فرخ نژاد- مادر بزرگ هنوز از دست بافته هایی که مادرش با دستگاه توبافی برای جهازش بافته است در صندوقچه قدیمی گوشه پستوخانه تعدادی را به یادگار نگه داشته است.
دلتنگ مادر که می شود به این صندوقچه خاطرات هم سر می زند .
حوله ها و چادرشب هایی که سرپنجه هنر مادرش است را به نظاره می نشیند و زیر لب می گوید: چه هنرمندانه مادرم تارو پودها را در هم تنیده، کاش زنده بود تا بوسه باران می کردم این دستان هنرمند را.
اولین تار و پودهای این پارچه ها را هنرمندان خطه خوسف در ابتدای قرون اسلامی در هم تنیدند و همین قدمت دیرینه آن سبب شده تا در تاریخ طبری از هنر پارچه بافی دیار نرگس ها نام برده شود.
در اصطلاح محلی به آن توبافی می گویند و مواد اولیه آن پنبه طبیعی محلی با رنگ قهوهای به نام «مله» است که مردم آن را خوش یمن می دانند.
مدتی است که حوزه صنایع دستی میراث فرهنگی قدم هایی را برای احیا و رونق مجدد آن دسته از هنرهای دستی که به ورطه فراموشی سپرده شده بود برداشته و نمونه این هنر هم پارچه بافی خوسف است که دوباره قرار است دستگاه های توبافی به کار افتد اما برای این که هنر دیرین دیار نرگس ها بتواند پرنقش و نگار در بازارهای داخلی و جهانی حاضر شود باید در حوزه آموزش این هنر به نسل جدید آن هم به صورت فنی و حرفه ای قدم هایی برداشته شود.
دراین زمینه کارشناس مرکز فنی و حرفه ای خوسف به راهکارهایی اشاره می کند که در صورت عملی شدن می توان شاهد رونق بیش از پیش این هنر دیرین خوسف در خراسان جنوبی، ایران و حتی جهان بود.
«کوثر یوسفی» می گوید: گام هایی که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دو سال اخیر برای احیای هنر پارچه بافی خوسف برداشته قابل قدردانی است و باید امیدوار بود که در سالهای آتی شاهد حضور پرنقش و پررنگتر این هنر در بازارهای محلی، کشوری و جهانی و همچنین نمایشگاههای مختلف باشیم.
به گفته او لازمه این مهم شناسایی وضعیت حال حاضر هنر پارچه بافی به لحاظ نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصتهای پیش رو است تا با تولید محصولات در گستره وسیع و تنوع فراوان، جایگاه آن در فرهنگ و اقتصاد آینده حفظ شود.
برای نیل به این منظور پیشنهاد می کند که احیاء و زندهسازی این هنر همراه با شناسایی پارچهبافان زبردست و قدیمی و برگزاری کلاسهای آموزشی و ترویجی به منظور گسترش آن برای نسلهای آینده، تقویت مدیریت محلی صنایع دستی با ایجاد تعاونیهای فعال ضمن حمایت مادی و معنوی، شناسایی بازارهای محلی و کلان برای تحقق معیشت پایدار، تبلیغات محصول و همچنین دیگر ارزش های آن در قالب رسانههای مختلف تصویری و رادیویی به منظور جذب گردشگران و آگاهسازی آنان و همکاری و هماهنگی مسئولان و کارشناسان اجرایی با جامعه محلی، مد نظر و مورد توجه قرار گیرد.
این کارشناس فنی و حرفه ای می افزاید: در حال حاضر یکی از مهمترین جنبههای حائز اهمیت ،ترویج و آموزش این هنر، زنده نگه داشتن و توسعه آن است که با برگزاری کلاسها و کارگاههای آموزشی در مراکزآموزش فنی و حرفه ای می توان به این مهم نائل آمد و با حضور پارچهبافان و افراد متخصص در بین مردم موجب آگاهسازی عمومی وترویج آن شد.
علاوه بر این در بازدید گردشگران از نمونهها و کارگاههای موفق و کارآفرین میتوان ظرفیت و قابلیت صنایع دستی پارچهبافی را در بخش فرهنگی و اقتصادی نمایان ساخت.
