فرخ نژاد- سال 93 را با تصویب سند ملی بازآفرینی شهری باید سال شروع انقلاب تغییر در محلات و نقاطی از شهرها اعلام کرد که هویت و شناسنامه آن شهر به حساب می آیند.
این محلات که زمانی نقاط اصلی شهر و حتی اعیان نشین بودند کم کم به دلیل نشستن غبار کهنگی و فرسودگی ، نبود نظم هندسی در معابر و کوچه ها ، روان بودن فاضلاب در معابر و خیابان، خشت و گلی بودن واحدهای مسکونی و... به نقاطی تبدیل شدند که ساکنان شهرها کمتر رغبت به سکونت در این نقاط یا محلات داشته و بیشتر همان ساکنان قدیمی و افرادی که ناچار بودند در آن ساکن شدند.
از رونق افتادن و کم توجهی به این محلات سبب شده تا محلاتی دیگر در شهرها مورد توجه قرار گرفته و همه ساخت و سازها، امکانات و تجهیزات و... به سمت محلات جدید سوق داده شود طوری که برخی از ساکنان محلات قدیمی هم خانه های خود را فروخته و ساکن محلات جدید شدند.
هر چه از توجه به محلات قدیمی و شناسنامه شهرها کاسته شد به همان نسبت هم رو به افول و تخریب رفت و نسل نو کمتر راغب به حضور در این محلات شد مگر آن ها که از سرناچاری و نداری در محلات قدیمی ماندند. علاوه براین محلات که هویت و شناسنامه شهرها به حساب می آیند با گسترش دامنه توسعه شهرها ، روستاهایی هم به نقاط شهری الحاق شد و در برخی از این نقاط بیشتر روستاییان مهاجر و حاشیه نشین ها سکونت گزیدند.
بعضی از نقاط هم که سر ریزجمعیت شهرها را در خود جای دادند پینه ناهمگون بافت شهری شدند که از این نقاط به عنوان سکونتگاه های غیر رسمی یاد می شود.
بر اساس سند ملی بازآفرینی شهری ، ستاد بازآفرینی شهری شکل گرفت و این ستاد هم سکونتگاهها را به محلات مشخص و در عین حال در ارتباط ساختاری با مادر شهرها تقسیم کرد تا امکان شکلگیری حس هم بستگی اجتماعی در سطح کوچک ترین واحد سکونتگاهی بین افراد فراهم آید. همچنین امکان ایجاد فضاهای عمومی چون مدرسه، خانه محله، بازار، مسجد، ورزشگاه، درمانگاه و فضاهایی از این دست که امکان ایجاد پیوستگی و هم بستگی اجتماعی را بین افراد شکل میدهد، به وجود آید.
از سوی دیگر، حل مسائل حقوقی مالکیت بر اراضی و پشتیبانی برای دسترسی افراد به تسهیلات بانکی محور عملیاتی دیگری است که مورد توجه است.
محور عملیات سوم، ایجاد تاسیسات زیربنایی و تنظیم شبکه معابر و اقدامات دیگری از این دست است تا خیل عظیم جمعیت خارج از متن شهرها نماند.
خراسان جنوبی هم چون شهرهایی با قدمت بالا از جمله بیرجند، بشرویه، خوسف، سرایان، فردوس، قاین و نهبندان دارد این ستاد ابتدا برای شهر بیرجند و سپس دیگر شهرها شکل گرفت که اجرای پروژه فرزان بیرجند نمونه ای از این فعالیت هاست.
تاکنون هم بیشتر فعالیت ستاد بازآفرینی شهری به بافت های فرسوده و تاریخی و سکونتگاه های غیر رسمی مرکز استان معطوف بود اما امسال قرار است با اجرای 40 پروژه جدید که به تازگی به متولیان امر ابلاغ شده رنگ و لعابی جدید به محلات فرسوده و تاریخی و سکونتگاه های غیر رسمی 7 شهر خراسان جنوبی داده شود.
مدیرکل راه و شهرسازی استان در گفت و گوی اختصاصی با «خراسان جنوبی» پروژه های ابلاغی را این گونه تشریح می کند که ادامه بازآفرینی بافت های تاریخی و فرسوده و سکونتگاه های غیر رسمی خراسان جنوبی در سال 96 با ابلاغ 40 پروژه از مرکز به استان کلید خورد.
مهندس«مهدی جعفری» اجرای این پروژه ها را مربوط به بافت های فرسوده و تاریخی و سکونتگاه های غیر رسمی شهرهای بیرجند، بشرویه، فردوس، سرایان، نهبندان، خوسف و قاین اعلام می کند که در مرکز استان ادامه به سازی و مرمت محوربهارستان- چهار درخت، راه اندازی دفتر خدمات نوسازی و توسعه مهندسی، مرمت خانه های تاریخی از جمله منزل یزدانی و... از جمله این طرح هاست.
به گفته وی در سال 96 تعداد پروژه هایی که در قالب ستاد بازآفرینی شهری برای شهرهای هدف خراسان جنوبی مصوب و ابلاغ شده است خیلی بیشتر از سال گذشته است زیرا در سال های قبل بیشتر فعالیت این ستاد معطوف به شهر بیرجند بود اما امسال 7 شهر استان را شامل می شود.
سند توسعه محله 17 شهریور
تهیه سند توسعه محله 17 شهریور را هم به گفته وی باید از فعالیت ها و اهدافی اعلام کرد که ستاد بازآفرینی شهرهای خراسان جنوبی برای محلات هدف شهر بیرجند تهیه کرده است طوری که در راستای اهداف این سند از محل منابع اعتباری سال قبل خیابان شهید فهمیده در شمال شهر آسفالت شد و امسال هم این روند ادامه خواهد داشت.
