فرخ نژاد- اجرای بندها و سدهای خاکی یا به عبارت دیگر سازه های آبخیزداری از درخواست های مهم روستاییان در سفرهای مسئولان، نمایندگان و حتی خبرنگارانی است که در قالب برنامه دهگردشی، افتتاح پروژه یا تهیه گزارش به نقاط روستایی انجام می شود، چرا که روستاییان و مرزنشینان از قدیم با فواید بهره برداری از روان آب و سیلاب آشنا هستند و با ابتکار خود از آن بهره برده اند. در بحران دو دهه خشکسالی که بیشتر منابع آبی روستاها خشکیده یا بسیار تحلیل رفته است روستاییان بیش از پیش اجرایی شدن این گونه سازه ها را برای تقویت سفره های زیرزمینی آب قنات ها و چشمه ها احساس می کنند به همین دلیل بر اجرای آن تاکید دو چندان دارند.
بنا بر اهمیت موضوع، امسال برای اجرایی شدن سازه های آبخیزداری به دستور رهبر معظم انقلاب، از صندوق توسعه ملی برداشت اعتبار انجام شد چون منابعی که در سال های قبل اختصاص می یافت خیلی کم یا صفر بود و شاهد اجرایی شدن پروژه های آبخیزداری با آن چه مورد انتظار مردم روستاها و مرزنشینان بود نبودیم اما باید از اجرایی شدن این پروژه ها در سال 97، به عنوان انقلاب آبخیزداری خراسان جنوبی یاد کرد چرا که پروژه های امسال با آن چه از سال 84 در استان اجرا شده است برابری می کند. اما نکته قابل اهتمام در این باره، علاقهمندی و پای کار بودن روستاییان و مرزنشینان برای اجرایی شدن سازه های آبخیزداری است و با احیای منابع آبی روستاها، ماندگاری، تثبیت جمعیت و مهاجرت معکوس را در این نقاط شاهد هستیم هر چند با اجرایی شدن این پروژه ها و عواید حاصل از این باید این موضوع مهم و حیاتی را در روستاها به نظاره نشست. اهمیت موضوع آبخیزداری را در گفت و گو با معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، پیگیر و تعهد امسال این اداره کل را جویا شدیم.
97 طرح در 24 حوضه آبخیز
به گفته مهندس«یوسفی»، تعهد امسال این اداره کل، اجرای 97 طرح در 24 حوضه آبخیز به حجم 452 هزار متر مکعب با 16 میلیارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملی است. آبگیری این طرح ها که بیش از 91 درصد پیشرفت دارد دو میلیون متر مکعب است و این پیشرفت نیز در تاریخ آبخیزداری استان، سابقه ندارد و خراسان جنوبی در بین سه استان برتر کشور در این زمینه قرار دارد. به گفته وی از 15 میلیون هکتار مساحت استان 7.5 میلیون هکتار آن یعنی نیمی از مساحت خراسان جنوبی را حوضه های آبخیز به خود اختصاص می دهد. آن طور که این کارشناس آبخیزداری می گوید: از 7.5 میلیون هکتار مساحت حوضه آبخیز استان یک میلیون و 250 هزار هکتار آن مطالعه شده است. اما موضوع قابل اهتمام در حوضه آبخیزداری استان این است که از ابتدای شکل گیری استان معادل 452 هزار متر مکعبی که امسال کار شده است به همین میزان سال قبل در خراسان جنوبی پروژه و سازه آبخیزداری به سرانجام رسیده است. گفته های او در این زمینه حکایت از آن دارد که اگر اعتبار باشد و منابع مورد نیاز تامین شود می توان گام های محکم و اساسی در این حوزه مهم برداشت به علاوه، روند تخصیص منابع در این حوزه تا سال گذشته به قدری کند و کم بود که نمی شد برنامه ریزی های کلان و آن چه را خواسته و مطالبه مردم است به اجرا درآورد. به عنوان مثال منابع اعتباری حوضه آبخیزداری از سرفصل ملی در سال95 برای خراسان جنوبی صفر بود.
