فرخ نژاد-13سال است که بر روی نقشه ایران با انتزاع از استان خراسان هویت یافته است و در این سال ها تلاش ها و فعالیت های بسیاری از سوی مسئولان و متولیان رده های مختلف برای رشد و توسعه این نهال تازه کاشته شده بر زمین ایران انجام شده طوری که پیشرفت های فراوانی را هم پس از استقلال به دست آورده است و این پیشرفت ها را هم با چشم سر می توان دید اما هنوز تا رسیدن به سر منزل مقصود یعنی توسعه، راهی بس طولانی و دشوار در پیش دارد.
حال سوال این جاست که پیشرفت های حاصل شده چیست و آیا باید آن را پیشرفت به حساب آورد یا توسعه ؟
بنا به تعریفی که رئیس سازمان بسیج سازندگی استان از توسعه دارد و آن را در گفت و گو با «خراسان جنوبی» مطرح می کند، این شاخص ابعاد خشک و فیزیکی یک فعالیت یا کار را شامل می شود در حالی که پیشرفت یعنی فعالیتی که بر آن روح حاکم است و می توان معنویت را در آن جست. به عبارت دیگر توسعه یعنی بهره مندی از زیرساختی مانند راه آهن اما پیشرفت شامل مسائلی مانند همبستگی، مشارکت، همدلی، نشاط و رو به جلو بودن می شود که برای خراسان جنوبی در سال های پس از استقلال باید واژه پیشرفت را به کار برد.
مهندس« محمد زهرایی» جنبه ها و مؤلفه هایی که می توان از آن به عنوان پیشرفت در استان یاد کرد را مورد اشاره قرار می دهد و به طور مشخص هم بیرجند مرکز استان را مثال می زند که بعد از استقلال به معنای واقعی شهر شد و رنگ و بوی شهری به خود گرفت.
یا به عنوان مثال وقتی خراسان جنوبی از استان خراسان منفک شد ردیف های اعتباری مستقلی از منابع تملک و دارایی، دو درصد نفت، مناطق کمتر توسعه یافته و محروم، تسهیلات ویژه مرزنشینان و... دریافت کرد که صد البته با قبل از استقلال قابل مقایسه نیست، این در حالی است که قبل از آن به هیچ وجه سهم جنوب خراسان از اعتباراتی که به خراسان جنوبی تعلق می گرفت معلوم نبود.
دیگر مزیت استقلال این است که نگاه مسئولان کشوری به این استان هرچند که جمعیت، اعتبارات و... آن از دیگر استان ها کمتر است معطوف شده و چون نقطه ای مستقل است برای بازدید، افتتاح پروژه ها و... می آیند.
به علاوه زمانی که خراسان جنوبی زیرمجموعه استان خراسان بود همه به یاد دارند که چند بار استاندار، مدیران کل و وزیران به جنوب استان آمدند تا منشاء خیر باشند.
به گفته وی با هویت یابی خراسان جنوبی این استان در پایتخت در کمیسیون ها و تشکل های مختلف صاحب کرسی شد و این یعنی این که صدای استان بهتر شنیده می شود و این ها همه از آثار پیشرفت و نه توسعه است.
به نظر وی همین که در پایتخت دیده می شویم یکی از آثار پیشرفت است، البته این را هم باید در نظر داشت که دیده شدن به توانایی خودمان هم بستگی دارد که چقدر بتوانیم از پس آن بر آییم.
همین که برای خراسان جنوبی یک صندلی در مرکز گذاشته شده و وقت هم گذاشته اند یعنی دیده شده است اما این که خود را چطور نشان دهد بستگی به استان دارد.
