فرخ نژاد
رضایتمندی مردمی از اهدافی است که دنبال می کند آن هم با حضور در میان آنان و شنیدن خواسته هایشان حتی اگر در دورترین نقاط روستایی باشند. برنامه مهندسی شده ای ندارد و اگر مسئولان هم به دنبال اجرای این گونه برنامه ها باشند آن را به هم می ریزد تا درد دردمندی، خواسته روستایی و ... در دلش نماند. همین برنامه و هدفی که دنبال می کند اسباب تغییر زاویه نگاهش را به استان فراهم کرد طوری که در کنار کلان برنامه هایی که برای خراسان جنوبی دنبال می کند میخواهد از جمعیت سربار جامعه که همان روستاییان مهاجر هستند بکاهد و آنان را به خویشتن خویش یعنی مولد بودن، بازگرداند. در کنار این، می خواهد سقف بالای سر روستاییانی را که با اندک زلزله ای ممکن است فرو ریزد امن کند و زمینه دمیدن کالبدی جدید در روستاهای استان را که قهر طبیعت در این سال ها سبب شده است رنگ و رخسارشان به زردی گراییده شود فراهم کند.این ها چیکده ای از اهدافی است که استاندار در سفرهای شهرستانی و دهگردشی ها، به دورافتاده ترین نقاط روستایی دنبال می کند نقاطی که به گفته او شاید حتی گذر فرماندار یا بخشداران نیز به آن ها نیفتاده باشد. «محمد صادق معتمدیان»، هفته گذشته در جریان حضورش در تحریریه «خراسان جنوبی» برای خدا قوت و تبریک پانزدهمین سالروز انتشار این روزنامه با احترام به برنامه ها و اهدافی که فرمانداران در قالب برنامه های کوتاه، میان و بلند مدت دنبال می کنند، از مدد گرفتن تجربه های مدیریتش طی سال های گذشته خبر داد تا خروجی آن به رضایتمندی عمومی منجر شود چرا که در این سال ها آن چه مورد بی مهری واقع شده، همین خواسته مردمی است به همین دلیل به همراه معاونانش از روستاها گرفته تا بخش ها و شهرها حضور می یابد و با مردم رو در رو به گفت و گو می نشیند یعنی گوش شنوایی است برای آن هایی که تاکنون دادشان به جایی نرسیده است.
دیدارهای مهندسی نشده
جالب این که اجازه نداده است این دیدارها مهندسی شده باشد و اگر گاهی احساس کرده است می خواهد مسئولان با برنامه مهندسی شده کار را جلو ببرند برنامه های آن ها را به هم ریخته و تریبون خواسته ها و مطالبات را به دست مردم و نمایندگان آن ها داده است تا ناگفته ها را بازگو کنند، درددل ها را تا آخرین نفر میشنود و همین خواسته ها مصوبه می شود تا ضمانت اجرایی پیدا کند. مدیران، میز خدمت رسانی در روستا تشکیل می دهند تا متعهد به عملی شدن خواسته ها شوند.استاندار البته ادعایی ندارد که میتواند به همه هزار و 700 روستای استان سری بزند ولی به عنوان الگو دورترین نقاط روستایی را در سین برنامه هایش قرار می دهد و از این برنامه به عنوان دموکرات ترین سیستم در جمهوری اسلامی ایران نام می برد. او این خواسته را هم از رسانه ها دارد که کاش رفتارهای مردم عصبانی را که خواسته ها و مطالبات آن ها سال ها روی زمین مانده است در ابتدای ورود به هر روستا یا نقطه دیگری به تصویر بکشند و بعد از شنیدن درد دل ها و مطالباتشان را که با لبخند رضایت، او و همراهانش را بدرقه می کنند هم تصویربرداری و مقایسه شود.
گوش شنوایی نیست
او، دلیل عصبانیت و بد خلقی برخی روستاییان و مطالبه گران را به دلیل نبود گوش شنوا می داند اما با امکانی که در سفرهای شهرستانی و روستایی فراهم شده است به راحتی استاندار و معاونانش در دسترس هستند و همه می توانند بدون واسطه با آن ها درخواست هایشان را در میان بگذارند و خروجی هم این می شود که با چهره های خندان و رضایتمندی منطقه را ترک می کنی. در ابتدا گاهی مدیران نیز به همراهی با این سفرها انتقاد داشتند اما بعد از گذشت چند سفر به وضوح قابل مشاهده است که خودشان با چه انگیزه ای به دنبال رفع مشکلات مردم هستند چون نمی شود در اتاق بسته، برای رفع چالش و مطالبات مردم نسخه پیچید.
