توسعه و ترویج صنایع دستی در سال های اخیر به عنوان یک عامل موثر در اقتصاد و اشتغال مورد توجه دولت و مردم قرار گرفته است با این وجود هنرمندان و صنعت گران کمتر از ادامه کارشان رضایت دارند و تولید صنایع دستی به عنوان یک شغل و منبع درآمد، کمتر هنرمندی را راضی نگه داشته است، در این بین مسئولان هر چند توصیه به ترویج و توسعه صنایع دستی دارند اما اقدامات حمایتی در برخی موارد گرهی از مشکلات صنعت گران باز نمی کند و صنعت گران به امید فروش و به عشق، صنایع دستی تولید و زیبایی خلق می کنند و دلشان از بازار و شرایط گرم نیست.
هنرمند طبسی با 12سال سابقه قلم زنی مس می گوید: از این هنر به عنوان حرفه راضی نیستم زیرا به دلیل بالا بودن قیمت کار تولیدی، فروش چندانی ندارم و به این امید تولید می کنم که شاید زمانی مشتری بپسندد و تولید در شش ماه و حتی یک سال بعد به فروش برسد البته محصولاتی از سه تا 10سال قبل دارم که هنوز فروخته نشده است.
البته «نرگس یزدانی» این را هم مطرح می کند که همه تولیداتش این وضعیت را ندارد و گاهی کار تولید اثر به پایان نرسیده پیش خرید می شود اما در مجموع صنایع دستی چون جزو ضرورت های زندگی نیست به ویژه در شهرهای کوچک مشتری ندارد اگرچه همه نوع اثر با نقش وکار کم یا زیاد تولید می شود تا سلیقه مشتری تامین شود اما باز هم استقبال چندان نیست.
او که با همکارش در یک کارگاه، تولید و فروش دارد بالا بودن قیمت و خوب معرفی نشدن را از علل بی رغبتی مردم به خرید محصولاتش می داند و اضافه می کند: مخاطبان جنس های پِرسی و ارزان را به صنایع دستی ترجیح می دهند.
گاهی حضور در نمایشگاه ها هم کمکی نمی کند و حتی از جیب خودم مایه می گذارم. در نمایشگاه های داخل کشور هم تامین هزینه های رفت وآمد، اسکان و غرفه مشکل است چه رسد به نمایشگاه های خارج کشور حتی اگر با هدف جذب مشتری باشد.
به گفته وی به عنوان منبع درآمد نمی توان روی این کار حساب کرد مگر این که فرد در کنار شغل دیگری به هنر بپردازد. به گفته وی نمایشگاه های صنایع دستی، تنها محل فروش است و جای دیگری برای عرضه و بازاریابی نیست و در طبس اتحادیه و تعاونی هم به منظور حمایت از این هنرمندان وجود ندارد و میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز هر چند سعی بر کمک دارد اما بیشتر برپایی نمایشگاه ها را اطلاع می دهد و هنرمند تقریبا هیچ حامی ندارد.
یک هنرمند قاینی که 27 سال است در زمینه تولید سفره آردی کار می کند و دو نوبت نشان ملی دریافت کرده و چند بار هم هنرمند نمونه در کشور شناخته شده است از سختی بازار فروش می گوید و این که فقط می توان در نمایشگاه ها به دنبال مشتری بود در حالی که هزینه های حضور در نمایشگاه زیاد است.
«زهرا افشاری» به آموزش 105 هنرمند در زمینه بافت سفره آردی اشاره و تصریح می کند: از این تعداد بین 20 تا 30 هنرمند کار می کنند زیرا تولید برایشان صرفه ندارد و قیمت مواد و محصول زیاد و کار سخت است.
او به حدود 80 گلیم آماده فروش که برخی از یک سال قبل روی دستش مانده است اشاره می کند و می گوید: خودش در مهنج و هر یک از بافندگان در روستایی زندگی می کنند و امکان سامان دهی آن ها وجود ندارد.
او هم یادآوری می کند: در استان جایی برای فروش محصولش وجود ندارد و امید او و همکارانش به نمایشگاه های کم هزینه، رایگان و مشتری هایی است که پیدا کرده البته چندان هم ناراضی نیست زیرا سفارش هایی از تهران دارد و در این کار از پیش کسوتان و مربی آموزشی نیز گلایه دارد.
«عفت عرب» نیز 15سال است به طور حرفه ای گلیم می بافد. وی می گوید: میراث فرهنگی سال قبل راه اندازی کلاس های بافت فرش، تابلو فرش و گلیم را درخواست کرد که اوایل استقبال خیلی خوب بود اما در حد آموزش باقی ماند، شاید حدود 400 نفر گلیم بافی یاد گرفتند اما به جز آن ها که دانشجوی شهرستانی بودند و به منطقه خود بازگشتند و تک اثری ارائه می شود اما در بیرجند تولیدی دیده نمی شود.
به گفته وی در چند سال اخیر تولید گلیم در بیرجند به صفر رسیده است و فقط دو نفر در این زمینه کار می کنند زیرا کار گلیم و قیمتش زیاد است در حالی که گلیم می تواند از کاربری فرش به تنهایی خارج شود و در قالب کوسن، پادری، کیف و...عرضه شود اما نیاز به سرمایه، بازاریابی و حامی دارد.
وی هنرش را به امید کسب درآمد ادامه نمی دهد بلکه بیمه بودن و گریز از بیکاری را دلیل گلیم بافی بیان و تصریح می کند: هنوز از دو سال قبل محصول روی دستش مانده است اما به تنهایی قادر به تولید و بازاریابی نیست و حضور در نمایشگاه هم مشکل تکراری همه هنرمندان و تامین هزینه را دارد.
