فنناوری زیر پرچم تعزیه سنتی
قاسمی
تعزیه یکی از منابع غنی دینی در عرصه هنرهای نمایشی از نظر تکنیکی و ساختاری و از نمایش های دراماتیک دنیاست که تاثیرگذاری زیادی در حوزه مذهبی دارد. این نمایش، بیان کننده اهداف و تفکرات امام حسین(ع) و ائمه(ع) به صورت نمایش و ... است که با قدمت و سابقه تاریخی زیاد و به دلیل تاثیر دیداری، شنیداری و اجرای نمایش همراه با موسیقی عزا در انتقال پیام به مخاطبان موفق است. این هنر سنتی - مذهبی در گذر زمان شاهد تغییرات و نوآوری هایی در اجرا با توجه به تغییر ذائقه فکری و ذهنی مردم شده است که به نظر هنرمندان این عرصه تا آن جا که به فلسفه تعزیه آسیب نرسد قابل قبول است.
یک تعزیه خوان بیرجندی، تاثیر در ورود فناوری های جدید و ابزار نو در انتقال پیام این نمایش سنتی – مذهبی را پنجاه پنجاه می داند و می گوید: اگر از ابزار و امکانات، درست و صحیح استفاده شود و در راه کمک به بیان اهداف تعزیه باشد مانند ابزار کمکی هر هنر دیگری در جذب مخاطب و موفقیت هنر موثر است. «علیرضا محمدی» موسیقی را در اجرای موفق تعزیه موثر و صوت مناسب را برای مخاطبان مهم می داند و می افزاید: تلفیق سنت و ابزار مدرن، در جذب بیشتر مخاطب موثر است اما نباید فراموش کرد که تعزیه های قدیمی برای مخاطبی که با آن ناآشناست سخت است و باید به نحوی که به کلیت و متن تعزیه آسیب نرسد به روزرسانی شود.وی هر چند با استفاده از ابزاری مانند نور، صدا و نوآوری در تعزیه موافق است اما به نظرش فناوری نو نباید به هدف و فلسفه تعزیه آسیب برساند.
نوآوری به هدف آسیب نزند
تعزیه گردان دیگری هم می گوید: در سال های اخیر برگزاری تعزیه به ویژه با سوگواره های استانی رونق گرفته است و گروه های تعزیه با کسب تجربه، محک زدن خود و ارزیابی سلیقه مخاطب برای اجرای بهتر تلاش می کنند.«صادق شهابادی» با ارائه سبک های جدید و نوآوری در تعزیه موافق است و سازهای این نمایش را مرور می کند که نقش کارگردان در تعزیه را دارد و بعد از هر آهنگ، تعزیه خوان می داند باید به چه سبکی بخواند در حالی که در گذشته تعزیه بدون موزیک مردم را خسته می کرد.وی با تاکید بر این که نوآوری باید به گونه ای باشد که به متن و هدف تعزیه آسیب نرساند، اظهار می کند که اگر لباس پوشیدن یا موزیک به جا و خیلی طولانی نباشد مشکلی ایجاد نمی کند.وی تصریح می کند: می توان شعرهای جدیدی برای تعزیه سرود به شرط آن که به محتوا و فلسفه تعزیه و بیان وقایع آسیبی نزند البته این کار دقت زیادی می خواهد چون برخی شاعران برای وزن دادن به شعر خود یا مداحی نسخه را تغییر می دهند. او تقویت موسیقی تعزیه و نمایش های صحنه ای را برای جذب مخاطب بیان و اضافه می کند: امکانات جدید صحنه ای را می توان به کار گرفت اما نباید هیچ تغییر و تجدیدی به محتوای تعزیه آسیب برساند.
جذب نسل جدید به تعزیه
امسال نمایش میدانی تعزیه با همکاری انجمن نمایش بیرجند در مدرسه شوکتیه برگزار شد. یکی از کارگردانان نمایشی آن مهدی رحیمی بود که افزون بر بازیگری سال هاست تعزیه هم اجرا می کند.او می گوید: در تعزیه سال های گذشته وضعیت مخاطبان رصد شد و با تغییر در اجراها سن مخاطبان پایین آمد بنابراین در اجرای هفته قبل ویدئو عکس هایی روی دیوارها پخش و از نورپردازی و موسیقی جدید استفاده شد که نیمی از مخاطبان آن نوجوان به بالا بودند.وی هدف این نوآوری را توجه دادن بیشتر به فلسفه تعزیه و واقعه عاشورا بیان و اضافه می کند: برای نگه داشتن مخاطب، باید به فناوری و فضاهای جدید پرداخت زیرا نسل جدید در فضای مجازی و انواع پشتیبانی های آن سیر می کند و ضرورت دارد که با شیوه خودش جذب تعزیه شود. به نظر این هنرمند، کار نمایش ماندگار کردن تصویر در ذهن مخاطب است و برای نسلی که در فضای
واتس اپ، اینترنت و .... زندگی می کند باید به اجرای تعزیه با شیوه های جدید پرداخت مانند همین تئاتر که با شیوه مولتی مدیا تاثیرگذاری بیشتری دارد البته تغییرات و نوآوری ها باید به گونه ای باشد که به اصالت و متن تعزیه آسیب نرساند.
استفاده از نوآوری با علم و دانش
اما یک نویسنده و پژوهشگر تعزیه می گوید که بهتر است این هنر آیینی از جنبه سنتی خارج نشود مگر این که استفاده از هر نوآوری با علم و دانش آن رشته توام باشد در حالی که برخی ترکیب سنت و مدرنیته را به درستی نمی دانند و به کار آسیب می زنند برای مثال گاهی موسیقی در تعزیه استفاده می شود که با متن آن همخوان نیست یا نورپردازی ها ذهن مخاطب را از مسیر تعزیه دور می کند.دکتر «مفید شاطری» تاکید می کند که در برخی نقاط مانند حسینیه قودجان خوانسار که مرکز تعزیه خوانی مهمی است و حدود 50 روز تعزیه خوانی دارد، از ابزار جدید به خوبی استفاده می شود چون علم درست آن را دارند بنابراین چنان چه موسیقی و اجزای تعزیه همخوان و متناسب باشد استفاده از امکانات جدید مشکلی ندارد در غیر این صورت به روح کار آسیب می رساند.به نظر وی هر چیزی به شکل سنتی بهتر است اما شاید امروز از کار سنتی محض استقبال نشود بنابراین باید رنگ و لعابی به کار داد تا برای مخاطب جوان جذاب باشد و فناوری جدید تا آن جا که به متن و اصل تعزیه آسیب نزند قابل قبول است برای مثال نیازی به آوردن 10 اسب نیست و عین واقعه را نمی توان اجرا و برخی موارد را با نمادها می توان بیان کرد چون مخاطب تعزیه هم نمادها را پذیرفته است.وی برای جذب بیشتر نسل جوان و با توجه به درگیری های ذهنی، ورود فناوری های جدید را تا آن جا قابل قبول می داند که فلسفه تعزیه را زیر سوال نبرد و افزون بر آشناسازی مخاطب با واقعه، زمینه ساز بهره مندی آنان شود اما تعزیه ای که نتواند دلی را بشکند یا نقش معنوی نداشته باشد هدف خود را از دست می دهد. این پژوهشگر تاکید دارد: مرحله گذر از سنت به مدرنیته در تعزیه نیاز به مواظبت دارد و هر چند اجرای سنتی 100 سال قبل جذابیت کافی ندارد اما کار مدرن هم نباید تعزیه را از فلسفه خود دور کند.