مواهب بازدیدها
معتمدیان، مثال عینی از مواهب این بازدیدها و سفرها می آورد که در بازدیدی که از محله فرزان داشت اهالی این منطقه از بسته شدن درمانگاه آن منطقه گلایه داشتند و بعد از گفت و گو با رئیس دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، با اجرای طرح تحول نظام سلامت، این درمانگاه تعطیل شده است اما به رئیس دانشگاه گفتم طرح هایی که از مرکز و به صورت ملی به اجرا در می آید فراگیر است طوری که محله ونک و شمال تهران را با محله های خیرآباد و فرزان بیرجند در یک سطح می داند. گاهی طرح ها دارای انعطاف است و مجریان هم آدم آهنی نیستند بنابراین می توانند با کمی انعطاف، طرح ها را اجرایی کنند. جالب این که رئیس دانشگاه علوم پزشکی، اعلام کرد که در جریان این گلایه نبوده است و در این بازدید میدانی بود که رضایتمندی مردم این محله با بازگشایی دوباره درمانگاه فراهم شد. افزون بر این، آثار بازدیدهای میدانی، روان شدن کارها، انگیزه پیدا کردن مسئولان برای گره گشایی سدهای سر راه و اولویت بندی نیازها از خواسته های مردمی است. او مثالی نیز آورد این که در برخی از روستاها هزینه گزافی برای بهره مندی از گاز می شود در حالی که فرد روستایی آب ندارد و منابع آب روستا یعنی قنات به دلیل استمرار خشکسالی ها از مدار خارج شده است. دلیل این بی سر و سامانی در روستاها جزیره ای و بخشی عمل کردن دستگاه های مجری و متولی در این مناطق است.
شورای برنامه در روستاها
نماینده عالی دولت در استان، خرسند است که شورای برنامه ریزی را به روستاها برده است آن هم با مصوبه های اجرایی و عملیاتی و از همه مهم تر، برنامه زمان بندی شده که برای دستگاه های مجری تعهد ایجاد می کند. اشاره ای هم به این موضوع دارد که عمدی و از قصد این کار را انجام می دهد تا مدیران به انجام آن متعهد و موظف شوند. افزون بر این تعهدها را رسانه ای می کند تا مدیران و شخص خود او بدانند که پذیرفتی نیست بعد از 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، روستایی آب آشامیدنی نداشته باشد و از رسانه ها می خواهد که پیگیر تعهدات ایجاد شده باشند.نکته اساسی در این باره به دلیل از بین رفتن منابع درآمدی روستاها به علت خشک شدن قنات ها و منابع آبی مرمت و به سازی قنات هاست اما تمرکز نداشتن بر این موضوع سبب شده است تا رگ های حیاتی روستاها خشکیده باقی بماند و با منابع اعتباری قطره چکانی، احیای آن به جایی نرسد این در حالی است که اهالی روستا نیاز به آب و امید دارند چرا که زمینه ساز اشتغال است.
دومین رهاورد
اما دستاورد دوم این سفر و بازدیدها این است که از نزدیک می توان قابلیت ها و توانمندی های نقاط مختلف را شناخت و طرح هایی کارآمد برای بهره مندی از این توانمندی ها نوشت. او در لا به لای صحبت هایش، پرانتزی باز و از رسانه ها انتقاد می کند که چرا فقط به نداشته ها می پردازند در حالی که استان، داشته های بسیاری دارد که اگر بر مبنای این قابلیت ها حرکت کند به توسعه دست می یابد. به عقیده او، برای دستیابی به توسعه باید مسیرهای میان بر را انتخاب کرد تا به هدف رسید نباید در رقابت های منطقه به دنبال طرح های عجیب و غریب فضایی بود از جمله احداث کارخانه خودروسازی و ... که نتیجه آن بدون خروجی باشد.یکی از قابلیت های استان جمعیت روستایی آن است حال آن که نیمی از روستاهای خراسان جنوبی یعنی هزار و 700 روستا خالی از سکنه شده است و بر تخلیه و مهاجرت روستاییان افزوده می شود که نتیجه آن همین حاشیه نشینی در شمال شهر بیرجند و شهرهای بزرگ است و پیامدش به هم ریختن ترکیب اجتماعی استان است هر چند که خراسان جنوبی دارای کمترین چالش های اجتماعی است اما اعداد و ارقامی که مطالعه کرده، نگران کننده است آن هم برای جمعیتی که باید مولد و کمک کننده به اقتصاد استان و کشور باشد نه این که سربار جامعه شهری.
