فرخ نژاد – سال 88 طرحی با عنوان برنامه ملی زعفران در خطه زعفران کشور یعنی خراسان جنوبی و رضوی تدوین و به دولت و مجلس فرستاده شد و در سال 91 هم مصوب و مقرر شد ردیف بودجه ای برای آن در مجلس تعریف و اجرایی شود.
طرحی که در آن مشارکت و اجماع آرای تمام دست اندرکاران امر اعم از دولتی، خصوصی، تولیدی و صادراتی دیده شد و تدوین آن هم با مشارکت همه این بخش ها بود. به اذعان کارشناسان، این مصوبه طرحی جامع و دربرگیرنده همه ابعاد است که دست اندرکاران اجرای آن می توانند بیش از 90 درصد مشکلات گریبانگیر این محصول راهبردی را برطرف کنند.
به گزارش «خراسان جنوبی » طلای سرخ در وسعت بیش از 70 هزار هکتار از زمین های خراسان رضوی و جنوبی که از استان های خشک و کم آب کشور هم محسوب می شوند کشت شده و معاش بیش از 160 هزارخانوار را تامین می کند.
در طرح جامع و ملی زعفران همه ابعاد از تولید و راندمان در واحد سطح تا کیفیت، فرآوری، بسته بندی، برندسازی، ثبت ژنتیکی، صادرات، بازاریابی و حفظ بازار جهانی دیده شده است.
درحال حاضر 8 سال از تدوین طرح جامع زعفران و5 سال هم از زمان تصویب آن در مجلس و دولت می گذرد اما تاکنون هیچ اقدام موثری برای اجرایی شدن آن انجام نشده است.
چرایی تهیه طرح
اما این طرح چرا تهیه شد و مهم ترین اهداف اقتصادی مدنظر در طرح جامع چه بود ؟
دراین قسمت متولیان امر 9 هدف را مد نظر داشتند که افزایش میانگین عملکرد در واحد سطح از 3.5 به 8.5 کیلو گرم در هکتار، ارتقای کیفیت محصول، دستیابی به بازارهای جدید زعفران، بهره مندی از نتایج کاربردی طرح های تحقیقاتی در تنوع بخشی به فرآورده های این محصول، بازگشت هرچه بیشتر ارزش افزوده زعفران به کشور، ساختار غیر دولتی مناسب در امر سامان دهی امور تولید، فرآوری، بازاریابی و صادرات زعفران، اختصاص ردیف های تسهیلاتی و سرمایه در گردش، اصلاح و بهینه سازی استانداردهای موجود و ارتقای جایگاه زعفران ایران در سازمان استاندارد جهانی از جمله اهداف اجرایی شدن این طرح محسوب می شود.
همچنین طرح جامع محصول زعفران ایران شامل 6 طرح کلی در قالب 112 پروژه است که این 6 طرح شامل طرح بهبود تولید و ارتقای مهارت زعفرانکاران با 26 پروژه، طرح بهبود فرآوری و بسته بندی زعفران با 16 پروژه، طرح بهبود بازاریابی و تجارت خارجی زعفران با 10 پروژه، طرح بهبود تحقیقات زعفران با 29 پروژه، طرح بهبود ساختار و قوانین زعفران با 10 پروژه و طرح بهبود تدوین استانداردهای زعفران با 21 پروژه است.
متولیان تدوین طرح جامع زعفران برای اجرای این طرح ها و پروژه های زیر مجموعه آن 3 هزار و 306 میلیارد ریال اعتبار پیشنهاد دادند که از این مبلغ سهم دولت هزار و 313 میلیارد ریال و معادل 39.71 درصد، سهم تسهیلات بانکی هزار و 371 میلیارد ریال و معادل 41.45 درصد و سهم آورده 622 میلیارد ریال و معادل 18.8 درصد است.
این طرح برای افق ده ساله تهیه شد که دارای دو برنامه 5 ساله اول و دوم است.
برنامه اول از 89 تا 93و برنامه دوم از سال 94 تا 98 مدت زمان اجرای آن تعیین شده است.با این تفاسیر حدود سه سال از برنامه دوم طرح جامع زعفران هم براساس پیش بینی های انجام شده می گذرد اما هنوز از اجرای طرح خبری نیست.
آب از آب تکان نخورد
آن طور که عضو شورای ملی زعفران به «خراسان جنوبی» می گوید: بعد از گذشت 8 سال از زمان تهیه و 5 سال از موقع تصویب طرح جامع زعفران هیچ اتفاقی نیفتاده و آب هم از آب تکان نخورده است یعنی هنوز این طرح در همان نقطه تهیه و تصویب مانده و دولت هیچ قدمی برای اجرایی شدن آن برنداشته است.
«حسینی زرگل» می افزاید: اگر قرار باشد این طرح عملیاتی شود به طور حتم باید در بسیاری از فاکتورهای آن تجدید نظر شود و دوباره از سوی کارشناسان خبره مورد ارزیابی قرار گیرد. به گفته وی شاید سال گذشته نیاز به بازنگری در برخی از فاکتورها کمتر احساس می شد اما در سال جاری این بازنگری بیشتر می شود زیرا هرچه از زمان تهیه طرح می گذرد رقبای جدیدتری به میدان زعفران می آیند که باید برای به در کردن آن ها از این میدان تدابیر جدیدتر و ویژه ای اندیشیده شود.
