نیم قرن تلاش و دستیابی به 5 رقم برتر و سازگار در قطب نخیلات استان
طغیان آفات، برداشت خرمای طبس را 30 درصد کاهش داد
نویسنده : فرخ نژاد
شرایط آبی و خاکی منطقه سبب شده تا قدمت نخل کاری در طبس به هزار و 500 سال قبل برگردد و همین قدمت باعث شد تا سال 1384 ایستگاه بررسی سازگاری نخیلات در این شهرستان پایه گذاری شود.
اکنون نیز بعد از 47 سال از پایه گذاری این ایستگاه در آن با کاشت رقم های مرغوب و تجاری استان های خرما خیز کشور نتایج نشان داده است که با کشت و انتقال 51 رقم پاجوش و نهال کشت بافت ارقام مختلف خرما به منظور شناسایی گونه های مناسب با اقلیم منطقه 5 رقم زاهدی، کبکاب، بریم، پیارم و مضافتی جزو ارقام برتر و سازگار با آب و هوای طبس است. اما قهر 18 ساله آسمان با خراسان جنوبی به ویژه این شهرستان کویری که خاستگاه نخیلات استان به حساب می آید سبب شده تا در اثر طغیان آفات و کمبود آب این محصول که از منابع درآمد اصلی کشاورزان طبس محسوب می شود در سال زراعی جاری حداقل به 30 درصد کاهش یابد و حدود 73 میلیارد و 852 میلیون ریال به نخل کاران خسارت وارد شود.
مدیرجهاد کشاورزی طبس به «خراسان جنوبی» می گوید: در حال حاضر سطح زیرکشت نخیلات این شهرستان هزار و 573 هکتار (هزار و 256 هکتار اصلاح شده و 317 هکتار بومی) است که در این سطح بیش از 220 هزار نفر نخل و جود دارد. مهندس«داود بخشایی»، میزان محصول تولید شده از سطح بارور ( هزار و 145 هکتار) را حدود 4 هزار و 900 تن خرمای اصلاح شده و بومی اعلام کرد و ارقام عمده خرمای اصلاح شده در شهرستان طبس را شامل زاهدی،کبکاب، مضافتی، پیارم و بریم دانست.
کمترین بارندگی ها در طبس
وی در مورد تاثیر خشکسالی ها بر این محصول می افزاید: در سال زراعی 96-95 شهرستان طبس فقط 41.6 میلیمتر بارندگی داشته و کمترین میزان در بین شهرستان های استان است و همین کمی بارندگی، خشکی وکاهش رطوبت هوا باعث عدم تلقیح مناسب، میوه نشینی پایین، بروز آفات مکنده مانند زنجره و طغیان آفات چوبخوار مثل موریانه و سوسک شاخدار شده است.
به گفته وی هجوم این آفات سبب شده تا شاهد زوال درختان و کاهش محصول به میزان حداقل 30 درصد به ارزش 73 میلیارد و 852 میلیون ریال باشیم.
به طور حتم با استمرار خشکسالی ها و کمبود آب نباید مدیریت جهاد کشاورزی طبس به دنبال توسعه نخیلات این شهرستان باشد. از مدیر جهاد کشاورزی دراین زمینه سوال شد.
«بخشایی» می گوید:در زمینه توسعه نخیلات، به دلیل محدودیت آب به عنوان اصلی ترین عامل تولید از نظر کمی و کیفی و ممنوعه بودن دشت ها برای دسترسی به منابع جدید آب؛ احداث باغ های نو به صورت جدی و فراگیر نیست و در حال حاضر توسعه نخیلات در مناطقی از شهرستان که سیستم آبیاری از غرقابی به تحت فشار و یا الگوی کشت از زراعی به باغی تغییر می کند و یا امکان کشت مخلوط خرما توأم با محصولات زراعی به ویژه علوفه وجود دارد یا در قالب جایگزینی باغات درجه 3 و اصلاح باغ های درجه 2 امکان پذیر است.
صنایع تبدیلی خرما
سوال دیگر که در این زمینه به ذهن متبادر می شود این است که با توجه به این که طبس یکی از قطب های نخیلات کشور به حساب می آید تا چه اندازه صنایع تبدیلی مربوط به آن در شهرستان فراهم است؟
مدیر جهاد کشاورزی طبس درپاسخ به این پرسش می گوید: این شهرستان مقام اول سطح زیر کشت و تولید خرمای استان را به خود اختصاص داده است و محصول تولیدی در بازار طبس و شهرهای اطراف عرضه می شود.
