رنجبر-مدیریت پسماندها برای جلوگیری از مخاطرات زیست محیطی از مسائل مهمی است که سال ها پیش در کشور مطرح شد و این موضوع شامل همه پسماندها اعم از پزشکی، صنعتی،کشاورزی و... می شود و از همه مهم تر آن که تنوع زباله ها این روزها پیگیری این مسئله را در شهری همچون بیرجند و حتی در استان بیشتر می کند.
مدت ها پیش خبرنگار روزنامه« خراسان جنوبی» زباله گاهی را اطراف بیرجند مشاهده کرد که میزبان عقاب های شمالی بود و خروارها زباله محیط زیست را به خطر می اندازد در حالی که مسئولان ادعا می کنند دفن و مدیریت پسماندها خیلی اصولی تر از دیگر شهرهای کشوردر بیرجند انجام می شود وبه نظر می رسد می توان جای خالی کارخانه کمپوست را هم نادیده گرفت.مدیریت پسماندها در حال حاضر در خان اول مطالعات قرار دارد و تا به سرانجام رسیدن در استان باید راهی طولانی را پشت سر بگذارد، اما با همه این صحبت ها سوالی مطرح می شود که مدیریت پسماندها کجاست وچرا این قانون در استان اجرا نمی شود؟ آیا به طور کلی به این موضوع توجه شده و مطالعاتی از طرف دستگاه های اجرایی در این زمینه انجام شده است؟ معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند از برنامه های بلند مدت برای محل دفن زباله های شهری بیرجند صحبت می کند که به طور قطع نواقص آن به مرور برطرف خواهد شد.
به گفته «خانزاد» سوله ای که در محل دفن زباله های بیرجند وجود دارد برای بازیافت تعبیه شده اما با توجه به ابعادی که دارد بعدها می تواند به کارخانه کمپوست هم تبدیل شود ولی در حال حاضر برای فرآوری زباله مجوز دریافت کرده ایم.
وی ادامه می دهد: به علاوه پی گیر بودیم تا کف سازی و احداث دیوارهای این سوله را هم در سال جاری انجام دهیم اما به دلیل مشکلات ومحدودیت های مالی این کار عملی نشد.آن طورکه او می گوید: بعد از آماده سازی، این سوله باید به بخش خصوصی واگذار شود که دراین زمینه هم باچند سرمایه گذار صحبت شده و باید این درخواست ها به شورا ارائه شود و در صورت موافقت شورا تلاش های دیگری برای ادامه کار انجام دهد و بخش خصوصی را وارد گود کند.
واحد فرآوری زباله
به گفته وی اگر محدودیت های مالی شهرداری برطرف شود تصمیم براین است که نیمه اول سال آینده واحد فرآوری زباله های شهری بیرجند وارد فاز عملیاتی شود، همچنین شهرداری پی گیر است که در کنار آن کارخانه ورمی کمپوست را هم ایجاد کند.
این موضوع را هم یادآور می شود که در شهرهای شمالی چون زمین کم است برای دفن زباله مشکل دارند بعلاوه عمق دسترسی به آب های زیرزمینی هم کم است و احتمال نفوذ شیرابه های زباله ها به آب های زیرزمینی هم وجود دارد اما در این نقطه زمین ها لم یزرع بوده و از طرفی بر اساس مطالعاتی که انجام شده عمق آب های زیر زمینی در منطقه مورد نظر به بیش از 100 متر می رسد پس بدون دردسر می توانیم زباله ها را دفن کنیم.
مسئله دیگر که او متذکر می شود این است که به لحاظ زیست محیطی سوزاندن زباله ها انجام نمی شود اما اگر گاهی دودی به آسمان می رود چون مواد اشتعال زا دربین زباله ها زیاد است و شیشه هم وجود دارد این شیشه همانند ذره بین عمل کرده و سبب آتش گرفتن زباله ها می شود و این مشکل هم بیشتر درروزهای آفتابی و گرم اتفاق می افتد.
انعقاد قرار داد با 4شرکت بازیافت
وی 7مرداد ماه سال گذشته هم گفت: طرح تفکیک زباله از مبداء پس ازگذشت 10 سال از مصوبه دولت، در بیرجند اجرایی شد وبا استناد به ماده 4 آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند مصوب سال 84 هیئت دولت، با 4 شرکت انعقاد قرارداد شد تا طرح تفکیک زباله از مبداء را اجرایی کنند. به گفته وی برای شروع کار قرار شد کانکس هایی در برخی از نقاط بیرجند جانمایی شود که در مرحله اول 4کانکس جانمایی شد .