به علاوه باید وضعیت کنونی بازار و بازارهای هدف را هم مدنظر قرار داد تا بتوان به صورت کلان و ریشه ای به مسئله پرداخت یعنی در حال حاضر که تولید زعفران ایران 300 تن است مصرف تمام دنیا را تامین می کنیم اما اگر بخواهیم منطقی به این مسئله بپردازیم باید سطح زیرکشت زعفران را به دو برابر ظرفیت حال حاضر افزایش دهیم.
وی ادامه می دهد: در واقع اکنون با کمترین ظرفیت سطح زیر کشت، زعفران تولید می شود و جای سوال است که چرا حساسیتی روی این موضوع نیست و از همان مقداری هم که در حال حاضر تولید می شود حدود 70 تا 80 درصد هر سال جذب بازارهای هدف می شود و حداقل 20 درصد آن تا زمان تولید محصول نو می ماند یعنی هر سال که محصول جدید وارد بازار می شود از سال قبل هم مقداری روی دست تولید کننده یا بازاری مانده است.
به نظر وی باید طرح جامع زعفران مورد بازنگری قرار گیرد و نمی توان هر آنچه 8 سال قبل مطالعه و تدوین شده است را به کار گرفت.
سوال دیگری که مطرح می شود این است که آیا بعد از گذشت 8 سال نمی توان حامی مالی دیگری را وارد میدان کرد تا اجرای طرح جامع زعفران استارت بخورد و گامی موثر برای رونق این محصول مزیت دار و ویژه برداشته شود ؟
طرح زیربنایی است
عضو شورای ملی زعفران در پاسخ به پرسش مطرح شده این طور می گوید که بخش عمده ای از طرح جامع زعفران زیربنایی است و به همین دلیل اجرایی شدن آن هم به دولت برمی گردد.
به عنوان مثال دولت باید زیرساخت لازم برای آزمایشگاه های کنترل کیفیت، انجام طرح تحقیقاتی، افزایش تولید در واحد سطح یا کاربرد زعفران در صنایع آرایشی یا نقش توسعه بازارهای فعلی در بازارهای هدف را فراهم کند.
خیلی به ندرت اتفاق می افتد که حامی مالی داخلی و یا خارجی اجرای چنین طرحی را بر عهده بگیرد زیرا به فرض محال هم اگر چنین موضوعی اتفاق بیفتد با چه پشتوانه ای می تواند کار را عملیاتی کند بنابراین اجرایی شدن کارهای زیربنایی وظیفه دولت است.
«حسینی» با بیان این که وظیفه دولت سرمایه گذاری در کارهای زیربنایی و اساسی است تا وقتی تولید به انبوه رسید تولید کننده نگران بازار نباشد می گوید: نقش دولت ها خیلی تاثیرگذار است و این مربوط به ایران نیست بلکه در همه نقاط دنیا همین طور است.
راه به جایی نبرد
عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند هم که در تدوین طرح جامع زعفران نقش داشته است این طرح را حاصل سال ها کار کارشناسی کارشناسان حوزه اجرایی و علمی در خراسان جنوبی و رضوی می داند و می گوید : کمبودهای اعتباری، نبود عزم راسخ و دلایل مختلف دیگر دراین زمینه سبب شده تا طرح جامع زعفران راه به جایی نبرد و متوقف بماند.
به گفته دکتر «بهدانی» تا وقتی که متولیان امر به اهمیت موضوع زعفران واقف نشوند و به این محصول اساسی نگاه علمی و راهبردی نداشته باشند این طرح به سرانجام نخواهد رسید.
به نظر او تا وقتی که نگرانی برای از دست دادن این محصول مهم در مردم و مسئولان به وجود نیاید نمی توان برای طرح جامع زعفران تصمیم گرفت.
بنابر آن چه او می گوید: طرح جامع زعفران نیاز به بازنگری کلی دارد زیرا زمان در تدوین این طرح باید لحاظ شود .
توسعه زعفران ارگانیک
علاوه براین ضروری است با توجه به این که مراکز علمی و پژوهشی قدم در راه توسعه و تولید زعفران ارگانیک گذاشته اند این موضوع مهم نیز مورد توجه ویژه قرار گیرد.
به گفته وی در بازنگری طرح به طورحتم باید از مراکز دانشگاهی و تخصصی زعفران هم با توجه به طرح های تحقیقاتی و پژوهشی که به همت کارشناسان خبره انجام داده اند کمک گرفته شود.
وی می گوید : مسئولان اگر می خواهند زعفران ایران نجات پیدا کند و خسارت جبران ناپذیری به این محصول استراتژیک وارد نشود برای اجرای طرح جامع زعفران ردیف بودجه ای اختصاص دهند تا این طرح به صورت علمی و پژوهشی به سرانجام برسد.