دیگر این که براساس اهدافی که ستاد بازآفرینی شهر بیرجند دنبال می کند سال قبل یک باب خانه محله در خیابان کارگران بیرجند احداث شد و چندین دستگاه اجرایی مانند بهزیستی، فنی و حرفه ای و دادگستری برنامه های آموزشی، فرهنگی و اشتغال ، آسیب های اجتماعی و... را از طریق این خانه محله پی گیری می کنند. اهدافی که در این خانه محله ها دنبال می شود سبب شده تا در محله موسی بن جعفر علیه السلام بیرجند هم امسال احداث یک باب خانه محله در دستور کار قرار گیرد که همه این فعالیت ها و ساخت و سازها با رویکرد به سازی و مرمت بافت های تاریخی و فرسوده دنبال می شود.
ایجاد پارک محله ، احداث سالن ورزشی و سرایداری در مدرسه ای در محله موسی بن جعفر(ع)، اصلاح و بازسازی شبکه آب رسانی خیابان مصطفی خمینی (ره) ، ساخت کتابخانه و خانه فرهنگ ، اجرای شبکه جمع آوری آب های سطحی از دیگر پروژه هایی است که مدیرکل راه و شهرسازی استان برای اجرا در شهر بیرجند نام می برد.
احیا و بازآفرینی محله رنگرزها
به علاوه مطالعات احیا و بازآفرینی محله رنگرزها هم در دستور کار است که یک پروژه مهم و ارزشمند برای این محله قدیمی شهر بیرجند به حساب می آید.
به گفته «جعفری» قرار است در شهر خوسف هم براساس ابلاغ مرکز، مرمت و بازسازی محله «میان ده » این شهر عملیاتی شود. در شهر قاین هم احداث خانه فرهنگ و اصلاح شبکه جمع آوری آب های سطحی برای محله قدی انجام می شود.
جدول گذاری، اصلاح شبکه و آسفالت معابر در محله «خونیکی ها» نیز در دستور کار ستاد بازآفرینی شهری استان است. قراراست در بشرویه هم احیا و بازآفرینی محله حاج «علی اشرف» در محدوده میان ده این شهر و مرمت یک باب منزل تاریخی در شهرسرایان انجام و یک باب خانه فرهنگ در فردوس و یک خانه محله در محله صاحب الزمانی نهبندان هم براساس برنامه های ابلاغی ایجاد خواهد شد.
10 محله هدف در بیرجند
مدیرکل راه و شهرسازی استان اعتبار مصوب برای اجرای 40 پروژه ابلاغی در محلات فرسوده و تاریخی و سکونتگاه های غیر رسمی 7 شهر استان را 7 میلیارد و 900 میلیون تومان اعلام می کند و محلات هدفی هم که ستاد بازآفرینی شهری برای مرکز استان در دستور کار دارد را محله های میان ده، بهارستان، رحیم آباد، اکبریه، چهار درخت، 17 شهریور، رنگرزها ، امیرآباد، کارگران و موسی بن جعفر علیه السلام برمی شمرد.
همچنین محلات هدفی که جزو سکونتگاه های غیر رسمی برای اجرای پروژه ها تعریف شدند محلات قدی و شهید کاوه قاین و کارگران و موسی بن جعفر علیه السلام شهر بیرجند هستند.
بنا به گفته «جعفری» درشهر بشرویه هم محلات میان ده، سرپل و پایین محله، در خوسف میان ده، سرایان؛ محمد آباد، فردوس؛ سردشت و جواد الائمه علیه السلام ، قاین؛ قدی و شهید کاوه جزو محله های هدف ستاد بازآفرینی شهری به حساب می آیند.
افزایش محلات هدف بازآفرینی
رئیس اداره عمران و به سازی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان هم از افزایش محلات هدف باز آفرینی شهری مرکز خراسان جنوبی از 84 هکتار به 230 هکتار خبر می دهد و می گوید: هرچند این محلات مصوبه کمیته فنی را دریافت کرده اما هنوز در کمیسیون ماده 5 به تصویب نرسیده است.
مهندس«علی جلالیان پور» محدوده سکونتگاه های غیر رسمی بیرجند را 20 تا 25 هکتار اعلام می کند و می افزاید: حدود 153 هکتار هم روستاهای ادغام شده در شهر بیرجند مثل علی آباد، سراب، رحیم آباد، اکبریه و معصومیه است که در مجموع حدود 800 هکتار از بافت های تاریخی، فرسوده و سکونتگاه های غیر رسمی مرکز استان در دستور کار ستاد بازآفرینی قرار دارد.
وی با بیان این که زمانی محلاتی مانند خیرآباد جزو محله های اعیان نشین شهر بیرجند به حساب می آمدند ادامه می دهد: بی توجهی به این محلات و معطوف شدن نگاه مسئولان به محلاتی مانند مدرس، غفاری، دشت علی آباد و... سبب شده بیشتر افراد برای سکونت به محلات جدید روی بیاورند و محلات قدیمی و تاریخی شهر روز به روز رنگ کهنگی و فرسودگی بیشتری به خود بگیرند.
به علاوه در بورس قرار گرفتن محلات جدید سبب شده تا مهاجرت از محلات قدیمی شدت یابد و با معطوف شدن نگاه ها به محلات جدید محله های قدیمی از خدمات و امکانات مناسب بی نصیب بمانند.
انتقاد دیگری هم که وی مطرح می کند این است که هنوز همان تفکرات از بالا به پایین در محلات قدیمی حاکم است که باید این تفکرات را به آن چه نیاز، خواسته و اولویت ساکنان محلات قدیمی شهر است تغییر داد تا شاهد شکوفایی و تغییر در این محلات رنگ و رو رفته وقدیمی شهر هم باشیم.