استقبال روستاییان و مرزنشینان
بنا به گفته معاون مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری، موضوع قابل اهمیت در این زمینه استقبال روستاییان و مرزنشینان از اجرای پروژه ها و سازه های آبخیزداری است و آن چه در توسعه پایدار روستایی دنبال می شود این است که باید همه منابع و پروژه ها به سمتی هدایت شود که اولویت و نیاز اول مردم آن منطقه باشد و اکنون در کشور و به ویژه در خراسان جنوبی، اساسی ترین اولویت و درخواست روستاییان و مرزنشینان، تامین آب است. علاوه بر این، آن چه در زمینه توسعه پایدار دنبال می شود ممانعت از مهاجرت روستاییان و تثبیت جمعیت روستاهاست طوری که وقتی با روستاییان برای تامین نیازهای آن ها مانند آب، راه، گاز، برق و ... صحبت می شود حاضرند جاده، گاز و حتی برق نداشته اما از نعمت آب بهره مند باشند.
وی، با طرح این سوال که چرا آب برای آن ها جزو اولین نیازها و درخواست ها به حساب می آید؟ این طور پاسخ پرسش طرح شده خود را می دهد که چون درآمد آن ها از این محل بالا می رود و سبب بازگرداندن روحیه امید در آن ها یا در یک کلام مشکل درآمد و اشتغال شان حل می شود. اما موضوع مهم دیگر این است که وقتی مشکل درآمد و اشتغال روستاییان و مرزنشینان رفع شد هزینه های هنگفتی که برای نگهداشت جمعیت و ایجاد اشتغال و درآمد آن ها هزینه می شود مدیریت خواهد شد. به گفته او، استقبال و درخواست روستاییان برای پروژه های آبخیزداری نسبت به دو سال قبل چهار تا پنج برابر شده است که نشان از اهمیت و مطالبه مردمی روستاییان و مرزنشینان دارد. به علاوه، آن چه اهمیت این موضوع را دو چندان کرده است مشارکت قابل اهتمام مردم برای اجرای پروژه های آبخیزداری است طوری که برای اجرای برخی پروژه ها مردم 20 میلیون تومان، برای احداث سازه دیگر 10 میلیون تومان و به منظور اجرایی شدن پروژه دیگر حمل سنگ و تامین نیروی کارگری و برای عملیات اجرایی سازه ای دیگر در این بحران بی آبی تامین آب آن را متقبل شده اند.
مردم پای کار
یوسفی، پرسش دیگری در ادامه این موضوع طرح می کند با این عنوان که چرا مردم پای کار هستند آن هم در موقعیتی که به این راحتی در اجرای پروژه ای چه مالی و غیر مالی مشارکت نمی کنند؟ و پاسخ می دهد: مشارکت مردم به این دلیل است که به طور کامل برای آن ها سازه های آبخیزداری اولویت دارد. همچنین، وقتی که درخواست و مشارکت توام باشد اهمیت این موضوع دوچندان می شود طوری که از صدر تا ذیل نظام در موضوع آب نظر مشترک دارند و راه حلشان نیز اجرایی شدن پروژه های آبخیزداری است. به گفته وی، اهمیت این موضوع به حدی است که رهبری هم با توجه به درخواست های مردمی، دستور برداشت منابع برای اجرای این پروژه از محل صندوق توسعه ملی را صادر کردند دیگر این که بیش از 90 درصد پروژه های آبخیزداری که امسال اجرایی شده و در نوع خود نادر است با اولویت بالادست منابع آبی و قنات ها به اجرا درآمد.
کاری نو
او، اشاره ای به کار نویی می کند که در این زمینه انجام داده است و می افزاید: وضعیت منابع آبی قنات های پایین دست سازه های آبخیزداری قبل از اجرای سازه شامل دبی، EC و PH بررسی شده است به عنوان مثال بزرگ ترین سازه آبخیزداری شرق کشور که در خوسف مراحل نهایی احداث را طی می کند دبی آب قنات های پایین دست آن قبل از اجرای دو لیتر در ثانیه بوده است اما در بارندگی قبلی که رخ داد و یک سوم سازه آبگیری شد آب قنات از دو به شش لیتر افزایش یافت که این افزایش دبی آب را مستند داریم.