اما از نتایج تحقیقات گروه محیط زیست دانشگاه بیرجند هم در زمینه مدیریت پسماندها نباید غافل شد. به گزارش «خراسان جنوبی» نتایج تحقیق دکتر «علیرضاپورخباز » عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند در سال های 89و90 نشان می دهد میزان زباله های تولیدی استان شامل زباله های خانگی، بیمارستانی و نخاله های ساختمانی در روز بین250 تا 300 تن است که این آمارمربوط به مراکز شهرستانی است و میزان زباله های تولیدی روستاها در نظر گرفته نشده است.
در این میان میزان زباله خشک وتر که هر فرد روزانه در خانه تولید می کند زباله های خانگی( حدود 405 گرم) است که با توجه به جمعیت استان حدود 65 تا 70 تن در روز خواهد شد.
براساس این تحقیق سرانه زباله تولیدی هر شهروند بیرجندی (خانگی، نخاله های ساختمانی و...) بین 600 تا 650گرم است به علاوه بیشتر زباله های تولیدی استان که تر است70 تا 75 درصد و زباله های خشک 25 تا 30 درصد کل زباله های تولیدی را تشکیل می دهد. براساس این تحقیق میزان تولید زباله در شهرهای استان متفاوت و در شهرهای کوچک سرانه زباله تولیدی کمتر است اما بیرجند به عنوان مرکز استان با رقمی بیش از 119 تن، بیشترین میزان زباله را در روز تولید می کند.
عضوسابق هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه بیرجند که این تحقیق را انجام داده پسماندها را به4 گروه بیمارستانی، کشاورزی، خانگی و صنعتی تقسیم می کند و درباره پسماندهای کشاورزی می گوید: بیشتر پسماندهای کشاورزی بیرجند مربوط به انواع زراعی است که می توان آن را در زمین کشاورزی برای باروری زمین های همان منطقه دفن کرد و پسماندهای دامی را هم که بیشتر از طریق کشتارگاه ها تولید می شود یا پسماندهای محل پرورش دام و طیور است باید پس از تبدیل به کمپوست دامی برای زمین های زراعی مورداستفاده قرارداد. دکتر«پورخباز» می افزاید: چون میزان پسماندهای کشاورزی زیاد نیست، این نوع پسماندها مشکلی برای منطقه به وجود نمی آورد.
طرح ناموفق تفکیک زباله از مبداء
به گفته وی دفع بهداشتی زباله شامل دفن بهداشتی( روش گودالی بهترین روش برای مناطق کویری است) بازیافت وبازیابی مجدد است.این درحالی است که مسئولان مربوط به این حوزه در بیرجند با گذشت 13 سال از مرکز شدن شهربیرجند هنوز در اجرای طرح تفکیک زباله از مبداء موفق نشده اند.
او هرچند نبود سازمان مدیریت پسماند را یکی ازموانعی می داند که تاکنون برای تحول زیست محیطی دراین استان عملیاتی نشده اما به نظرش می توان بحث پسماند را با داشتن یک مدیریت پسماند تا حدودی دنبال کرد.
از طرفی خراسان جنوبی منطقه ای کویری است و خاک رس و غیر قابل نفوذ ی دارد بنابراین بهترین اماکن برای دفن زباله موجود است.
او یکی از شرایط محل دفن زباله را فاصله 10 تا 15 کیلومتری از شهر و دوراز منطقه مسکونی عنوان می کند و می گوید: علاوه براین محل دفن زباله نباید باعث ایجاد آلودگی زیست محیطی شود.
او در حالی که بالاترین آلودگی زیست محیطی بیرجند را مربوط به وسایل نقلیه می داند تاکید می کند: اگرفکری برای بازیافت زباله نشود این مسئله هم می تواند منجربه آلودگی زیست محیطی در منطقه شود.
نبود ساختار و تشکیلات مصوب
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست هم با اشاره به مهم ترین ضعف مدیریت پسماندها در استان می گوید: نبود ساختار و تشکیلات مصوب سازمان یافته در دستگاه های متولی و مدیریت های اجرایی پسماند از مهمترین نقاط ضعف در این زمینه است.
