تهدیدها و راهکارهای اجرایی حفاظت منابع آبی در سند آمایش
تعداد بازدید : 13
شوری؛ بزرگ ترین تهدید منابع آبی استان
فرخ نژاد- کارشناسان در مطالعات سند آمایش استان، بعد از ارائه نمای کلی از وضعیت منابع آبی که در این خشکسالی ها تشدید شده است و به عنوان تهدیدی برای استان به حساب می آید، راهکارهای اجرایی آن را نیز ارائه داده اند. آن طور که مجری طرح مطالعات سند آمایش سرزمین خراسان جنوبی، می گوید: بزرگ ترین تهدید منابع آبی استان در سند آمایش سرزمین، کاهش کمی و افزایش شوری منابع آب زیرزمینی تعیین و در این زمینه راهکارهایی نیز ارائه شد. دکتر «محمد مهدی خطیب»، می افزاید: در این زمینه افزایش راندمان و بهره وری آب کشاورزی با به کارگیری روش های نوین آبیاری (آبیاری کم فشار با رویکرد بدون افزایش سطح زیرکشت) و ذخیره آب مازاد در آبخوان زیرزمینی در زمینه تعادل بخشی منابع آب ضروری است.
وی، استفاده مجدد از پساب های تصفیه شده فاضلاب شهری در کشاورزی و صنعت و معدن به عنوان یک منبع آب دایمی و پایدار و جلوگیری از هدررفت آب در بخش توزیع با ترمیم شبکه فرسوده شهری و روستایی را از دیگر راهکارهای پیشنهادی اعلام و اظهار می کند: تعادل بخشی منابع آب استان با مدیریت تجارت آب مجازی، بهینه سازی مصارف آب خانگی و بهداشتی با استفاده از شیرهای کم فشار هواده و کم مصرف و استفاده از قابلیت آب های ژرف استان در شرایط مدیریت بحران خشکسالی از دیگر راهکارهای اجرایی در موضوع آب استان است.
مشاور استاندار در امور آمایش سرزمین، محیط زیست و توسعه پایدار، با تاکید بر انتقال آب بین حوضه ای استانی و فرااستانی با نگاه خاص به دریای عمان، ادامه می دهد: راه اندازی بازار آب، توجه به مهندسی تاب آوری اجتماعی برای مواجهه با شرایط کمبود شدید آب و استفاده از قابلیت های سیلاب در طرح های پخش سیلاب، تغذیه مصنوعی و آبخوان داری به منظور جبران افت مخازن آب زیرزمینی ضروری است.
1063 میلیون متر مکعب آب تجدید شونده
مسئول پژوهش های بخش آب سند آمایش سرزمین خراسان جنوبی هم مجموع میزان آب تجدید شونده استان را بیش از هزار و 63 میلیون متر مکعب در سال می داند که از این میزان سهم منابع آب زیرزمینی تجدید شونده حدود 92.4 درصد است. دکتر«خاشی»، با بیان این که به دلیل قابلیت پایین آب های سطحی در استان حدود 5 درصد از کل منابع تجدید شونده به منابع آب سطحی اختصاص دارد، می افزاید: میانگین بارندگی دراز مدت استان 98.8 میلی متر و حجم این میزان بارندگی حدود 14.93 میلیارد متر مکعب است، این در حالی است که با توجه به اقلیم خشک و کویری استان، حجم تبخیر و تعرق سالانه در استان معادل 13.6 میلیارد متر مکعب است.
وی میزان برداشت آب زیرزمینی استان را در سال بیش از هزار و 206 میلیون متر مکعب اعلام و اظهارمی کند: این میزان 323 میلیون متر مکعب بیشتر از حجم آب تجدید شونده در سال است. وی سهم مصارف بخش کشاورزی در استان را حدود 91 درصد و سهم مصارف شرب و صنعت را به ترتیب 5 و ۲ درصد می داند و به وجود 23 دشت ممنوعه و بحرانی در استان اشاره می کند که برداشت بی رویه از منابع آبی استان سبب شده است 164.5 میلیون متر مکعب کسری مخزن در دشت های استان داشته باشیم. به علاوه، در استان 40 محدوده مطالعاتی داریم که 19 دشت دارای وضعیت بهره برداری آزاد است و دشت های سده آرین شهر و سرایان وضعیت بحرانی تری نسبت به دیگر دشت ها دارد.
وی با بیان این که، وضعیت برداشت و میزان تخلیه منابع آب سبب افت آبخوان، فرونشست زمین، تشکیل سیلاب، تنش در تخصیص منابع آبی و شوری منابع آبی شده است، می افزاید: متوسط شوری منابع آب استان بالای 4.5 مینی موس است و از آن جا که بسیاری از محصولات استراتژیک هم تا حدودی به شوری حساس است شاید ما را در آینده با مشکل جدی مواجه کند.
بیشترین شوری آب در پاییز
این عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، با اشاره به نمونه برداری دو بار در سال از آب های زیرزمینی و دشت های استان، می گوید: در فصل پاییز بیشترین شوری آب را داریم و وقتی آب شور شود در آینده خاک های زراعی با ارزش استان را از دست خواهیم داد. وی برداشت بی رویه از منابع آب و کم شدن کیفیت آن را از دیگر تهدیدهای آبی استان می داند و ادامه می دهد: با وجود کمبود آب، سطح زیر کشت محصولات باغی استان در سال های اخیر افزایش یافته است.
به گفته وی، توجه نکردن به پدیده تغییر اقلیم، فرونشست زمین، خطر سیلاب در شهرها، توجه نکردن به آب از منظر پدافند غیر عامل و شور شدن اراضی کشاورزان و لم یزرع شدن آن در دراز مدت از مهم ترین تهدیدهای حوزه آب است. او، با بیان این که در طرح آمایش بحث سناریوسازی را در دو موضوع ثبات تراز سطح آب زیرزمینی و کاهش سطح آب و کاهش و افزایش کارایی مصرف آب اعمال کردیم، می افزاید: چهار سناریو در این زمینه بررسی شد. به گفته خاشی، دو راهکار مهم تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی و ارتقای بهره وری آب در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفته که در کوتاه، میان و بلند مدت راهکارهایی ارائه شده است.