قدر، باران رحمتی است که در جویبارِ هر فرد و هر جمع، به اندازه خودش جاری میشود. شخصیت افراد به گونهای شکل گرفته که بعضی از آنان، توان پذیرش جریان رودی بیکران از رحمت و برکتِ قدر را دارند و برخی دیگر، این زمینه را ندارند. قدر شب احیای خویش با دم مسیحایی دعا و شبی است که برای آن که تقدیر خویش را رقم بزنیم و خویشتن جدید خود را با قلم توبه و جوهر اشک ترسیم کنیم، قدر خویش را بشناسیم و از لحظه لحظه آن در فضای نیایش و بندگی و عبادت نهایت استفاده را ببریم.
یک مدرس دانشگاه و استاد معارف در این باره می گوید: در عظمت و منزلت شب های قدر همین بس که خداوند به پیامبر خویش می فرماید «تو نمی دانی شب های قدر چیست»، وقتی به رسول خود چنین می گوید پس ما به یقین از درک آن عاجز هستیم. در قرآن کریم هم آمده است که ارزش شب های قدر از هزار ماه بالاتر است. هزار ماه، حدود 83 سال و چند ماه و به عبارتی یک عمر می شود و به همان اندازه ارزش دارد اما این که چرا یک شب به اندازه عمری ارزش دارد فردی می فهمد که بتواند در آن شب خودش را بشناسد. همه انسان ها دچار یک نوع از خود بیگانگی هستند و خود را در مقام، پول و مدرک و ... می یابند اما قدر وقت آن است که خود و رابطه خویش با خدا و جهان را درک کنند.
دکتر «زنگویی» تاکید می کند: چنان چه انسان جایگاه خود را در جهان و نسبت به خالقش بفهمد آن گاه شب قدر را درک می کند قدری که به اندازه یک عمر ارزش دارد زیرا انسان تمام عمر به دنبال شناخت، تحول و تصمیم گیری برای خود است.
نکته دیگر این که در شب های قدر، آینده و سرنوشت فرد مشخص می شود، وقتی فرد با شب قدر مواجه شد و جایگاه خود را شناخت و مسیر خود را پیدا کرد مشخص می شود که در چه راهی قدم برخواهد داشت و در واقع مسیر آینده اش نیز مشخص خواهد شد زیرا تصمیم به تحول و عوض شدن می گیرد. وی تاکید می کند:هر چند زمان دقیق شب قدر مشخص نیست اما بنا بر آیات قرآن و روایات، در ماه رمضان واقع شده زیرا در این ماه انسان تهجد و مراقبت نفس بیشتری دارد و این موضوع باعث می شود برای تحول و انتخاب مسیر صلاح در زندگی خود آماده تر شود اما در ماه های دیگر انسان بیشتر اسیر زندگی و تمایلات است.
برای خیلی ها اتفاق نمی افتد
وی تصریح می کند: البته شب قدر برای خیلی ها اتفاق نمی افتد و در همان خواب و راهی که بودند باقی می مانند اما آن ها که می توانند راه خود را بیابند قدر را درک می کنند. ماه رمضان و روزه در برخی افراد تغییری ایجاد نمی کند و همان زندگی معمول و راه خود را می روند. به گفته وی هر مقدار این مواجه بیشتر باشد و فرد خود را در مسیر الهی قرار دهد بیشتر شب های قدر را می فهمد. ادراک قدر به میزان قرار گرفتن در مسیر تغییر و تحول و انتخاب با اراده مسیر است .
با این توضیحات سراغ اعمال شب قدر می رود و می گوید: بیدار ماندن، نماز و به جا آوردن اعمال همه مقدمه ای برای تحول درونی است و چنان چه فرد از درون متحول شد قدر را درک کرده است اما اگر اعمال در تصمیم گیری هایش تاثیر نداشت و به همان راه قبل رفت از ادراک آن محروم مانده است، شب قدر لحظه تصمیم گیری جدید، پشیمانی از اشتباهات قبلی و تولدی نو است.