دلایل پیشرفت نکردن
این مقام مسئول پرسش مطرح شده در مورد رسیدن به پیشرفت را در سال های پس از استقلال این گونه پاسخ می دهد که آن چنان که باید و شاید به این مؤلفه دست نیافته ایم. دلایلش را هم این گونه مطرح می کند که در نظام های توسعه یافته تمام لابی گری ها، چانه زنی ها و رفت و آمدها در راهروها قبل از تصویب قوانین است زیرا وقتی قانونی تصویب شد و در آن تبصره ای برای خراسان جنوبی نبود دیگر گلایه و اعتراض فایده ای ندارد. وی با مثالی صحبت هایش را ادامه می دهد و می گوید: برنامه ششم توسعه که بسته شد چقدر مسئولان خراسان جنوبی لابی گری و دوندگی کردند تا مصوبه و تبصره ای خاص برای حوزه خود بگیرند.
سوال این جاست که خراسان جنوبی به چه میزان توانسته قبل از تصویب، خود را در قوانین بگنجاند؟ پاسخ هم این است که نزدیک به صفر.
دیگر این که وقتی مسئولان خراسان جنوبی به دنبال این نرفتند که استان در قانون جای پایی باز کند به دنبال چه چیز خاص و ویژه استان باید بروند؟
به عنوان مثال چرا نباید از تسهیلات و اعتباراتی که برای استان های مرزی در قانون مصوب شده و حق استان است بهره مند شویم؟ این را نباید از نظر دور داشت که بیشتر مردم خراسان جنوبی به حقوقشان آشنا نیستند و حقشان را از مسئولان مطالبه نمی کنند، برای همین مسئولان هم می گویند اگر به دنبال آن چه که حق این استان است نرویم نباید پاسخگوی کسی باشیم.
مسئله قابل تامل دیگر از دید او که خود را هم از آن استثنا نمی داند این است که قد مدیریت مدیران خراسان جنوبی کوتاه است طوری که مدیران مرکز یا آنان را نمی بینند یا کم می بینند تا برای رفع مشکل چاره اندیشی کنند، این در حالی است که 90 درصد علم مدیریت به تعاملات و ارتباطات زیردست و بالادست برمی گردد. رئیس سازمان بسیج سازندگی استان در ادامه سخنانش این پرسش را مطرح می کند که چقدر از وقت مسئولان استان در تهران برای پیدا کردن خلاء ظرفیت های اعتباری و گرفتن اعتبار برای خراسان جنوبی می گذرد؟ پاسخش به سوالی که طرح می کند این است که چنین مدیری اگر پیدا شد باید دستش را بوسید.
به نظر او برخی از مدیران استان به توزیع کننده اعتباراتی که از مرکز برای خراسان جنوبی مصوب شده است تبدیل شده اند، یعنی یک عامل اجرایی و نه یک مدیر محسوب می شوند.
مدیر جسور نداریم
سوال دیگر این است که چند مدیر خراسان جنوبی جسارت اعتراض به بالادست خود را دارند آن هم با صدای بلند و از گرفتن میز و صندلی خود نمی ترسند؟ اگر مدیر با این خصوصیت داشتیم باید گفت آن مدیر استانی است.
به گفته وی معلوم است که وزیران هم از مدیرانی خوششان می آید که حرف نمی زنند و هر آن چه از مرکز ابلاغ می شود را اجرا می کنند اما مدیر استانی مدیری است که حتی به قیمت از دست دادن میز و صندلی اش، از مرکز حق منطقه را استیفا کند. حال چرا با وجود این همه کمی و کاستی صدایی از استان بلند نمی شود در حالی که اگر می خواهیم به حقوقمان دست یابیم باید خیلی کارها انجام دهیم.
به نظر وی این واقعیت های تلخ دست به دست هم داده و سبب شده تا خراسان جنوبی در همان نقطه ای که بوده درجا بزند.
جالب این جاست اگر نخبه ای هم در استان وجود دارد که به دنبال تغییر است آن قدر پشت سرش صفحه می گذاریم تا پا به فرار بگذارد، یعنی آن قدر خودمان بد هستیم که نخبگان را فراری می دهیم.
چند سرمایه گذار خوب داریم که به دلیل حرف و حدیث های بیخود و بی جهت دیگران مجبور شدند از بیرجند فرار کنند، یعنی نخبگان و سرمایه های انسانی که باید همه به آن ها افتخار کنند را فراری می دهیم و بعد انتظار داریم یکی از خارج استان در خراسان جنوبی سرمایه گذاری کند.
