زیر آسمان کویر
متن : زهرا خسروی * عکس ها : ابراهیمی - رضایی * صفحه آرایی : بهنام * نقشه : روابط عمومی اداره کل راه و شهرسازی
زهرا خسروی -خراسان جنوبی را اگر ایران کوچک بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم. در استان از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب چه به لحاظ طبیعی و چه تاریخی جاذبه هایی وجود دارد که در نوع خود بی نظیر است.
در پیشانی استان در گذر از قلعه کوه قاین و در مسیر بافت تاریخی بشرویه باید پا به شهری گذاشت که تون می نامندش.
جایی که کتابی بزرگ از تاریخ در خود نهفته دارد. باید چشید از خنکای آب آب انبارهای قدیمی سرایان تا بدن را جانی باشد برای رسیدن به لحظه ای آرامش در کنار بارگاه حسین بن موسی الکاظم(ع) طبس.
در مسیر جاده ای کویری و در راه حرکت به جنوب استان آرامگاه ابن حسام در خوسف حرف ها برای گفتن دارد از شاعر بی نظیر خراسان جنوبی و در بیرجند باغ های تاریخی تو را به تماشا می خواند، باغ هایی که به سرانگشت هنرمند معمارانی بزرگ نقش گرفته اند.
در وسعت بی انتهای استان و پس از گذر از کنار باغ و عمارت تاریخی شوکت آباد، چنشت و ماخونیک دو روستای شگفت انگیز سربیشه تو را میزبان می شوند، یکی به لحاظ پوشش مردمان و دیگری با معماری منحصر به فردش.
و پس از آن نگینی سبز از نهبندان دیار آسبادها پیش چشم خودنمایی می کند. اینجا دهسلم است، روستایی با درختان قد برافراشته نخل.
دهسلم دروازه ورود به کویر است، کویری بی منتها در امتداد اورست های شنی جهان. در مسیر خروج از نهبندان و در عمقی از کویر جایی زیر آسمان تالابی جا گرفته که مأمن زندگی شده است برای پرندگانی که خسته از این مسیر عبور می کنند «کجی نمکزار» زیبا فرصتی فراهم می کند تا دقایقی در کنار آن بیاسایی و در عبور از خراسان جنوبی باید نگاهی داشت به قله های بی نظیری که بر تابلوی طبیعت نقش بسته اند، تابلویی از کوه های مینیاتوری نهبندان.
شهرستان خوسف
آرامگاه ابن حسام
ابن حسام خوسفی شاعر سده نهم هجری است که آرامگاهش در شهر خوسف و بر فراز تپه صخرهای با بیش از ۵۰۰ سال قدمت قرار دارد.
مسجد جامع خوسف
مسجد جامع خوسف به عنوان یکی از بارزترین آثار تاریخی موجود در بافت تاریخی این شهر و در حاشیه خیابان اصلی شهر قرار دارد.
روستای خور خوسف
روستای خور واقع در خوسف و در فاصله 85 کیلومتری بیرجند قرار دارد که بافت تاریخی آن متأثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است.
ویژگی بارز بافت روستا که آن را از بقیه روستاهای دور و بر متمایز میکند، بافت فشرده و بادگیرهای پشت سرهم و کوچههای راسته و عمود بر هم که در تابستان سایه میسازد و در زمستان از هجوم بادهای سرد و گزنده جلوگیری میکند است.
شهرستان زیرکوه
کویر همت آباد
ریگ همت آباد که به ریگ آهنگران و پترگان هم شناخته می شود در روستای همت آباد زیرکوه واقع شده است. این روستا در150کیلومتری قاینات و 65 کیلومتری زیرکوه قرار دارد.
این منطقه یکی از غنی ترین و فعال ترین اکوسیستم های بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است. پوشش جانوری منطقه شامل پرندگان بیابانی همچون هوبره، زاغ بور، شاهین، چکاوک کاکلی، مگس گیر و...،انواع مار و عقرب، گربه و روباه شنی، گرگ، کاراکال، جبیر و.. است.