وی تاکید می کند: شب های قدر بیدار ماندن به تنهایی نیست بلکه بحث علمی، تدبر و اندیشه برای تغییر است. در آیات و روایات هم توصیه شده که حتی بچه ها را نخوابانیم تا شب بیدار باشند و با بحث و صحبت درست ذهن شان را روشن کنیم.
به گفته وی مهم فرصت و بهانه ای است که با عنوان قدر فراهم شده است تا فرد با تحول، تغییر مسیر و نگاه به گذشته و آینده جایگاه خود را به یاد آورد. با این وجود امکان قدر بودن در شب های خاص رمضان بیشتر است و خداوند برکات و انفاسی در این ماه عنایت کرده است که در رمضان برای لحظه های تغییر و تحول تسهیل می شود . به نظر وی برای درک بیشتر شب های قدر باید اهل سلوک بود و از اول رمضان و حتی قبل از آن، شعبان و رجب خود را مهیا کرد.
وی می گوید: هرچه بیشتر از شب های قدر استفاده شود بهتر است اما به جای به زور بیدار ماندن بهتر است بعد از کمی استراحت با آمادگی و تفکر در ماهیت این شب ها راه را ادامه داد زیرا مهم در مسیر بیداری رفتن است.
اعمالی برای روشنایی دل و جان
بهترین اعمال در شب های قدر هم آن است که باعث روشنایی بیشتر دل و جان و تغییر و فهم افزون تر شود بنابراین همه دعاها از جمله جوشن کبیر و ابوحمزه ثمالی و...مناسبت دارد اما توجه شود که هر فرد دعای خاص خودش را دارد دعایی که باعث تفکر و تعمق و تاثیرگذاری بیشتر شود نه فقط خواندن و نفهمیدن که تاثیرش کم است، البته نام خدا به هر زبان که گفته شود موثر است اما اثر واقعی این است که روح آدمی جان بگیرد. در اعمال شب های قدر بسیاری از بزرگان مانند علامه طباطبایی بحث علمی داشتند چون علم روشن گر و هدایت بخش است، خواندن دعا و قرآن و زیارت امام حسین(ع)، انفاق، صدقه و حتی خمس و زکات در آن شب ها توصیه شده که همه به خاطر تحول و قرب الهی است و انسان را در مواجهه با خدا و تصمیم های اساسی یاری می کند.
جایگاه عظیم شب های قدر
یک استاد حوزه و دانشگاه هم می گوید: شب های قدر در قرآن و روایات جایگاه عظیمی دارد تا آن جا که اعمال آن شب در قرآن بالاتر از هزار ماه بیان شده و هنگامه نزول کلام ا... و مبارک خوانده شده است، همچنین در روایات و گفته های اهل بیت(ع) نیز به آن توصیه زیاد شده است.
حجت الاسلام «حسینی» به توصیه اهل بیت(ع) به عبادت و شب زنده داری در این ایام اشاره و ا ضافه می کند: عبادت در همه ماه رمضان و به ویژه در شب های قدر فضیلت بسیاری دارد تا آن جا که پیامبر(ص) فرمودند هر که شب قدر را زنده بدارد عذاب تا سال بعد از او برداشته می شود. پیامبر(ص) و همه معصومان این سیره را پاس می داشتند و دهه آخر رمضان را در مسجد معتکف می شدند و شب زنده دار بودند . وی به توجه اهل بیت(ع) به شب های قدر اشاره می کند و ادامه می دهد: حضرت زهرا(س) نه تنها خودشان در شب های قدر بیدار بودند بلکه فرزندان خود را هم بیدار نگه می داشتند و با کمی غذا و آمادگی در روز آن ها را برای شب مهیا می کردند و می فرمودند محروم کسی است که از فضیلت شب قدر محروم بماند. شب زنده داری تا صبح سیره ائمه است.
از دیگر اعمال در این شب ها حضور در مساجد برای شب زنده داری و همان اعمال رایج قرآن بر سر گذاشتن، نماز، دعا و... را نام می برد و اضافه می کند: بهترین سوره و روایت در مورد این شب ها همان سوره قدر است که محتوای آن دلالت بر هزار ماه دارد و نزول یک باره قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر(ص) را بیان می کند .