پازل خانه قدیمی، اتاق کوچکی است که قفسه های آبی رنگ و درهای شیشه ای دارد شاید سال ها پیش این اتاق آفتابگیر ،روشن و دنج کتابخانه ای بوده که هر از گاهی با نگاهی به حیاط زیبا ، خستگی را ازتن می زدوده است.
حیاط بزرگ با چند باغچه بزرگ تزئین شده ،درختان تنومند و سربه فلک کشیده سرو حکایت از تاریخ کهن خانه دارد، هنوز چند درخت انار در باغچه نفس می کشند و چندتایی هم کف بر شده اند.
حوضچه زیبا و قشنگی در قاب نگاه قرار می گیرد که رنگ آبی اش نشان از انعکاس تکه ای از آسمان در آن دارد. اینجا هنوز باغچه ها زنده اند .
دیوار دور تا دور حیاط با نرده هایی به ارتفاع 45 سانتی متر از آجر و گچ با طرح های مشبک به سبک چلیپایی محصور شده و زیبایی دو چندانی به این بنای با شکوه داده است و از پس این نرده ها بخش زیادی از شهر زیرنگاهت است.
حدود 800 متر خانه
خانه شریف آن طور که مدیرپایگاه بافت تاریخی بیرجند می گوید750 مترمربع وسعت دارد، زیربنای بخش اعیانی آن حدود 500 مترمربع است و 6 سال پیش کف سازی اتاق ها، حیاط و مرمت پشت بام آن انجام و دیوارهای قسمت الحاقی دوره پهلوی نیز گچ شده است.
قسمت قدیمی تر بنا شامل راهرو ، بادگیر ، حوضخانه ، مطبخ، حمام و انباری است که پوشش حوضخانه به صورت گنبدی بر پشت بام خودنمایی می کند و هنوز حمام با همان شکل قدیمی و سربینه و رخت کن با یک تخت تعبیه شده در آن پابرجاست.
واگذاری به بخش خصوصی
«نصرآبادی» از برنامه ریزی برای واگذاری دوباره این بنا به بخش خصوصی خبر می دهد و این که کار در مرحله مزایده است البته بحث تجهیز و نوع کاربری بنا باید با نظارت میراث فرهنگی باشد و وجود کابینت، کاشی و سرامیک هم لازمه بهره برداری و استفاده از فضا است.لوله کشی آب، گاز و... برای بهره برداری از ساختمان ضروری است هرچند باید به گونه ای باشد که ضربه ای به بنا نزند.
خانه اولین فرماندار بیرجند
«نصرآبادی» توضیح می دهد: این خانه حدود 12 اتاق با کاربری مسکونی دارد و برای «شریف» اولین فرماندار بیرجند و محل زندگی او ساخته شده است. بناهای بافت تاریخی بیرجند بیشتر در دامنه تپه ها واقع و قسمت های پایین تر نیز برای کاربردهای کشاورزی استفاده می شده است زیرا در دامنه تپه ها نمی توانستند کشاورزی انجام دهند .
به گفته وی خانه شریف با شماره 4505 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.