مسجد جامع افین
افین از روستاهای بزرگ و آباد زهان زیرکوه است . مسجد جامع افین مسجدی تک ایوانی و از معماری بسیار دقیق و هنرمندانه برخوردار است.
مسجد جامع افین به شماره ۲۱۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
شهرستان فردوس
شهر تاریخی تون
شهر تاریخی تون فردوس ۵۵ اثر تاریخی را در خود جا داده است .
آثار به جا مانده از شهر تون مجموعهای از ساختههای دست بشر از ادوار مختلف است، این آثار شامل این موارد است. مدرسه علمیه علیا از دوره صفویه، مسجد جامع تون یا مسجد جامع قدیم از دوره سلجوقیان، مسجد، آبانبار و حمام کوشک که مسجد آن به اوایل دوره اسلامی بر می گردد و حمام آن متعلق به دوره تیموریان است، حمام خیروز مربوط به دوره صفوی، حوضانبار و مسجد سیدی از دوران صفویه، حمام جانیار و حمام سردشت از دوره صفویه که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه فردوس
کوه قلعه فردوس، کوهی است در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر فردوس و محل یکی از قلعهها و دژهای مهم اسماعیلیه و مرکز استقرار این فرقه در قهستان و در خراسان جنوبی.
شهرستان طبس گلشن
امامزاده حسین بن موسی الکاظم(ع)
آستان مبارک امامزاده حسین بن موسی الکاظم (ع) طبس یکی از جاذبه های مذهبی این شهر است .
فضای این امامزاده با درختان نخل به زیبایی تزئین شده و حوض ها و فواره ها فضایی بسیار زیبا ایجاد کرده است.
زائرسراهای این امامزاده نیز با تلفیق معماری سنتی و مدرن، فضایی دلپذیر برای زائران این آستان مقدس فراهم کرده است.
ازمیغان؛ بهشت گردشگری طبس
روستای ازمیغان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است. این روستا در ۴۰ کیلومتری شرق بخش مرکزی طبس قرار گرفته است .
بافت تاریخی ازمیغان با آمیزهای از شکوه معماری بومی در قسمت جنوبی روستا شکل گرفته است.
در این روستا علاوه بر محصولات جالیزی، نخل و مرکبات و دیگر میوههای هر فصل، برنج نیز تولید میشود.
از جاذبههای گردشگری ازمیغان مزار سید محمد بن جعفر طیار، تخت عروس و آبشار قدمگاه است.
باغ گلشن؛ عروس کویر
باغ گلشن یکی از زیباترین باغهای ایرانی است که در شهر طبس و در دل کویر ایران قرار گرفته است .
طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ است که برگرفته از آیات قرآن در مورد بهشت، دو نهر در آن همدیگر را قطع می کنند، درختانی که گفته میشود 400 سال عمر دارند سایه دل انگیزی را در کنار دیوارهای کهن این باغ میگسترانند.
پدیده نادر دل کویر
چشمه آبگرم مرتضی علی از جاذبه های گردشگری طبیعی طبس در فاصله 27 کیلومتری مرکز این شهرستان و در مسیر گردشگری روستای خرو واقع شده است.
وجود این چشمه جوشان با 2 نوع آب گرم و سرد در کنار هم، در دل کویر ایران شگفتی ایجاد کرده است.
در طول مسیر چشمه آبگرم مرتضی علی، دیواره های بلند دره مانندی در دو طرف خودنمایی می کند و روی این دیواره ها حفره هایی است که به نظر می رسد با نظم خاصی بنا شده است.
شهرستان سرایان
رباط شاه عباسی سرایان
کاروانسرای سرایان معروف به رباط شاه عباسی متعلق به دوره صفوی به شیوه دو ایوانی ساخته شده است. حجره های متعدد این کاروانسرا برای استراحت کاروانیان ساخته شده است و دو ایوان نیز در اضلاع شمالی و جنوبی و نیز اصطبل در پشت ایوان و حجره های شمالی بنا جای گرفته است.