سند توسعه روستایی
معتمدیان، برای بهره مندی از قابلیت های روستاهای استان که هر کدام و هر منطقه دارای توانمندی های ویژه است پیشنهاد سند توسعه روستایی خراسان جنوبی را می دهد تا با تجمیع و همسو کردن حدود 18 دستگاه خدمت رسان روستایی، شاهد آبادانی روستاها و در نتیجه اشتغال زایی و مهاجرت معکوس به این کارخانه های تولیدی بود. چالشی را که می تواند زنگ خطری برای روستاها به حساب آید افزوده شدن بر تعداد جامعه هدف زیرپوشش نهادهای حمایتی می داند و از رسانه ها نیز خواسته اش این است که بر این موضوع تمرکز کنند. افزون بر این، با این که در روستاها هزینه های هنگفتی برای تامین زیرساخت های اولیه مانند آب، برق، مخابرات و ... شده اما مطالبه مردم، اینترنت پر سرعت است. وی، خروجی هزینه های هنگفتی را که در روستاها برای تامین زیرساخت ها شده است مطلوب نمی داند چرا که وضعیت معیشتی روستاییان استان خوب نیست و زمانی که با آن ها به گفت و گو می نشینی 70 درصد آن ها اعلام می کنند زیر پوشش نهادهای حمایتی هستند.
پیام روشن
به گفته او، بازیابی این گفت و گوها پیام روشنی دارد با این عنوان که سیاست ها در حوزه روستایی اشتباه بوده است. شرح و بسط موضوع طرح شده را نیز این طور بیان می کند که کجای دنیا سراغ دارید این همه هزینه شود؟ به عنوان مثال برای روستایی که جمعیت آن 10 خانوار است 50 کیلومتر راه احداث می شود و اگر این هزینه ها به بخش اشتغال، تغییر جهت می داد به طور حتم هزار و 700 روستا در استان خالی از سکنه نمی شد با این که از زیرساخت های لازم بهره مند است. اما سوال این جاست چرا با این که 90 درصد زیرساخت ها در روستاها فراهم است باید وضعیت اشتغال روستایی استان به این حد نگران کننده باشد؟
او پرسش طرح شده را هم این طور پاسخ می دهد که بخش نگری و این که هر نهاد روستایی به دنبال اهداف و برنامه های خود باشد، وضعیت موجود را برای روستاهای خراسان جنوبی رقم زد که باید از آن به عنوان آسیبی اجتماعی یاد کرد.