«اله پور» در ادامه به قانون مدیریت پسماندها اشاره می کند که در سال 1383 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و در آن پسماند به پنج گروه تقسیم بندی شده اند که عبارتند ازپسماندهای عادی، پزشکی(بیمارستانی)، پسماندهای ویژه، کشاورزی و پسماندهای صنعتی.
بنابر اطلاعات وی بر اساس آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها وظیفه مدیریت پسماندها بر عهده مدیران اجرایی مربوط گذاشته شده است که وظیفه برنامه ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع آوری، ذخیره سازی، جداسازی، حمل و نقل، بازیافت، پردازش، دفع پسماندها و همچنین آموزش و اطلاع رسانی در این زمینه را عهده دار هستند. به گفته وی به همین دلیل مدیریت های اجرایی پسماندهای پنج گانه را شهرداری ها، بخشداری ها و دهیاری ها، وزارت کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد کشاورزی و دستگاه های استانی و شهرستانی این وزارتخانه ها بر عهده دارند.
اقدامات رصد می شود
وی ادامه می دهد: همچنین به منظور هماهنگی بین دستگاه های اجرایی مربوط که در قانون بیان شده ، کارگروه مدیریت پسماند در سطح ملی به ریاست رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و در سطح استانی به ریاست معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تشکیل شد و برابر وظایف محوله، نسبت به رصد اقدامات مدیران اجرایی پسماند و ایجاد هماهنگی های لازم اقدام می کند. وی تاکید می کند: بر اساس ماده 23 قانون مدیریت پسماندها، نظارت برحسن اجرای قانون مدیریت پسماند است.
طرح های مصوب شهرستانی
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست استان می گوید: هر نوع مدیریت پسماندهای عادی در شهر و روستا وابسته به تهیه طرح های جامع وتفصیلی مدیریت پسماند است و شهرداران استان به منظور تهیه طرح ها، اقداماتی انجام داده اند و تاکنون شهرستان های بشرویه و سرایان توانسته اند طرح جامع مدیریت پسماند را در کارگروه مدیریت پسماند استان مصوب کرده و تاییدیه لازم را دریافت کنند.
همچنین برای دیگر پسماندها نیز طرح هایی توسط مدیریت های اجرایی مربوط تهیه شده و مبنای عمل قرار گرفته است. « اله پور» توضیح می دهد: اداره کل حفاظت محیط زیست استان نیز در اجرای وظایف نظارتی اقدام به انجام طرح های پژوهش با عناوین ساماندهی و مدیریت پسماند ویژه، شناسایی و بررسی پسماندهای ویژه استان و طبقه بندی آنها بر اساس کنوانسیون بازل، پسماندداری معادن فعال استان، گزارش آمار پسماندهای پزشکی و وابسته کرده است.
به گفته وی وظیفه ادارات کل حفاظت محیط زیست ، نظارت بر اقدامات مدیریت های اجرایی پسماند و هماهنگی لازم برای برگزاری کارگروه مدیریت پسماند است و به طورحتم هر یک از مدیریت های اجرایی پسماند اقداماتی را درزمینه اجرای قانون انجام داده اند و در اجرای آن از ارشادات و مصوبات کارگروه مدیریت پسماند استان و همچنین مشاوران مربوطه استفاده کرده اند.
مخاطرات بدون مدیریت پسماندها
وی ادامه می دهد: هر گروه از پسماندهای پنج گانه نیازمند روش های خاص برای مدیریت هستند و نبود مدیریت صحیح و اصولی در هر گروه از پسماندها می تواند مخاطره آمیز باشد.
وی تاکید می کند: واحدهای تولیدی و صنعتی استان که دارای پسماند هستند موظفند نسبت به ارائه گزارش «خوداظهاری پسماند» به اداره کل حفاظت محیط زیست استان اقدام کنند و بر این اساس گزارش های ارائه شده بررسی و نظریات ارشادی و یا تذکرات لازم به واحدها ابلاغ می شود و همه پسماندهای پنج گانه که در قانون مدیریت پسماند از آنها یاد شده در صورت نبود مدیریت صحیح می توانند باعث ایجاد مخاطرات زیست محیطی و انسانی شوند.