به گفته «بخشایی» با توجه به روند رو به افزایش تولید خرمای طبس، انتخاب نام تجاری خاص برای محصول تولیدی، ایجاد سردخانه و صنایع تبدیلی و فرآوری خرما در شهرستان از ضروریات است که پیگیری های لازم در این زمینه انجام شده و جهاد کشاورزی برای صدور مجوزهای لازم و در اختیار گذاشتن تسهیلات بانکی آماده همکاری با سرمایه گذاران بخش خصوصی است.
به علاوه تا کنون 3 مورد جواز تاسیس فرآوری، بسته بندی خرما و تولید شیره و سرکه صادر شده و یک مورد آن دارای پروانه بهره برداری است که در حال حاضر غیر فعال است.
همچنین از دیگرقسمت های خرما مانند برگ و لیف در قالب مشاغل خانگی ،صنایع دستی تهیه و از برگ خرما نیز برای خوراک دام استفاده می شود.
مشکلات نخل کاران
خرماکاران طبس در حال حاضر با چه مشکلات و چالش هایی دست و پنجه نرم می کنند؟
به گفته این مسئول نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی فعال در زمینه خرما ، استمرار پدیده خشکسالی و کاهش دبی منابع آبی و نبود سردخانه صنعتی ویژه نگهداری خرما و محصولات کشاورزی با ظرفیت مناسب از جمله این چالش ها به حساب می آید.
اما ایستگاه بررسی سازگاری نخیلات طبس با چه اهدافی راه اندازی شد؟
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان در پاسخ به این پرسش می گوید: نخل کاری در طبس از یک سابقه هزار و 500 ساله برخوردار است و نخل یکی از محصولات بومی منطقه با توجه به شرایط آبی و خاکی لازم محسوب می شود. به گفته «بخشایی» همین سابقه کشت نخیلات و شرایط مناسب آب و هوایی باعث شد تا در سال 1348 موسسه تحقیقات، اصلاح و تهیه نهال و بذر، ایستگاه بررسی سازگاری نخیلات را با غرس 16 رقم نخل از ارقام مرغوب و تجاری از استان های خرما خیز کشور در طبس راه اندازی کند و در حال حاضر پس از گذشت 47 سال همه این ارقام سازگاری خود را با آب وهوای این شهرستان نشان داده و حتی بعضی از ارقام از نظر کمی و کیفی، عملکرد بهتری نسبت به مبادی خود داشته اند.
هدف از راه اندازی ایستگاه نخیلات
بنابراین هدف اصلی ایستگاه نخیلات با توجه به سابقه کشت نخیلات در شهرستان ، بررسی سازگاری ارقام مرغوب و تجاری خرمای کشور با اقلیم طبس برای جایگزینی و اصلاح و توسعه باغ هاست. او این موضوع را هم یادآوری می کند که بین سال های 1385 تا 1393 به منظور بررسی سازگاری دیگر ارقام تجاری و مرغوب کشور 34 رقم جدید پاجوش و نهال کشت بافت خرما از مناطق خرما خیز کشور به این شهرستان حمل و در ایستگاه مزبور غرس شد.
وی درباره اقدامات انجام شده برای شناسایی گونه های مناسب با اقلیم منطقه دراین ایستگاه نیز توضیح می دهد: انتقال وکشت بیش از 51 رقم پاجوش و نهال کشت بافت ارقام مختلف خرما در سال های 48و 85 تا 93 به منظور شناسایی گونه های مناسب با اقلیم منطقه و در نهایت معرفی ارقام (زاهدی، کبکاب، بریم، پیارم و مضافتی ) به عنوان ارقام برتر و سازگار یکی از این اقدامات است.
به علاوه اجرای طرح تحقیقی- تطبیقی بررسی سازگاری و تعیین خواص کمی و کیفی ارقام خرما در سال 85 ، با عنایت به سازگاری ارقام کشت شده و عملکرد مطلوب آن ها از نظر کمی و کیفی نیز به همین منظور انجام شد که نتایج حاصل در انتخاب ارقام قابل توصیه به کشاورزان مورد استفاده قرار گرفته است و ارقام برتر و سازگار این بار از نظر علمی و در قالب اجرای طرح (شامل مضافتی، زاهدی، کبکاب، بریم، پیارم) برای اصلاح نخیلات بومی و توسعه کشت نخیلات در این شهرستان به بهره برداران معرفی شده است.