بنا به اطلاع «زهرایی» 20 درصد سرمایه گذاران منطقه کیش و دبی از خراسان جنوبی هستند و علاوه بر این در هر نقطه ای از کلان شهرهای تهران، مشهد و اصفهان ردی از سرمایه دارهای بزرگ خراسان جنوبی وجود دارد. از همه مهم تر این که خراسان جنوبی پایلوت سخت ترین قوانین کشور است یعنی هر قانونی که از ذهن هر بنده خدایی در مرکز می گذرد در این استان مجری برای پایلوت می شود.
این که توسعه با پیشرفت تفاوت دارد همین معادلات معنوی است که بر آن حاکم است یعنی اتمسفر و فضایی بر استان حاکم است که هر کاری که می کنیم تغییر نمی کند و تکان نمی خورد و تا وقتی هم که این فضا حاکم باشد تغییر نخواهیم کرد.
برای برون رفت از این فضای حاکم هم باید مردم، نخبگان و استادان دانشگاه ها پای کار بیایند و مطالبه گری کنند، مدیران هم قد مدیریت خود را افزایش دهند، به لابی گری و چانه زنی قبل و بعد از تصویب قانون اعتقاد پیدا کنند، مدیر استانی باشند نه مدیر وزارتخانه ای که سرجمع این می شود راه و روشی برای پیشرفت و توسعه استان.
چند متغیر کلان
«صحبت از توسعه مناطق که به میان می آید آن هم در کلان کشور باید هر نقطه ای در چند متغیر کلان حرفی برای گفتن داشته باشد. شاید خیلی ها بگویند که بعد از استقلال خراسان جنوبی شاهد پیشرفت های زیادی در استان آن هم در حوزه ساخت و سازها بوده ایم اما این ها نمی تواند نشانه پیشرفت باشد زیرا خروجی ها آن هم در موضوعی با عنوان حساب های منطقه ای است.» عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با بیان این مطلب دیدگاهش را به لحاظ علمی این طور مطرح می کند که در مسئله حساب های منطقه ای آن چه مهم و قابل استناد بوده این است که هر نقطه ای دارای چه کارکردهای اقتصادی است و خروجی آن در کشور به لحاظ کمیت چیست؟
دکتر «مهدی وفایی فرد» که خود بعد از شکل گیری خراسان جنوبی یکی از تدوین کنندگان سند توسعه استان بود برای روشن تر شدن این مسئله مثالی می زند با این عنوان که آن چه دستاورد یک دانش آموز طی سال تحصیلی به حساب می آید معدلی است که در پایان سال در کارنامه اش ثبت می شود، حالا می خواهد این دانش آموز شیطان و فضول باشد یا مؤدب و منضبط چون فرقی نمی کند.
سرجای اول هستیم
در مورد استان ها نیز همین طور است، باید خراسان جنوبی در چند شاخص کلان که از آن به عنوان تولید ناخالص داخلی یا همان جی. بی. تی. آر یاد می شود حرفی برای گفتن داشته باشد اما با این که 13 سال از استقلال خراسان جنوبی می گذرد همچنان این استان کمتر از نیم درصد را از شاخص مورد نظر به خود اختصاص داده است.
این شاخص نشان دهنده این است که اتفاق خاصی در خراسان جنوبی دراین سال ها به لحاظ پیشرفت رخ نداده است و همچنان سرجای اول هستیم.
فاصله تا ایده آل ها
رئیس مجمع نمایندگان استان هم با اشاره به محرومیت های خراسان جنوبی در همه حوزه ها به ویژه بخش های زیرساختی اذعان می کند: هرچند برای رفع چالش های زیرساختی تلاش می شود اما چون عمق محرومیت ها زیاد است تا رسیدن به ایده آل ها فاصله داریم و باز هم بعد از تقسیم، خراسان جنوبی سومین استان پهناور ایران است.