شهرستان سربیشه
چنشت، سرزمین رنگها
روستای چنشت سربیشه به عنوان یکی از 7 روستای شگفت انگیز ایران به لحاظ پوشش محلی به سرزمین رنگها شهرت دارد .
این روستا در فاصله ۶۰ کیلومتری جنوب شرق بیرجند به دلیل موقعیت جغرافیایی آن و داشتن مردمی با آداب و رسوم ویژه، وجود امامزاده سید حامد علوی و دو غار معروف، کلکسیونی از انواع جاذبه های گردشگری را درخود جای داده است.
ماخونیک ، روستای شگفت انگیز
ماخونیک یکی از 7 روستای شگفت انگیز کشور در شهرستان سربیشه و 142 کیلومتری بیرجند واقع شده است. علت مشهور شدن روستای ماخونیک آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمانش است. بافت مسکونی روستا در دامنه تپه است و خانه ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند، کف خانه ها حدود یک متر از سطح زمین پایین تر است .
شهرستان نهبندان
تالاب کجی نمکزار نهبندان
تالاب کجی نمکزار نهبندان با دارا بودن چشم اندازی بسیار زیبا، در 75 کیلومتری نهبندان واقع است.
از آنجا که در فصل های پاییز و زمستان این تالاب دارای آب است به محل امنی برای پرندگان آبزی تبدیل شده و همه ساله پذیرای 5 هزار پرنده مهاجر و گاه از نوع نایاب است.
کوه های مینیاتوری نهبندان
کوه های مینیاتوری یکی از زیباترین شگفتی های طبیعت در شش کیلومتری جنوب غرب نهبندان است که دیدن آن هر تماشاگری را حیرت زده می کند.
« دهسلم»؛ دروازه کویر لوت
روستای «دهسلم» نهبندان یکی از روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی و دروازه ورود به کویر لوت و گذار به کرمان و کلوت های شهداد به شمار می رود .
کویر دهسلم نهبندان یکی از زیباترین مناطق کویری و گردشگری ایران و جهان به شمار می رود.
شهرستان قاین
مسجد جامع قاین
مسجد جامع قاین بنایی است بسیار قدیمی که امروز با گذشت یک هزار و 100سال همچنان بلندترین عمارت قاین است. از کتیبه های متعدد مسجد جامع می توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است.
منبر چوبی بزرگ و نفیس مسجد مربوط به سال 1082هجری است که از چوب چنار به طرز ماهرانه ای ساخته شده است.
منطقه نمونه بوذرجمهر
منطقه نمونه گردشگری بوذرجمهر با حدود 509 هکتار وسعت از سمت شرق و جنوب شرق به ارتفاعات کوه ابوذر و قلعه کوه قاین گسترده شده است.
اراضی کوهستانی همراه با دشت و چشم اندازهای مناسب در حومه شهر که به منطقه بوذرجمهر جلوه خاصی بخشیده نیز از جاذبه های طبیعی این منطقه است.
شهرستان درمیان
«فورگ»بر بلندای تاریخ
قلعه فورگ در روستای فورگ و در ۵ کیلومتری اسدیه مرکز شهرستان درمیان یکی از منحصربهفردترین اثرهای تاریخی استان است.
از نظر پیشینه تاریخی ، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است. قلعه فورگ بعد از قلعه الموت مهمترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب میآمده است. قلعه در مجموع دارای ۱۸ برج بوده که اکنون تعدادی از آنها باقیمانده و مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ، آجر و خشت است. این قلعه بر بالای صخرهای سنگی پس از قرون متمادی همچنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است، همچنین بر بلندای حصار و برجها، سازههای کنگرهداری وجود دارد و منافذی (تیرکش) جهت دیدهبانی و دفاع دیده میشود.