قاسمی - جود، بخشش و انفاق از خصلت های والا و مطلوب ائمه است. امامان معصوم(ع) همه در کنار سایر خصلت های اخلاقی و انسانی خود، به جود و بخشندگی نیز معروف بودند اما امام حسن(ع) در میان آن بزرگواران از این حیث از برجستگی و عظمت خاصی برخوردار است تا آن جا که او را کریم اهل بیت(ع) می شناسند.
تاریخ نمونه های فراوانی از ایثارها را به ثبت رسانده است که بیان هر یک سند افتخاری برای آن امام هدایت است اما باید توجه داشت که بخشش های امام حسن(ع) بی هدف و بی حساب نبود و آن حضرت به دنبال هر کمکی آموزه جدیدی را به نمایش می گذاشت تا درسی برای آیندگان باشد.
صدقه بی منت
یک کارشناس مذهبی به سفره های اطعام ایشان اشاره می کند که بین مردم معروف بود طوری که وقتی فردی وارد مدینه می شد می دانست که خوان کریمانه او بر همه گسترده است اما این، همه بخشندگی امام نبود. ایشان در چند نوبت همه دارایی یا در مواردی بیشتر زندگی خود را به مستمندان و فقرا بخشیدند.
حجت الاسلام «دلدار» اکرام و اطعام را از خصوصیات همه ائمه می داند و تاکید می کند: این ویژگی در امام حسن(ع) بیشتر دیده می شود و ایشان نیازمند را از نظر روحی تجلیل و احترام می کردند و به او شخصیت می دادند و سپس نیاز او را برطرف می کردند تا به دلیل فقر و نیازمندی احساس تحقیر نکند و این همان چیزی است که قرآن از آن به صدقه بی منت یاد می کند.
وی می گوید: نامگذاری تولد ایشان به روز اکرام دو دلیل دارد یکی همان سیره زندگی و ویژگی های کرامتی فراوان در ایشان و دیگری هم تقارن با ماه مبارک رمضان که زمان اطعام، درک فقرا و نیازمندان بوده و از حکمت های روزه است تا آن جا که افطاری دادن حتی با یک خرما یا جرعه آبی توصیه و از این ویژگی امام حسن(ع) بسیار یاد شده است.
به گفته وی کارهای امام با هدف نزدیک شدن دل هاست تا حس نشود که مسلمان نسبت به برادرش بی تفاوت است.
حفظ شخصیت مستمند
کارشناس دیگری با اشاره به سیره رفتاری امام حسن(ع) می گوید: هر چند که همه امامان معصوم به بخشش و کرم شناخته می شوند اما ویژگی و صفت کرامت، بخشش ها و عطاهای مادی و معنوی در ایشان از بقیه ائمه پررنگ تر است و در تاریخ و روایات آمده است که همه مال و بیشتر دارایی شان را در چند نوبت بخشیده اند.
حجت الاسلام «شیدایی» می افزاید: ایشان در برخورد با نیازمندان و فقرا اجازه اظهار فقر و شرمندگی نمی دادند و گاه از مستمند می خواستند تقاضا و نیاز خود را بنویسد و بیشتر از آن کمک می کردند و او را بی نیاز می ساختند بی آن که فقر و نداری خود را بر زبان آورد تا شرمنده و خجالت زده نشود.
وی به مثالی اشاره می کند: بنا به نقل برخی منابع، امام حسن(ع) به صورت غیر مستقیم به افراد کمک می کردند، رفتاری داشتند که نشانه کرامت ایشان بود تا در راه بخشش و کرم، جایگاه و شخصیت فرد حفظ شود، برای مثال چندین بار که افرادی مجبور به فروش خانه یا زمین خود می شدند امام آن را می خریدند و وقتی متوجه می شدند فرد به ناچار و از سر نیاز ملک خود را فروخته آن را به طرف برمی گرداندند تا مشکل او برطرف شود.