حجت الاسلام«عبادی» با بیان این که هرچند بعد از تقسیم، گام های زیادی برای رفع محرومیت های استان در حوزه های زیرساختی برداشته شده است، می افزاید: خراسان جنوبی با ایده آل ها فاصله دارد اما استقلال سبب شده تا این استان بتواند مجوز ردیف های اعتباری مستقل در حوزه های مختلف را دریافت کند.
به علاوه شکل گیری اداره های کل و سازمان های مختلف در مرکز استان سبب شده تا مسافت برای انجام کارهای اداری به شدت کاهش یابد و در نتیجه از هزینه زمانی و مالی مردم هم برای انجام کارهای اداری آن ها کاسته شود. دیگر دستاورد تقسیم استان خراسان از نظر وی، ارتقای شریان های مواصلاتی و حوزه حمل و نقل استان است و اگر این منطقه زیرمجموعه خراسان بود، به طورحتم شاهد این میزان ارتقای محورهای مواصلاتی و دوبانده سازی به ویژه در محور بیرجند- قاین نبودیم و این محورها در شریان های مواصلاتی استان خراسان گم شده بود.
از دید وی هرچند هنوز هم چالش ها و کمبودهای زیادی در استان داریم اما قرار نیست با استقلال استان به یک باره همه آن ها رفع شود، به ویژه با محدودیت های مالی که دولت در این سال ها به دلیل اعمال تحریم ها با آن مواجه بوده است.
به میانگین شاخص توسعه نرسیدیم
نماینده مردم فردوس، سرایان، بشرویه و طبس در مجلس شورای اسلامی نیز هرچند ذات اجرایی شدن طرح تقسیم استان خراسان را کار بسیار خوبی می داند که خیلی تاثیرگذار بود اما بر این عقیده است که عمق محرومیت ها و کمبود زیرساخت ها به حدی است که اکنون پس از گذشت 13 سال از استقلال، هنوز خراسان جنوبی به معدل و میانگین شاخص توسعه در کشور نرسیده است و نتوانسته جایگاه خود را در کشور تثبیت کند.
دکتر «امیرحسنخانی» می افزاید: اگر شاخص های مورد نیاز استان تهیه شود، هر استانداری که در استان حضور داشته باشد با یک شاخص، استان را تحویل می گیرد و با یک شاخص محقق شده هم تحویل می دهد اما تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.
او به این موضوع اذعان می کند که بیرجند هم به عنوان مرکز استان، توسعه نیافته است و احداث ساختمان به معنای پیشرفت نیست، بلکه برای پیشرفت باید ببینیم شاخص های بیرجند تا چه اندازه تغییر کرده و سطح درآمد عمومی مردم و سطح درآمد استانی به چه میزان افزایش یافته است؟
از دید این نماینده مردم، روند توسعه استان نرمال است اما به دلیل عقب ماندگی های فراوان گذشته تا رسیدن به ایده آل ها خیلی فاصله دارد.
حق استان این نبود
به گزارش «خراسان جنوبی» استاندار هم هفته گذشته در مجمع مشورتی توسعه استان گفت که در واقع توسعه یکی از پیچیده ترین کلید واژه ها و برای گام گذاشتن در آن شجاعت یکی از آیتم هاست.
«مروج الشریعه» برای توسعه یک منطقه پای کار بودن را بسیار مهم دانست و افزود:در خراسان جنوبی قبل از هر نکته ای برای گام برداشتن در مسیر توسعه، همراه بودن و همدل بودن یک نیاز است بنابراین وقت آن است که لختی شدیدی که در برخی مدیران حاکم است را کم کرده و برای توسعه همه جانبه وارد میدان شویم.
وی بر تغییر نگاه دستگاه های اجرایی هم تاکید کرد و گفت: در راه توسعه استان مدیرانی که حرکت لاک پشتی دارند یا باید همگام شوند یا مدیریت را به اهلش واگذار کنند. استاندار با ابراز تاسف از این که در این استان خروج نقدینگی بیداد می کند، تصریح کرد: حق استان این نبود که اکنون در آن است.