به اعتقاد«یوسفی» توسعه آموزش فنی و حرفه ای باعث می شود افراد پس از کسب مهارت و تخصص،دانش فنی و توانایی های لازم را به دست آورند و با داشتن این مهارت ها محصول با کیفیتی تولید کنند. به دنبال آن با افزایش کیفیت محصول ،تقاضا نیز افزایش خواهد یافت و این امر نه تنها منجر به درآمدزایی بیشتر می شود بلکه باعث پیشرفت های اقتصادی واجتماعی می شود و در نهایت به آسان شدن روند رو به رشد و توسعه پایدار کشور منجر خواهد شد.
وی ادامه می دهد: آنچه فنی و حرفه ای را بر آن داشته تا قدم های محکمی در آموزش و ترویج این هنر دیرین دیار فرهنگی خوسف و برای معیشت زایی بردارد، حمایت های مسئولان و متولیان رده های مختلف به ویژه فرمانداری خوسف است.
جایگاه هنر خوسف
کارشناس مرکز فنی و حرفه ای خوسف در ادامه به جایگاه این هنر در شهرستان اشاره می کند و می گوید: خوسف که مهد فرهنگ و هنر است و البته دارای صنایع دستی متنوع، نقش خود را از گذشته های بسیار دور در مطرح ساختن صنایع دستی ایران ایفا کرده و جایگاه قابل توجهی در شهرت صنایع دستی خراسان جنوبی دارد.
«کوثر یوسفی» می افزاید: از برجستهترین محصولات سنتی این شهر پارچههای دستباف است که به سبب آن شغل پارچهبافی عمومیت و ویژگیهای منحصربه فردی دارد.
پارچه بافی که در اصطلاح محلی به آن تون بافی یا توبافی می گویند براساس مستندات تاریخی، از معروف ترین دست بافته ها و پارچه های پنبه ای و ابریشمی در ایالت قهستان در قرون اولیه اسلامی است و در خوسف نیزاین دست سازه قدمتی دیرینه داشته به طوری که در تاریخ طبری در سال 69 هجری از آن نام برده شده است.
به گفته او پارچهبافی در شهر خوسف شامل انواع متنوعی از بافته ها نظیر حولهبافی، کرباسبافی، چادرشببافی، جاجیمبافی و... است که در کنار دیگر صنایع دستی همچون گوهرتراشی و سفالگری هنرهای بی نظیر و شاهکارهای بدیعی را خلق می کند.
این هنر دست علاوه بر ویژگیهای زیبایی شناختی ، منبع درآمدی مناسب برای جامعه محلی محسوب شده و در پایدارسازی اقتصاد محلی و معیشت مردم و درکل ، صنایع دستی کشوراز ظرفیت قابل توجهی برخوردار است.
این کارشناس فنی و حرفه ای ادامه می دهد: بافت حوله های سنتی در خراسان جنوبی همانند گذشته با دستگاه های سنتی دو یا چهار ورودی و ابزار کار ساده انجام می شود که در نوع خود جالب توجه گردشگران و جهانگردان است.
«یوسفی» تولیدات مختلف حوله را شامل انواع حوله دست و صورت و حمام، سفره نان، صافی، دستمال، چادر شب، شال سر، لنگی و ... می داند و می افزاید: خوشبختانه به گردشگری و صنایع دستی ذیل شعار اقتصاد مقاومتی رهبر معظم انقلاب اسلامی بیش از گذشته توجه شده است و باید با سرمایه گذاری و بازاریابی ،به تن خسته صنایع دستی ایران که در بخشها و مکانهای مختلفی به فراموشی سپرده شده است، جانی تازه دمید.
وی یکی از این بخشها را نوع پارچهبافی خاص شهر خوسف عنوان می کند که مواد اولیه آن پنبه طبیعی محلی با رنگ قهوهای به نام مله است که مردم آن را خوشیمن تلقی کرده و پس از فرآوری، با استفاده از دار توبافی و همچنین هنر دست هنرمندان محلی، پارچهای با کیفیت و زیبا را تولید میکنند.
یکی از خواص قابل توجه این محصول سازگاری آن با طبیعت و محیط زیست انسان است چرا که به سادگی از طبیعت شکل میگیرد و نیازمند صرف هیچ گونه انرژی جانبی آلاینده نیست و همچنین جنس پارچه، دوام و عمر طولانی مدت آن موجب میشود که ضمن درآمدزایی برای مردم منطقه، فرهنگ صرفه جویی و حفاظت از محیط زیست نیز ترویج شود.