با این وجود معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری وضعیت این بخش را راضی کننده می داند و برای دلیل هم افزایش آمارها، رشد کمی و کیفی رشته ها در همه زمینه ها، تعداد هنرمندان و... را در سال های گذشته بیان می کند و توسعه زیرساختی مانند ایجاد مراکز آموزش صنایع دستی بیرجند، سرایان و سربیشه، راه اندازی بازارچه های دایمی و موقت، حضور در نمایشگاه های بین المللی ژاپن، روسیه و ایتالیا و افزایش فروش و رشد اعتبارات این بخش همه نشان از موفقیت صنایع دستی استان است.
«عباس زاده» نمره واضحی به حوزه مدیریت خود نمی دهد و تصریح می کند: با توجه به ظرفیت های موجود و اقبال مردم از صنایع دستی و میزان تولیدات، شرایط هنوز راضی کننده نیست و انتظارها بیشتر از این است.
آمارها افزایش می یابد اما زیرساخت ها براساس توان استان نیست به عنوان مثال170غرفه بازارچه های نوروزی صنایع دستی سال قبل به 300مورد در امسال رسید که این عدد رشد تعداد هنرمندان، تبلیغات و بازارچه ها را تایید می کند.
وی تاکید می کند: استان با کمبود زیرساخت های حمل و نقل ریلی و جاده ای مواجه است که تردد گردشگران را کند می کند و جاذبه های گردشگری که محل عرضه و فروش صنایع دستی است شرایط مناسبی ندارد در حالی که توسعه صنایع دستی، دسترسی آسان به بازارهای خارج استان را هم می خواهد و از آن طرف باید شرایط برای جذب گردشگر و ارائه صنایع دستی فراهم باشد.
«عباس زاده» تاکید می کند: چشم امید صنعت گران به نمایشگاه های صنایع دستی و آن هم رایگان یا با هزینه کم است البته در چند سال اخیر بخش خصوصی تا حدودی با تکیه نکردن به دولت آشنا شد ولی باز هم تا حد ممکن به آن ها کمک شده است.
او نمایشگاه را پل ارتباطی بین هنرمند و اقتصاد می خواند و تصریح می کند: برخی تصور می کنند در آن چند روز حضور باید به فکر فروش باشند و از بازاریابی و مشتری جویی غفلت می کنند در حالی که بارها به آن ها توصیه شده کاتالوگ، بروشور و کارت ویزیت داشته باشند تا شناخته شوند اما این کار را نمی کنند و در صدد هستند که دولت تسهیل گری و بازاریابی کند.
وی به دو نمایشگاه خاص سازمان میراث فرهنگی کشور اشاره می کند که برای معرفی توانمندی های صنایع دستی استان، ملزم به حضور پررنگ هستند اما برای بقیه نمایشگاه ها دولت به منظور معرفی و فروش موقت و... تسهیل گری می کند تا از موقعیت بازاریابی، تبلیغ و معرفی، جذب مشتری و...استفاده کنند.
وی می گوید: به هنرمندان برای ثبت برند و معرفی در بازار توصیه می شود زیرا این کار به نفع شان است اما صنعت گر برای ثبت برند و طراحی بسته بندی اقدام نمی کند و شاید به اندازه تعداد انگشتان یک دست کار کرده اند.
به گفته وی در بین 40رشته صنایع دستی فعال در استان بیشتر آن ها و حدود 25 مورد موفق هستند و فروش دارند برای مثال برک روی دار فروخته می شود، حوله خراشاد دو شرکت تعاونی دارد و حتی باعث شده در کنار آن اقامتگاه بوم گردی ایجاد شود. عوامل موفق بودن بازار هدف؛ تولید انبوه، حضور در بیشتر نمایشگاه ها، شناخته شدن در کشور، تعداد بالای تولید کنندگان و راهیابی به بازار جهانی، ثبت برند و ... است.
وی در مورد اقدامات میراث فرهنگی در این مسیر توضیح می دهد: توسعه و ترویج و برگزاری دوره های آموزشی مقدماتی و پیشرفته، توسعه زیرساخت های لازم مانند مکان های تاریخی، بازارچه ها، مراکز آموزش صنایع دستی، دعوت به حضور در نمایشگاه، اطلاع رسانی و تشویق و هدایت برای ارتقای کیفی و کمی تولیدات و... انجام می شود.
به گفته وی برخی رشته ها با وجود احیا و آموزش شاید رو به نابودی و منسوخ شدن بروند که تولید کفش بیرجندی و برخی خراطی سنتی از آن جمله است و مهم ترین دلیل هم نداشتن بازار و تولید مطابق نیاز جامعه و نبود علاقه برای فراگیری این رشته هاست.
در این شرایط برای حمایت از هنرمندان و جلوگیری از راکد شدن آموزش های صنایع دستی باید تغییر کاربری، ذائقه پروری و تولید جدید و ایجاد نیاز در جامعه در دستور کار هنرمندان باشد.
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در گذشته برای حمایت از هنرمندان اعتبار خرید کالا و ارائه به بازار داشت اما ادامه نیافت بنابراین تنها راهکار توسعه بازارهای موقت است تا امکان عرضه کالاهای خود را داشته باشند.
«عباس زاده» راه اندازی شب بازار، روزبازار و بازارچه های مناسبتی را توصیه و به فعالیت چهار بازارچه دایمی در فردوس، قاین، خضری و بیرجند اشاره و اضافه می کند: با توجه به موقعیت طبس این شهرستان هم نیاز به فعال شدن بازارچه دایمی دارد و در صورت تامین اعتبار ملی اقدام می شود.