وی می گوید: در فرهنگ اسلام اقتصاد مهم و حیاتی بوده و ابزاری برای تکامل، حفظ کرامت و عزت جامعه است و از نگاه امام حسن(ع) داد و ستد کاری ارزشمند در نزد خداوند و بحثی در تکامل انسان است که به جامعه کمک می کند اما از آن طرف در فرهنگ ایشان و ائمه، احتکار و حبس اموال، ذخیره و مال اندوزی پسندیده نیست.
به نظر وی ما در معنا و درک زندگی هدف مشکل داریم در حالی که در فرهنگ امام و اهل بیت(ع) مقصد و هدف روشن است که کریمانه می بخشند و با این وجود احساس می شود در حق ایشان جفا می شود زیرا کمک ایشان هر چند مهم است اما مطرح نمی شود که امام چه اقتصاد قوی و ثروت فراوانی داشتند.
به گفته وی امام حسن(ع) سعی داشتند که فقیر اظهار نیاز نکند و کمک شان همه جانبه و در حد بی نیاز کردن فرد بود و می فرمودند تا رفع نیاز بارها و بارها به ایشان مراجعه کنند البته ضمن مخفی بودن کمک، کرامت و جایگاه فرد را هم حفظ می کردند و این ها بود که ایشان را به اکرام حسنی معروف کرد.
درسی که امام داد
وی می گوید: امام حسن(ع) با بذل و بخشش خود می خواستند درس بدهند که ارزش ثروت به این است که به کار بیفتد و در امر خیر استفاده شود و ثروتی که محبوس شود ضرر و زیان خواهد شد.
درس این امام این بود که مال و ثروت باید در حرکت و در راه کمک به نیازمندان و محرومان باشد همان طور که در قرآن آمده که در اموال مومنین حقی برای محروم است.
مومن نسبت به محرومان و فقرا احساس دین و حق می کند و امام هم بر همین شیوه علاوه بر این که ثروت خود را در راه رفع نیازمندان به کار می بردند به بهترین شکل بدون منت و اذیت کردن کمک می کردند. وی سبک بخشش کریمانه امام را مهم می داند و توضیح می دهد: به دلیل رفتار و منش خود جزو محبوب ترین انسان ها در عراق بودند و یکی از مورخان می نویسد زمانی که امام می خواستند خلیفه و جانشین امیرالمومنین(ع) شوند اقبال و مقبولیت ایشان در عراق کم نظیر بود و در دل مردم جای داشتند هر چند که بعدها مورد بی مهری واقع شدند.
کمالات انسانى
یک کارشناس مذهبی دیگر نیز در مورد امام حسن(ع) می گوید: در کمالات انسانى یادگار پدر و نمونه کامل جد بزرگوار خود بود و در زمان خود عابدترین و بى اعتناترین مردم به زیور دنیا بود.
حجت الاسلام «اصغری» تاکید می کند: امام حسن(ع) تمام توان خویش را در راه انجام امور نیک و خداپسندانه به کار میگرفت و اموال فراوانی در راه خدا میبخشید. در اسلام ثروتمندان، مسئولیت سنگینى در برابر مستمندان اجتماع بر عهده دارند و به حکم پیوندهاى معنوى و رشتههاى برادرى دینى باید همواره در تأمین نیازمندیهاى محرومان اجتماع کوشا باشند.
وی به ویژگی های امام مجتبی(ع) اشاره می کند و می افزاید: نه تنها از نظر علم، تقوى، زهد و عبادت مقامى برگزیده و ممتاز داشتند، بلکه از لحاظ بذل و بخشش و دستگیرى از بیچارگان و درماندگان نیز در عصر خود زبانزد خاص و عام بودند. هیچ فقیرى از در خانه حضرت دست خالى برنمىگشت. هیچ غمگینی درد خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمیکرد، جز آن که مرهمى بر دل آزرده او می گذاشت و گاه پیش از آن که مستمندى اظهار احتیاج کند و عرق شرم بریزد، نیاز او را برطرف می کردند.