مهاجرت معکوس
معاون مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری، می گوید: اجرای این سازه ها عواید خاصی دارد و به طور حتم مهاجرت معکوس روستاییان را بعد از اجرایی شدن آن شاهد خواهیم بود اما آن چه می شود به عنوان مستند در این زمینه با تایید شورای ثغوری قاینات اعلام کرد، بازگشت 13 خانوار از این روستا بعد از اجرای پروژه آبخیزداری در ثغوری است به علاوه، مشخص نیست چقدر باید هزینه کرد تا روستاییان به روستاها بازگردند اما با احداث یک سازه آبخیزداری و با کمترین هزینه این کار انجام می شود. به گفته وی، اجرای پروژه های آبخیزداری فقط مربوط به روستاها نمی شود بلکه مزایای آن برای حوزه های مرزی استان نیز دو چندان است طوری که دولت با هزینه های گزاف به دنبال تثبیت جمعیت در مرزهاست اما با وجود هزینه های بالا و تسهیلات فراوان برای مرزنشینان موفق به تثبیت جمعیت در این نقاط نمی شود و دلیل آن هم این است که مطالبه اصلی ساکنان این نقاط که آب است رفع نشده اما در زمینه پروژه های آبخیزداری به مرزنشینان هم توجه ویژه ای شده است طوری که اجرای طرح هایی در مناطقی مانند سربیشه و درمیان در حال اجراست و مردم هم از اجرای سازه های آبخیزداری بسیار خرسند و راضی هستند. او، با بیان این که عواید حاصل از اجرای پروژه های آبخیزداری را باید بعد از این به نظاره نشست، می افزاید: هر گاه امیدواری برای روستاییان و مرزنشینان باشد یاس در این نقاط جای خود را به امیدواری می دهد.
ذخیره سازی 2 میلیون متر مکعب آب
این کارشناس حوضه آبخیزداری، با اشاره به هدر رفت 700 میلیون متر مکعب روان آب در استان، می گوید: با اجرای طرح های آبخیزداری که حجم آن 452 هزار متر مکعب برآورد می شود، حجم آبگیری این سازه ها دو میلیون متر مکعب است و اگر بارندگی در مناطق اجرای سازه ها داشته باشیم دو میلیون متر مکعب حجم آبگیری این سازه ها خواهد بود. او می افزاید: چون این 700 میلیون متر مکعب روان آب مربوط به حوزه های مرزی و غیر مرزی است می توان بر اساس بارندگی ها و روان آب ها هدررفت آن را برآورد کرد اما هنوز برای امسال برآوردی در این زمینه انجام نشده است به علاوه، باید در نظر داشت که این موضوع یک حساب دو دو تا چهارتاست و با اجرای سازه های آبخیزداری برای امسال به طور حتم از حجم هدررفت روان آب ها در استان کاسته می شود.
یوسفی، اشاره ای به پیشنهادهای سال 98 در حوضه آبخیزداری استان می کند و ادامه می دهد: همه از مسئولان، نمایندگان و ... در تلاش هستند تا برای سال آینده نیز مجوز برداشت از صندوق توسعه ملی دریافت شود چرا که خروجی فعالیت های انجام شده نشان از رضایت کامل مردم دارد و اگر دوباره این اتفاق بیفتد به طور قطع مردم راضی تر و امیدوارتر می شوند.
خبر مرتبط
صفر؛ ذخیره امسال سدها
86.2 درصد ظرفیت سدهای استان خالی است
جاری نشدن روان آب های خاص در پاییز و زمستان، سبب شد تا ذخیره آبی پشت سدهای استان هیچ تغییری نکند طوری که 86.2 درصد ظرفیت آبی سدها خالی است. مدیر عامل آب شرکت آب منطقه ای در گفت و گو با «خراسان جنوبی» با بیان این که تغییر چشمگیری در منابع آبی ذخیره در پشت سدهای استان در این فصول رخ نداده است، افزود: در اثر بارندگی های گذشته کمی ورودی روان آب ها را به سدهای استان شاهد بودیم اما خیلی چشمگیر نیست. مهندس«حسین امامی»، ذخیره آبی پشت سدهای استان را، 11 میلیون متر مکعب اعلام و اظهار کرد: قابلیت آبی سدهای استان 80 میلیون متر مکعب است که بخش عمده ای از آن یعنی 86.2 درصد ظرفیت این منابع آبی خالی است. به گفته او، خراسان جنوبی هشت سد مخزنی دارد که به منظور کنترل و ذخیره سازی سیلاب برای استفاده بهینه از آب به منظور مصارف شرب و کشاورزی در فصول غیر بارندگی احداث شده است. وی، افزود: سدهای فرخی قاین، رزه درمیان، نهرین، دره بید و کریت طبس، حاجی آباد زیرکوه، شهید پارسای سرایان، برون فردوس و سیاهوی سربیشه از جمله سدهای استان است.