الگویی بومی و تلفیقی
استاندار برای تجمیع و همسو کردن نهادهای خدمات رسان در روستاها الگویی بومی و تلفیقی پیشنهادی را مطرح می کند که حاصل مطالعات میدانی اوست و بر این مبنا قرار است برای هزار و 700 روستا شناسنامه ای جداگانه متناسب با قابلیت و توانمندی آن تهیه شود که برای تبدیل شدن روستاها به کارگاه تولیدی یا همان وظیفه ذاتی آن ها 10 رسته شامل کشاورزی، دامداری، گردشگری و ... در نظر گرفته شد. دیگر این که ورود غیر تخصصی دستگاه های خدمات رسان در روستاها سبب شده است تا خروجی ها مطلوب نباشد که این موضوع اساسی نیاز به آسیب شناسی و نسخه خاص خود دارد. وی به شروع اجرایی برنامه های اشتغال زایی در رسته صنایع دستی در 100 روستا با این قابلیت اشاره و اظهار می کند که محوریت اجرایی شدن این رسته با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
اقدامی اساسی
اما اقدامی اساسی و زیربنایی برای اشتغال زایی در روستاها با توجه به قابلیت استان در زمینه پرورش شتر به مرحله اجرایی نزدیک شده است، چرخه کامل پرورش این حیوان نجیب بیابان که طرح و ایده اش به ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) ارائه شد و قرار است با انعقاد تفام نامه ای سه جانبه بین آن ستاد، استانداری و سازمان جهاد کشاورزی در یک برنامه دو ساله خراسان جنوبی، هاپ منطقه شتر شود. بنا به گفته معتمدیان، مجوز ورود 70 هزار راس دام سبک و شتر از افغانستان و پاکستان آن هم نژاد اصلاح شده گرفته شده است تا حدود 60 درصد زیر قیمت بازار با ارز دولتی وارد شود. او، از برداشته شدن موانع برای اجرایی شدن این طرح کلان اقتصادی روستایی با 400 میلیارد تومان خبر می دهد که در مرحله اول 200 میلیارد تومان توزیع می شود و تعهد اشتغال این کلان پروژه اشتغال زایی روستایی با همه چرخه های وابسته به آن از مزرعه تا بازار را ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) عهده دار است تا زمینه اشتغال 10 هزار نفر از جمعیت 30 هزار نفری بیکار استان فراهم شود. نکته جالب توجه این که جوانب کار به قدر درست اندیشه شده است که حتی تامین علوفه دام ها که نتیجه آن توزیع بذر و بیابان زدایی در80 هزار هکتار از مراتع استان با بیش از 100 میلی متر بارندگی، نیز در دستور کار است.
ساختمان های ناایمن
دغدغه دیگری که در دهگردشی ها و سفر روستایی و شهرستانی برای مقام عالی دولت در استان ایجاد شد آن هم به دلیل زلزله خیزی استان و وضعیت ناایمن واحدهای مسکونی روستایی و شهری که اگر زلزله ای با 5 ریشتر اتفاق بیفتد به طور حتم فاجعه ای اسفناک رخ می دهد، موضوع ساختمان های ناایمن در بافت های روستایی و شهری بود که او را مصمم کرد با انگیزه تمام سهمیه ویژه برای خراسان جنوبی با تامین یارانه آن توسط دولت بگیرد. پیگیری هایش تصویب احداث 10 هزار واحد مسکونی برای مناطق محروم بود طوری که با انعقاد تفاهم نامه ای سه جانبه با کمیته امداد امام خمینی (ره)، بنیاد مسکن و سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است تا پایان امسال عملیاتی شود و اجرای این کار بزرگ به جز نظارت، هیچ تعهد دیگری برای استان ندارد. به گفته او کار شروع شده طوری که ساخت برخی از واحدها به مرحله سقف رسیده است.
آثار غیر مستقیم
اما آثار غیر مستقیم این کار بزرگ، رونق دوباره صنعت ساختمان در رکود حاکم بر آن است و آن هم در دومین قطب تولید سرامیک و کاشی، طوری که به دلیل بسته شدن مرز و محدودیت توسط کشور همسایه، این صنعت دچار چالش است اما با عملیاتی شدن احداث 10 هزار واحد مسکونی برای محرومان به طور حتم انقلابی در استان اتفاق می افتد. یکی از ویژگی ها در اجرای برنامه او این است که به گفته خودش صبور نیست و باید با زدن به جاده های میان بر به اهدافش برسد به همین دلیل این برنامه های کلان را در توسعه روستایی و دیگر جنبه های آن در استان دنبال می کند افزون بر این، با اجرای سند توسعه روستایی به دنبال آن است تا یکتایی خراسان جنوبی برای محصولات استراتژیک با تکمیل زنجیره فراوری آن نصیب کشاورزان و باغداران شود.
نهضت آبخیزداری
معتمدیان، همچنین با اجرای نهضت طرح آبخیزداری و آبخوان داری آن هم در استان با اقلیم کویر به دنبال مهار روان آب ها با تامین منابع از محل صندوق توسعه ملی است که تاکنون بهره خراسان جنوبی از محل این منابع ملی صفر بوده است اما با این اقدام که احیای قنات ها و منابع آبی روستاها را سبب می شود اهدافی چون آبادانی و مهاجرت معکوس را دنبال می کند طوری که با اجرای برخی از این طرح ها به اهداف مورد نظر نیز دست یافته است.