محوطه های باستان شناسی زیر آوار کمبود اعتبار
زهرا خسروی -خراسان جنوبی در پهنه وسیع خود، کتاب قطوری از تاریخ سرزمینش را نهفته دارد، در بخش هایی از آن آثار تاریخی از شهر تون گرفته تا آسبادهای نهبندان، از قلعه بیرجند تا مسجد قاین، حکایت از تاریخ پر رمز و راز این خطه دارد و در کنار این جاذبه های فرهنگی، هنوز هم ورق های بسیاری از کتاب تاریخ استان درون خاک نهفته مانده است و همتی می خواهد تا از آن رمزگشایی کند.
محوطه ها و تپه های تاریخی در جای جای استان از جمله سربیشه، قاینات،سرایان و... وجود دارد که هر چند اقداماتی برای کاوش و شناسایی آنها انجام شده اما کارها به قدری ناچیز است که در برابر حجم عملیات خودنمایی نمی کند.
شهر تاریخی قاین، محوطه تاریخی کله کوب سرایان، محوطه کهنگ سربیشه و...از این نقاط هستند که هرچندکاوش هایی انجام شده اما کارها ناقص بوده و تلی از خاک بی پولی، بی توجهی وفراموشی، تپه ها و محوطه های تاریخی را پوشانده است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی دراین گفتگو وضعیت تپه ها ومحوطه های تاریخی استان را توضیح می دهد.
«برآبادی» هر چند به شناسایی 100 محوطه باستان شناسی در استان اشاره می کند اما تاکید دارد:این آمار متغیر بوده و مرتب در حال افزایش است چون کار بررسی و شناسایی آثار ادامه دارد و پیش بینی می شود تا پایان سال جاری این تعداد به 150 مورد افزایش یابد.
وی با بیان این که محوطه های شناسایی شده مربوط به دوره های مختلف است، اضافه می کند: آثاری متعلق به حدود 3 تا 4 هزار سال قبل تا دوره قاجار در استان شناسایی شده که بیشترین آنها مربوط به دوران اسلامی است.
به گفته وی بیشتر آثار تپه و محوطه تاریخی است و علاوه بر این قلعه، آسیاب، برج، کوره و درختان کهنسال نیز وجود دارد.
وی ادامه می دهد: برای تعیین شاخصه یک محوطه تاریخی دسته بندی مختلفی وجود دارد اما به طور تخصصی به دو بخش تقسیم می شوند، یکی بناهای تاریخی که هنوز پابرجاست و بقایایی از آن باقی مانده و دارای دیوار و گاهی سقف است و البته برخی از آن ها نیز به طور کامل سالم هستند.
بخش دیگر محوطه تاریخی است که به طور معمول به جایی گفته می شود که سال های زیادی از ایجاد بنا، روستا یا شهر تاریخی گذشته و با گذشت زمان تخریب شده و به شکل تپه یا محوطه درآمده و در برخی موارد محل استقرارموقت چادرنشینان یا عشایر در دوره های مختلف بوده است.
وی با بیان این که در برخی محوطه ها کاوش باستان شناسی انجام نشده ادامه می دهد: هرچند این محوطه ها برای بازدید عموم آماده نیست اما کارشناسان ،گردشگران علمی و باستان شناسان داخلی و خارجی از این محوطه ها بازدید و برداشت ها و دیدگاه های علمی خود را بیان و برای انجام تحقیق و پژوهش از آن اقدام می کنند.
به گفته وی، بعد از شناسایی محوطه ابتدا تعیین حریم انجام تا مشخص شود گستره آن تا کجا و مربوط به چه دوره تاریخی است و بعد در صورت تامین اعتبار، کار کاوش و لایه نگاری انجام می شود تا مشخص شود محوطه چه داده های تاریخی به ما می دهد.
آغاز باستان شناسی در سده
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان از انجام پژوهش و بررسی باستان شناسی بخش سده قاین خبر می دهد و می افزاید: در این منطقه محوطه ها و بناهایی وجود دارد که تاکنون از آن آگاهی نداشته ایم اما حالا شناسایی، ثبت و ضبط شده اند و عکس از آن تهیه و موقعیت جغرافیایی آن تعیین می شود.
وی با بیان این که کار بررسی در این بخش از حدود 10 روز قبل آغاز شده است، اضافه می کند: عملیات میدانی آن تا پایان سال جاری به اتمام می رسد.
وی از اتمام بررسی های باستان شناسی در دیگر شهرستان ها به جز طبس و قاینات خبر می دهد و تاکید می کند: کار بررسی محوطه ها در شهرستان قاینات نیز تا سال 95 و96 به اتمام می رسد.
کاوش فقط در چند محوطه تاریخی
به گفته وی، بعد از بررسی این محوطه ها، تعیین حریم آن انجام می شود بعد نوبت کاوش و لایه نگاری است که البته تنها در چند محوطه محدود در استان توانسته ایم کار کاوش را انجام دهیم.
وی با بیان این که کاوش نیاز به اعتبار زیادی دارد، اضافه می کند: در سال جاری در حوزه پژوهش های باستان شناسی 230 میلیون تومان مصوب شده است. به گفته وی، از ابتدای سال جاری حدود 12 محوطه در فهرست آثار ملی ثبت شده و حدود 50 پرونده نیز در حال تهیه برای ثبت در میراث ملی است. برآبادی از محوطه های کاوش شده در استان به شهر قدیمی قاین اشاره می کند که در آن 3 فصل کاوش و یک فصل تعیین حریم انجام شده است.
یکی از موارد به دست آمده از این شهر قدیمی ،پایه های یک فضای مذهبی است که احتمالا مسجد قدیم قاین بوده و دارای یک سازه بسیار بزرگ و عظیم است که حالا برای نگهداری از آن، سقف کاذب ایجاد شده تا از آسیب باران و رطوبت در امان باشد. به گفته وی برای در امان ماندن از آسیب انسانی در اطراف آن حصار تهیه شده تا بتوان در فصل های بعدی کار کاوش را در آنجا ادامه داد.
وی به کاوش در تپه مود هم اشاره می کند که چند سال قبل انجام شده و داده های باستان شناسی به دست آمده از آنجا بیشتر به شکل سفال هایی متعلق به دوره اسلامی بوده است.
او محوطه کهنگ سربیشه را از دیگر موارد کاوش شده در استان برمی شمرد که مربوط به دوران اسلامی است و به شکل سکونتگاهی در کنار روستا بوده است و از فضاهایی که کار مطالعاتی آن انجام شده محفاظت می شود. بنا بر توضیح وی کله کوب سرایان نیز تعیین حریم شده ولی کار کاوش در آن انجام نشده و امید است در سال های آینده با تامین اعتبار، کاوش این محوطه نیز انجام شود چرا که یکی از محوطه های مهم پیش از تاریخ است.
به گفته وی، به طور معمول کار حفاظت فیزیکی در محوطه ها بعد از کاوش انجام می شود زیرا خاک و زمین طی سال ها محافظ خوبی برای نگهداری آثار در زیر خاک هستند. وی با بیان این که تاکنون برآوردی برای اعتبار مورد نیاز به منظور تکمیل بررسی و کاوش محوطه ها انجام نشده است، می گوید: شاید در یک نقطه بررسی با 50 میلیون تومان اعتبار تکمیل شود اما در منطقه دیگر با 100 میلیون تومان نیز این کار انجام نشود و این بستگی به گستردگی، تعداد و بزرگی محوطه ها دارد.